2015 vs 2020: чым сёлетнія прэзідэнцкія выбары адрозніваюцца ад мінулых
Са старту стала зразумела, што сёлетнія прэзідэнцкія выбары ў Беларусі не будуць падобнымі на папярэднія. Яны пройдуць на тры тыдні раней, чым чакалася. Выбарчая кампанія будзе неверагодна кароткай і амаль уся прыпадзе на лета. А на тое, каб сабраць і зарэгістраваць ініцыятыўныя групы, ЦВК і дэпутаты Палаты прадстаўнікоў пакінулі патэнцыйным кандыдатам крыху больш за тыдзень.
За пяць гадоў сур’ёзна змянілася і краіна, і людзі, якія ў ёй жывуць. Разам з беларускімі экспертамі ўспамінаем выбары 2015-га і параўноўваем іх з сёлетняй кампаніяй.
Крызіс “традыцыйнай апазіцыі”
Сёлетняя кампанія будзе праходзіць на фоне вострага эканамічнага крызісу, якога не было ў 2015 годзе, і, вядома, на фоне пандэміі. Здавалася б — выдатны шанц для апазіцыйных палітыкаў набіраць ачкі на пратэставых настроях у грамадстве. Але палітычны аглядальнік Арцём Шрайбман мяркуе, што апазіцыя аказалася да кампаніі 2020 года негатовай.
“Мы бачым гэта і ў чалавечых рэсурсах, і ў фінансавых, і ўвогуле па крэатыве. Мы бачым парад адмоў удзельнічаць у выбарах сярод “традыцыйных” прадстаўнікоў апазіцыі, акрамя “Гавары праўду”. Адзінае, што зараз можа зрабіць апазіцыя, — заклікаць сядзець дома. “Народны каранцін”, — кажа ён, — гэта стратэгія даволі страусіная, і незразумела, якія ў яе перспектывы”.
Партыя БНФ і Беларуская партыя левых "Справядлівы свет" адмовіліся ад удзелу ў выбарах. Правацэнтрысцкая кааліцыя пасля згортвання праймерыз па выбары “адзінага” кандыдата абвясціла, што зарэгіструе “адзіную” ініцыятыўную групу, але толькі каб легалізаваць свае пратэставыя акцыі. Мікалай Статкевіч і яго каманда ад самага пачатку заявілі пра рэгістрацыю ініцыятыўнай групы выключна для таго, каб атрымаць права легальна праводзіць пікеты на вуліцах.
IT-прэзідэнт для IT-краіны?
У канцы 2015 года з ізалятара ў Мінску пасля 9 месяцаў за кратамі выходзіць IT-прадпрымальнік Віктар Пракапеня. Менавіта яго называюць ідэолагам дэкрэта №8 “Аб развіцці лічбавай эканомікі”, які прымаецца праз два гады, у снежні 2017-га. Яшчэ праз год Лукашэнка па інэрцыі называе айцішнікаў “яйкагаловымі”. Але ў той жа час гаворыць пра Беларусь як пра ІТ-краіну.
Айцішнікі ператвараюцца ў грамадстве ў асобны клас. Лічыцца, што палітыка іх не цікавіць. Але ўсё адносна. Не цікавіць, пакуль Беларусь робіцца ўсё больш і больш камфортнай краінай для працы і для таго, каб траціць заробленыя грошы. Але што, калі краіна пойдзе не ў тым кірунку? А што, калі яна ўжо больш за чвэрць стагоддзя рухаецца ў супрацьлеглым кірунку?
Апошні тэзіс — з тэксту стваральніка Парка высокіх тэхналогій Валерыя Цапкалы, у якім ён заяўляе пра прэзідэнцкія амбіцыі. У снежні 2017 года Цапкала ўжо не працаваў у ПВТ. Што стала прычынай яго звальнення — ніхто не растлумачыў.
Былы дыпламат і топ-менеджар ПВТ, Цапкала заяўляе, што за яго вылучэннем не стаіць ніводная IT-кампанія. Але ўсім добра зразумела, што калі ў каго і ёсць грошы на паўнавартасную прэзідэнцкую кампанію, дык гэта ў айці-бізнесу.
Менавіта за кампаніяй Валерыя Цапкалы цікавей за ўсё будзе назіраць палітычнаму аглядальніку Аляксандру Класкоўскаму:
“З’явіўся чыннік Цапкалы — упершыню з 2006 года на выбарах, магчыма, будзе прадстаўнік наменклатуры. Ці ёсць у яго каманда, ці здолее ён сабраць подпісы і да якога этапу ён дойдзе, гэта невядома. Але яго з’яўленне — гэта адзінае, што дадае цікавасць да гэтай кампаніі”.
Ютуб-блогеры
Цяпер гэта ўжо цяжка ўявіць, але ў 2015-м у сацыяльных сетках яшчэ не было такой функцыі, як “жывы эфір”. Магчымасць рабіць “стрымы” карыстальнікі “Фэйсбука” і “Ютуба” атрымалі толькі тры з паловай гады таму. Першыя беларускія “сацыяльныя відэаблогеры” набіралі сабе падпісчыкаў на жывых эфірах па “дармаедскай” тэме.
Сёння тэлеграм-каналы на палітычным кантэнце набірае мільёны праглядаў. Стрымеры накшталт аршанца Шэрага Ката набіраюць дзясяткі тысяч падпісчыкаў. Ютуб-блогеры сталі заўважнымі гульцамі ў беларускай інфапрасторы. І ўлада іх таксама заўважыла: у дзень, калі былі прызначаны выбары-2020, былі затрыманы адразу некалькі беларускіх відэаблогераў.
Адзін з іх — аўтар канала “Страна для жизни” Сяргей Ціханоўскі — заявіў пра прэзідэнцкія амбіцыі. Сёння ў яго амаль 180 тысяч падпісчыкаў, прычым больш за 30 тысяч дадалося пасля затрымання.
Жаданне пазмагацца за прэзідэнцкае крэсла таксама агучыў відэаблогер Павел Спірын, які мае канал амаль з 30 тысячамі падпісчыкаў. Спірын стаў вядомы пасля таго, як апублікаваў дакументальную стужку “Айчым”, дзе крытыкаваў Аляксандра Лукашэнку. У гэтага відэа зараз больш за 1 млн праглядаў.
Тэлеграм-каналы
У 2015-м месенджар “Тэлеграм” ужо існаваў, але больш як тэставая цацка яго стваральніка Паўла Дурава. На тое, каб стаць сапраўды папулярным і незаменным, спатрэбілася пара гадоў. У 2017-м і 2018-м з’яўляюцца беларускія тэлеграм-каналы, аўдыторыя якіх сёння — некалькі соцень тысяч чалавек. І ўжо не мае ніякага значэння, што некаторыя раслі на ананімных “злівах”.
Тэлеграм-каналы — хуткія і зручныя для публікацыі звестак з ананімных крыніц — дапамогуць выкрываць парушальнікаў на выбарчых участках. Чым папсуюць жыццё тым, хто будзе арганізоўваць парушэнні.
Парад кандыдатаў
Пра свой намер вылучыцца ў прэзідэнты ўжо заявілі 15 чалавек. Каго з іх у выніку зарэгіструе ЦВК — незразумела. Але цалкам магчыма, што выбары 2020-га будуць больш нагадваць выбары 2010-га, калі ў бюлетэнях было ажно 10 прозвішчаў. У 2015-м іх было ўсяго чатыры.
12 траўня пра намер ісці ў прэзідэнты заявіў банкір Віктар Бабарыка. “Вылучэнне Бабарыкі і Цапкалы, калі гэта іх асабістая ініцыятыва (а я схіляюся менавіта да гэтай версіі), — гэта сімптом закісання ў элітах, — мяркуе Арцём Шрайбман. — Яны, будучы фармальна пазасістэмнымі — былы чыноўнік і кіраўнік банка, — адлюстроўваюць меркаванне немалой часткі топавага бізнесу і наменклатуры, якіх проста па-чалавечы дастала”.
“Збор подпісаў падчас чумы”
Ужо цяпер палітыкі, аналітыкі і людзі, заангажаваныя ў працэс, сыходзяцца ў тым, што сабраць 100 тысяч подпісаў патэнцыйным кандыдатам у прэзідэнты будзе вельмі цяжка. Пра небяспеку збору подпісаў на фоне эпідэміі каранавіруса кажа адзін з лідараў правацэнтрысцкай кааліцыі Юрась Губарэвіч.
“Усё ўпіраецца ў наяўнасць у кандыдата трох тысяч чалавек, якія гэта будуць рабіць. Калі ў яго толькі адна тысяча, дык складана будзе сабраць нават за чалавека, які перад гэтым падорыць кожнаму жыхару Беларусі новую лядоўню”, — мяркуе палітычны актывіст, які займаўся і кіраваў зборам подпісаў за апазіцыйных кандыдатаў падчас кампаній 2001, 2006 і 2010 гадоў.
“Збор подпісаў будзе праходзіць у пік захворванняў на каранавірус. Па большасці прагнозаў, ён адбудзецца акурат у другой палове траўня — пачатку чэрвеня. Таму людзі неахвотна будуць пускаць у кватэру нейкіх зборшчыкаў подпісаў. У такіх умовах сабраць 100 тысяч подпісаў будзе вельмі цяжка, а можа і ўвогуле немагчыма для ўсіх апанентаў Лукашэнкі. Думаю, на гэта і ёсць разлік: калі ніхто не збярэ, то сама каманда Лукашэнкі абярэ, каго запісаць у выбарчы бюлетэнь у якасці спарынг-партнёра”, — мяркуе палітычны аглядальнік Валер Карбалевіч.
Што стане “новай Украінай”?
Арцём Шрайбман нагадвае, што 5 гадоў таму Лукашэнка элегантна выехаў на рытарычным пытанні “Хочаце, каб было як ва Украіне?”:
“У 2015 годзе ўлады маглі прасцей прайсці тыя выбары ідэалагічна, бо пад бокам быў досвед Украіны. Быў запыт на мір і стабільнасць, якую актыўна эксплуатавалі ўлады, кампенсуючы гэтым ужо тады дрэнныя эканамічныя паказчыкі. Але сёння гэта ўжо не актуальна. Уладам цяжка будзе прыдумаць парадак дня, які быў бы пераканаўчы, — мяркуе палітычны аглядальнік. — Умоўна кажучы, праграму Лукашэнку будзе не так проста напісаць — шмат дасягненняў няма ні ў адным вымярэнні: ні ў эканоміцы, ні ў барацьбе з пандэміяй, ні ў стасунках з суседзямі. Магчыма, паспрабуе гуляць у абаронцу суверэнітэту, але я не ўпэўнены, наколькі гэтая тэма зараз актуальная для большасці беларусаў, улічваючы больш вострыя праблемы”.
У Валерыя Карбалевіча ёсць адказ на пытанне, што сёлета стане для Лукашэнкі “новай Украінай”:
“Чыннікам, з дапамогай якога Лукашэнка можа апраўдацца, будзе каранавірус. Лукашэнка будзе казаць: не я вінаваты, што ў нас такія заробкі і пенсія. Гэта сусветная праблема, ва ўсім свеце эканоміка ўпала.
Наколькі гэта спрацуе? Думаю, у пэўным сэнсе гэта сапраўды так. А на тое, што праблемы пачаліся ў Беларусі да каранавіруса, ніхто не будзе звяртаць увагі”.
Летам не да выбараў
Упершыню з 1994 года выбары прызначаныя на лета. У 2001 годзе, калі прэзідэнта выбіралі 9 верасня, выбарчая кампанія таксама амаль цалкам выпала на лета. Але тры наступныя кампаніі праводзіліся вясной, зімой і восенню адпаведна.
Па словах Карбалевіча, у Лукашэнкі вельмі слабы рэйтынг, таму ўлады не зацікаўлены ў тым, каб людзі ўвогуле прыйшлі на выбарчыя ўчасткі:
“Глядзіце, якую дату яны выбралі: 9 жніўня. Улады маглі выбраць 30 жніўня, як пра гэта раней казала Ярмошына. 30 жніўня студэнты ўжо будуць у інтэрнатах, а бацькі прыедуць з адпачынку, каб дзяцей рыхтаваць да школы. А 9 жніўня людзі будуць у адпачынках. Думаю, што трэцяя частка насельніцтва будзе ў гэты час сядзець недзе на моры, калі адкрыюцца межы. Тыя людзі, якія ездзяць адпачываць, — гэта збольшага не электарат Лукашэнкі. Ды і вулічныя пратэсты ў такую дату малаімаверныя”.
Рэйтынг Лукашэнкі
У 2015 годзе, нягледзячы на пэўныя праблемы, Лукашэнка быў на кані. Які ў яго цяпер электаральны рэйтынг — ніхто дакладна не ведае, даследаванні на гэту тэму калі і праводзяцца, дык не публікуюцца. Але нават калі рэйтынг і сапраўды малы, дык кіраўніку краіны да гэтага няма справы.
“Народ безумоўна незадаволены. Няма гэтых сакральных “па 500” — зноў абвальваюцца заробкі праз рост курса долара. І вядома, многія не задаволеныя тым, як Лукашэнка сябе паводзіць і заяўляе ў кантэксце пандэміі. Думаю, ён пакрыўдзіў значную частку свайго традыцыйнага электарату, калі казаў, што самі вінаватыя тыя, хто памёр, бо не трэба было хадзіць па вуліцы, і хтосьці там зашмат важыў… — працягвае Аляксандр Класкоўскі. — Але гэта магло б хваляваць Лукашэнку, калі б у нас сапраўды лічылі галасы. А паколькі ўсё ў руках надзейных людзей, дык надта пераймацца ён не будзе. А што да магчымых пратэстаў, дык іх пастараюцца задушыць у зародку, што ў прынцыпе ўжо цяпер робіцца, калі масава вяжуцца прыхільнікі блогера Ціханоўскага і праціўнікі акумулятарнага завода ў Брэсце”.
Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.
Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.
