"Не марыла з'ехаць жыць у Еўропу": як першыя ўкраінскія ўцекачы жывуць у Літве

З пачатку вайны Літва прыняла больш за 74 тысячы ўкраінскіх уцекачоў. Пікавым момантам стаў сакавік мінулага года, калі ў краіну ў сярэднім прыбывалі каля 2 тысяч чалавек у суткі. "Новая Газета — Балтыя" сустрэлася з дзвюма ўкраінкамі, якія год таму ўцякалі ў Літву ад поўнамаштабнай расійскай агрэсіі. Дзіцячага блогера, спявачку Алену Янько з Харкава і гаспадыню новага рэстарана сушы ў Вільні Алену Падалінную з Адэсы звязвае тое, што абедзве дзяўчыны былі вымушаныя шукаць прытулку ў Літве са сваімі дзецьмі.

Дарога ў Літву

Харкаўчанка Алена з'язджала з Усходняй Украіны сама, з дзіцем.Праз вялікую рызыку ехаць па "правільным маршруце", гэта значыць па трасе на Кіеў, а затым на Львоў, у яе не выйшла. Дарога да Літвы была складанай, і ў дзяўчыны яна заняла шэсць дзён. Аднак Алена ўпэўненая, што гэта зрабіла яе мацнейшай і дазволіла зразумець, наколькі важна любіць і шанаваць жыццё.

Да апошняга яна не верыла, што расійская армія пачне "бамбіць людзей", але давялося дзейнічаць хутка.

Першай стаяла задача выехаць за межы Украіны, а далей Алена вырашыла дзейнічаць па сітуацыі.

"Сябры мне сказалі, што, калі я хачу дапамагаць Харкаву, я магу прыехаць у Вільню, ім патрэбныя кантакты, надзейныя і правераныя людзі", — кажа дзяўчына. Яна дагэтуль памятае момант, калі пры ўездзе ў Літву яе сустракалі памежнікі. “Я гэтых людзей абдымала, больш гарачых абдымкаў у сваім жыцці я не памятаю. Гэта не параўнаць ні з чым. Такая падтрымка, такія эмоцыі, ты разумееш, што ты ў бяспецы і ўжо можна выдыхнуць", — успамінае яна.

Першыя тыдні і першыя цяжкасці

Алена Янько перш за ўсё адправілася ў міграцыйную службу на афармленне дакументаў. "Людзі, якія працуюць там, яшчэ не разумелі, як і куды нас, украінцаў, афармляць. Але потым работнікі міграцыйнай службы сабраліся, падзялілі ўсіх па групах, усё адбылося хутка", — успамінае Алена.

Апынуўшыся ў Літве, Алена пачала думаць, як запісаць дзіця ў школу. Украінскіх школ яшчэ не было, быў выбар паміж літоўскай і рускамоўнай. Алёна выбрала другую, і, з яе слоў, ніякіх праблем не было: настаўнікі настроілі клас прыязна, усіх прынялі добра і яе дачка была задаволеная.

Адэсітка Алёна Падалінная 9 гадоў працавала ў кампаніі з офісам у Літве, якая займалася транспарціроўкай грузаў з партоў на поўдні Украіны. З-за вайны і закрыцця ўсіх партоў яна больш не магла займацца гэтай працай.

Страціўшы мінулую кар'еру, Алёна вырашыла адкрыць у Вільні сушы рэстаран "7 Seas Sushi". З'явілася "і жаданне, і неабходнасць", — кажа Алёна. Яна жартуе, што акрамя дрэннага надвор'я, у Вільні для яе быў яшчэ адзін недахоп — адсутнасць смачных сушы "у тым разуменні, у якім мы прывыклі ва Украіне". Са слоў Алёны, многія ўкраінцы і беларусы ў Літве падзялілі яе меркаванне.

Адкрыццё свайго бізнесу ў Вільні асаблівых праблем не выклікала: статус часовай абароны для ўкраінцаў дае велізарную колькасць правоў і магчымасцяў, пачынаючы ад права на працу, медыцынскае абслугоўванне, індывідуальную дзейнасць і нават на заснаванне прадпрыемстваў. Працэс ад "з'яўлення ідэі да моманту адкрыцця" рэстарана ў Алены Падаліннай заняў усяго два з паловай месяцы, улічваючы таксама падрыхтоўку памяшкання.
 

Год у Літве

Харкаўчанка Алена да гэтага часу не прывыкла да надвор'я і адсутнасці сонца, але гэта, мабыць, адзіны недахоп. Больш за ўсё яе турбуюць размовы пра тое, што вайна працягнецца і Расія не спыніцца. "Калі я бачу інфармацыю, дзе кажуць пра балтыйскія краіны, паколькі побач Калінінград, то разумею, што, перажыўшы ўжо адзін раз уцёкі з дома, другі раз гэтага не хочацца", — кажа Алена. Сёння ўпэўненасць ёй дае тая падтрымка, якую яна бачыць з боку літоўцаў, якіх дзяўчына называе святымі.

Перад пачаткам ацяпляльнага сезона Літва рыхтавалася да новай хвалі ўцекачоў: у першую чаргу таму, што расійскія войскі наносяць удары па аб'ектах інфраструктуры. Улады Літвы меркавалі, што ў халодны час украінцы будуць масава пакідаць сваю краіну з прычыны адключэнняў ацяплення і электрычнасці — але гэтыя прагнозы не апраўдаліся. Аднак у верасні ў Літве падлічылі, што ў краіну могуць прыбыць яшчэ 60-100 тысяч украінскіх уцекачоў. Міністэрства сацыяльнай абароны разглядала закрытыя школы і бальніцы як патэнцыйныя месцы для стварэння цэнтраў размяшчэння бежанцаў.

"Праз год ад пачатку вайны ва Украіне Літва не перастае клапаціцца пра людзей, якія ратуюцца ад пуцінскай вайны ва Украіне, і ствараць у краіне прыдатныя ўмовы для прыёму ўцекачоў, мабілізуючы ўсе магчымыя рэсурсы", — сказала міністарка сацыяльнай абароны краіны Моніка Навіцкене.
 

Якую дапамогу атрымліваюць украінцы ў Літве: абарона, грашовыя выплаты, бясплатны праезд і лекі

З пачатку вайны ў Літве працуе ініцыятыва "Моцныя разам". Туды ўцекачы могуць звярнуцца па дапамогу з часовым жыллём і за трансферам ад мяжы Польшчы ў Літву. Валанцёры ўжо знайшлі жыллё ў Літве больш чым для 10 тысяч украінскіх уцекачоў і арганізавалі трансфер у Літву яшчэ 5 тысячам украінцаў. Частку ўкраінскіх бежанцаў у сваіх дамах прынялі простыя жыхары Літвы, часовае жыллё ўкраінцам таксама прадастаўляюць муніцыпалітэты. Дзяржава выдзяляе кампенсацыі на арэнду для бежанцаў, якія ўжо знялі асобнае жыллё.

Украінскім уцекачам у Літве выдаюцца часовыя дазволы на пражыванне. У сярэдзіне сакавіка 2022 года Сейм прыняў закон, які дазваляе зарэгістраваным у Літве ўкраінцам атрымліваць сацыяльныя выплаты: аднаразовую дапамогу, усе дзіцячыя выплаты, кампенсацыі на арэнду жылля і іншую сацыяльную дапамогу: да прыкладу, кампенсацыю на камунальныя паслугі.

Грамадзянам Украіны ў Літве бясплатна выдаюць рэцэптурныя лекі, якія выпісваюць лекары па спісе захворванняў, зацверджаным Міністэрствам аховы здароўя. Атрымаць бясплатныя прэпараты могуць усе грамадзяне Украіны, незалежна ад міграцыйнага статусу.

У Вільні грамадскі транспарт для грамадзян Літвы бясплатны, а "Літоўская чыгунка" працягнула дзеянне правілаў, па якіх украінцы, якія пакінулі сваю краіну пасля 24 лютага 2022 года, могуць карыстацца цягнікамі ўнутры краіны бясплатна.

У лістападзе мінулага года ў Літве палегчылі правілы для кіроўцаў з Украіны: украінцам больш не трэба здаваць экзамен, каб абмяняць украінскае пасведчанне кіроўцы на літоўскае.

Некаторыя рэгіянальныя самакіраванні арганізавалі для ўкраінцаў бясплатныя курсы літоўскай мовы. У прыватнасці, такія курсы ёсць у Вільні і Каўнасе.