Калмыкоў: "Калі б не было мяне, Міхалок штогод мяняў бы дырэктараў"

Пра тое, як гэта —  быць ізгоямі ў роднай краіне, пра сваркі з Міхалком, а таксама пра тое, каму з падапечных "Дзяцей Сонца" так і не змог дараваць вядомы прадзюсар, ідэйны натхняльнік беларускага музычнага андэграўнду і "бацька" "Дзяцей Сонца" Яўген Калмыкоў распавёў у інтэрв'ю Еўрарадыё.

Сёння пра што бы ты ні казаў, ты ўсё адно кажаш пра палітыку

У цябе велізарны досвед у прадзюсарскай сферы. Ці няма жадання адкрыць курсы прадзюсараў або выкладаць прадзюсарскую справу ва Універсітэце культуры?

Яўген Калмыкоў: Што-небудзь адкрыць  — звязана з гемароем і кучай працы. Іншая рэч, ці пайшоў бы я выкладаць. Мне гэта вельмі падабаецца, хоць і рэдка атрымоўваецца. Можа, два разы на год у Маскве ці яшчэ дзе запрашаюць пачытаць лекцыю на нейкую тэму. Я адчуваю проста фізіялагічнае задавальненне.

Мне дакладна ёсць, што расказаць. Гэта было б цікава і мне, і будучым прадзюсарам, калі яны ёсць там. Ну, або як мінімум рэжысёрам святаў было б цікава мяне паслухаць!

Ніхто не кліча! Ды і я не ведаю, каму там клікаць. Тыя педагогі, якіх я бачыў, і загкафедрай, не буду называць яго прозвішча  — дык бедныя тыя студэнты! Не ведаю, чаму наогул сёння вучаць ва Універсітэце культуры.

Баюся, ты для "кулька" як мінімум не гатовы ідэалагічна ...

Яўген Калмыкоў: Так, хутчэй за ўсё, яны наогул мяне не ведаюць проста! (смяемся)

Як гэта — быць прадзюсарам у нашай краіне сёння? Адчуваеце сябе ізгоямі?

Яўген Калмыкоў: Адчуваем сябе ізгоямі. Хоць гэта не зусім дакладнае слова. Нам не трэба ніякіх узнагарод! Але тое, што ў роднай краіне нам не даюць магчымасці нават выступаць, ніяк гэта не матывуюць, і нікому з чыноўнікаў да гэтага справы няма, таму што ўсе чыноўнікі, відаць, заточаныя пад выкананне загадаў — ад гэтага неяк сумна.

Ці не разглядалі вы з гуртом "Ляпіс Трубяцкой" такі варыянт: калі б вы перасталі адказваць на пытанні аб палітыцы і каментаваць некаторыя падзеі, тады, магчыма, вам бы дазволілі выступаць?

Яўген Калмыкоў: Немагчыма. Таму што сёння, пра што бы ты ні казаў, ты ўсё адно  кажаш пра палітыку.

Вось мы прыдумлялі цяпер назву для фестывалю "Вольнае паветра" і падумалі, а, можа, узяць і зрабіць нейкі апгрэйт? Памяняць назву? Можа, гэтая назва адпужае кагосьці там ці нам чамусьці  перашкодзіць? Накідалі нейкіх 10 словаў ці словазлучэнняў, пачалі задумвацца над кожным  — апынулася, суцэльная палітыка!

Яшчэ пару гадоў таму "Ляпіс Трубяцкой" менш за ўсё хацелі звязваць сябе палітыкай. Штосьці "вякнем" там, або песню Міхалок напіша, але мы ўсяляк для сябе падкрэслівалі: мы  — не палітыка. Мы маленькі анарха-сіндыкат. Але сёння мы апынуліся палітычнымі. То бок нельга не быць у палітыцы!

У вашых турах па той жа Расіі і Прыбалтыцы вас успрымаюць як забаронены на радзіме беларускі гурт? Неяк каментуюць гэтую сітуацыю?

Яўген Калмыкоў: На памяць спяваюць песні на беларускай мове. І ўкраінцы, і тыя ж рускія. Хто цікавіцца гуртом, нырнуць у інтэрнэт і абавязкова пра нас пачытаюць і ўсё ведаюць.

Наогул у рускіх першае пытанне: "Што ў вас там, растлумачыце, адбываецца? Мы ўвогуле нічога не разумеем". І наступным сказам: "Ну, у прынцыпе, у нас хутка тое самае будзе".

Мне, Сярога, гэтая песня не вельмі. Я з ёй не згодны. Ён кажа: "А мне падабаецца, і наогул гэта не твая справа" 

У каго мусіць быць харызмы больш: у прадзюсара або музыканта?

Яўген Калмыкоў: Гэта як атрымаецца. Я-то прадзюсар толькі таму, што слова іншае складана падабраць. Калі прадстаўляцца "прадзюсар гурта", то мне ўвесь час свярбіць язык сказаць: "Я — мастацкі кіраўнік творчага аб'яднання "Дзеці Сонца". Але калі гэта кажаш, выглядаеш яшчэ большым дурнем. Таму прадзюсар — ну дык прадзюсар.

Але больш правільна ўжываць гэты тэрмін, калі гаворка ідзе аб праекце, дзе ёсць задумка нейкая, якая ўвасобленая з дапамогай нейкіх там людзей, і толькі таму праект рухаецца далей. Тут чыстае прадзюсаванне. Набраў дзяўчынак, размаляваў іх там, кліпы, бабкі  — і вось ты сапраўдны прадзюсар.

А ў маім выпадку, атрымліваецца, сабраліся кампаніяй сяброў, і я адказваю за аспекты, не звязаныя з тым, каб музыкі стаялі на сцэне. Але песні-то я Міхалку не дыктую! Не кажу: "О, слухай, цяпер такая тэма пакоціць". Або: "Давай на беларускай!". Гэта не мае функцыі.

Я магу сказаць: "Мне, Сярога, гэтая песня не вельмі. Я з ёй не згодны". Ён кажа: "А мне падабаецца, і наогул гэта не твая справа". Ну, вось нашыя адносіны. І ў каго тут больш харызмы? (смяемся)

Ці часта спрачаецеся з Міхалком праз песні?

Яўген Калмыкоў: Пастаянна спрачаемся! Але праз песні вельмі рэдка. Мне наогул падабаюцца яго песні  — песні гурта і Міхалка  як аўтара. Мне ніколі не сумна на канцэртах. А спрачаемся мы часта.

Праз песні, кажаш, не спрачаецеся, а памятаецца, калісьці ты адгаворваў Міхалка запісваць "Капітал". Якое зараз у цябе стаўленне да таго, што ўсё так павярнулася?

Яўген Калмыкоў: Я адгаворваў? (смяецца) Ну так, было. Можна сказаць, што Міхалок быў больш прадбачлівы. Хоць я разумею, напэўна, чаму я так рабіў.

Чаму ж?

Яўген Калмыкоў: Таму што значна лягчэй стварыць новы калектыў, чым зрабіць апгрэйт калектыву, які ўжо здзейсніўся. А тут такая птушка Фенікс атрымалася. То бок  нам удалося!

Гэта крута! Любы прафесійны прадзюсар скажа, што гэта значна больш складана зрабіць, чым узяць і назваць каманду па-новаму. Хай там нават тыя ж людзі будуць.

З гадамі "Ляпісы" вельмі змяняюцца. А ты з імі змяняешся?

Яўген Калмыкоў: Ці мяняюся я? Ды кожны дзень проста!

Калі б не было Міхалка, кім бы быў цяпер Калмыкоў? Ці кім бы без Калмыкова быў Міхалок?

Яўген Калмыкоў: Калі б не Міхалок, я б, напэўна, так доўга не быў бы звязаны з музыкай, гэта дакладна. Таму што мая прафесія — "рэжысёр святаў". І гэтую справу я вельмі люблю. Толькі з часам мне сталі сумныя і нецікавыя дзяржсвяты —  і я саскочыў.

Клубамі займаўся, розныя праекты рэалізоўваў. І, напэўна, калі б не Міхалок, Калмыкоў шмат чым значна больш займаўся бы.

Жыццёвы досвед паказаў, што распыленне  — гэта... (задумаўся) То бок тры праекты зрабіць значна складаней за  адзін. І калі ты б'еш, умоўна кажучы, у адну кропку, то вынікі будуць цікавей, чым калі ты будзеш распыляцца. Як сёння Лявон Вольскі. Чым, карацей, гэты Калмыкоў толькі не займаўся (смяецца).

А Міхалок мяняў бы кожны год дырэктараў, я думаю, калі б не было мяне.

"Ай, мяне музыкі пакрыўдзілі і я сыходжу з гурта". — "Ну, і казёл ты". — "Ну, прабач".

гурт "ТТ-34"

Колькі цяпер праектаў пад крылом у "Дзяцей сонца"?

Яўген Калмыкоў: Праект "Дзеці сонца" знаходзіцца цяпер у замарожаным стане. Была актыўная фаза гады тры-чатыры таму, калі мы курыравалі шмат праектаў у Кіеве і ў Маскве. Але мы існуем паводле прынцыпу творчага аб'яднання, а не прадзюсарскага цэнтра.

Ну вось, напрыклад, быў у нас праект "ТТ-34". Шмат сіл патрачана, а вакаліст Пацёмкін кажа: "Ай, мяне музыкі пакрыўдзілі і я сыходжу з гурта".  — "Ну, і казёл ты".  — "Ну, прабач".

Вось адносіны. Потым у "Мэры Попінс" таксама свая нейкая песня: "Ай, я не хачу цяпер у Кіеве, я хачу ў Маскве жыць".

Або гурт "Серебряная свадьба"  — там няма лідара, хоць лідар, здавалася б, відавочны —  гэта Бенька. "Ну, я не ведаю, я не магу без хлопцаў прымаць рашэнне. Трэба спытаць у банджыста, у трубача". І вось так ва ўсіх трэба спытаць, а ва ўсіх розныя думкі. І вельмі складана такому караблю рухацца. А гэта ж тыпу сябры ўсё, гэта —  творчае аб'яднанне. Таму адносіны зайшлі ў крызіс.

І ўся нашая гоп-брыгада засяродзілася на "Ляпісах". Але гэта не значыць, што заўтра будзе дакладна гэтак жа сама. Хачу-не хачу, падабаецца-не падабаецца —  гэта справа проста нейкіх вібрацый у паветры. "Дзеці Сонца" існуюць  як нешта віртуальнае. Можа быць, заўтра будзе па-іншаму.

Можа, артыст сапраўды мусіць быць галодным. Але не ствараць жа яму штучна гэтае асяроддзе!

гурт "Мэры Попінс"

Ці не крыўдна табе, што за "Ляпісамі" не бачна астатніх тваіх праектаў?

Яўген Калмыкоў: Мне вельмі крыўдна! (надрыўна смяемся)

Можа, ёсць нейкі праект, які ты вельмі не любіш ці нават ненавідзіш за тое, што не склалася?

Яўген Калмыкоў: Ды мне вельмі падабаецца і "Саша і Сярожа", і я закаханы быў у праект "ТТ-34". Мне падабаецца і "Без Білета", і "Крамбамбуля", і "Серебряная свадьба". Ды і "Мэры Попінс" мне вельмі падабаліся.

Пакрыўджаны на Алесю, шчыра кажучы (гаворка пра Алесю Берулаву, адну з дзвюх сёстраў-салістак "Мэры Попінс"). Вельмі шмат сіл было аддадзена гэтаму праекту. І не парадаваў вынік, хоць, здаецца, усё было зроблена.

Алеся Берулава

Мне цесць казаў, хоць я і заўсёды не быў з гэтым згодны. А цесць ў мяне рэжысёр ўсіх гэтых мясцовых ідэалагічных святаў, вялікіх і не вельмі. Ідэалагічны праціўнік, я б сказаў! Вось ён казаў заўсёды: артыст мусіць быць ГА-ЛОД-НЫМ! Гэта банальная фраза, але, можа, сапраўды ён мусіць быць галодным. Але не ствараць жа яму штучна гэтае асяроддзе!

Таленавітыя да мяне наўрад ці самі падыдуць. Падыдзе той, хто ў каго ёсць прадпрымальніцкая жылка

Твае словы: "Я магу вылічыць таленавітага чалавека практычна беспамылкова". Якія ў цябе маркеры таленту?

Яўген Калмыкоў: Раней мог толькі з расплюшчанымі, а зараз і з заплюшчанымі вачыма. Па паху, па вібрацыі. (смяецца)

Часта да цябе прыходзяць музыканты і просяцца пад крыло? Якога артыста ты прыгрэеш?

Яўген Калмыкоў: Таленавітыя наўрад ці самі падыдуць. Хутчэй, падыдзе той, у каго ёсць прадпрымальніцкая жылка і камунікатыўныя здольнасці. Ці мэнэджар артыста можа падысці.

Таленавітаму артысту падысці да кагосьці цяжка ў прынцыпе. Таму што ён увесь на сумневах, псіхалагічных комплексах. Бо творчая энергія —  гэта сублімацыя сэксуальнай энергіі. Значыць, там нейкія заціскі ў яго павінны быць, чаму яна, гэтая энергія, рухаецца па такім рэчышчы. Увогуле, рэдка падыходзяць да мяне музыкі.

На тваю думку, шмат якія праекты ў краіне распаліся толькі таму, што ім не хапіла прафесійнага прасоўвання?

Яўген Калмыкоў: Вядома, такіх шмат! Таму што, умоўна кажучы, спявае хор. Ну, спявае і спявае. А калі б усіх іх апрануць у форму зэкаў  — быў бы эфект. І іх бы запрасілі і на той Берлінскі фестываль, і туды, і сюды. Гэта з галавы выдуманы прыклад, але я маю на ўвазе, што нават нейкі штрых можа даць магчымасць стрэліць. Ну, або правільна сфармуляваны піяр-пасыл.

Гэта ж не скачкі ў вышыню  —  змог ці не змог ты даскочыць. А больш правільна сказаць, ці мог бы свой патэнцыял значна больш эфектыўна рэалізаваць. І ў нас у Беларусі, што ні капні, то такія прыклады.

Чаму "Ляпісы" стрэлілі тады? Добра рэалізаваны патэнцыял?

Яўген Калмыкоў: Па-першае, гэтыя песні гадоў 10 ствараліся. Пару песень, якія потым увайшлі ў альбом   "Ранетое сердце", Міхалок прывёз яшчэ з Сібіры. У іх было шмат энергіі, шмат яду. Дарэчы, вельмі падобны той час на сённяшні.

То бок, Савецкі саюз. У цябе ёсць унутраная нязгода з усім, што адбываецца навокал. Ты наўпрост пра гэта казаць не можаш. І тады нараджаецца такі стыль, калі ты спяваеш пра светлую будучыню, а насамрэч  маеш на ўвазе нейкую дрэнь. Атрымліваецца двусэнсоўе, алегорыі  — і яно зразумелае навакольным! Таму што мы ў адным кантэксце існуем.

На той момант так надакучыла засілле эстрады "арсаўскай", моладзі надакучыла, што Міхалку  як аўтару ўдалося вельмі дакладна і меладычна, і адначасова цікава тэкстава, з пасылам вострай сатыры ўсё гэта адлюстраваць.

І ніхто так не рабіў да яго. Гэта ўжо потым з'явіліся ўсялякія гурты, "Жукі"-"Лепрыконсы", умоўна кажучы. А ён быў першы — і трапіў. Таму і стрэліў.

Пасля чаго Міхалок сказаў: Слухай, не прыходзь ты больш на рэпетыцыі, не перашкаджай нам.

Ты не ўмешваешся ў творчасць Міхалка, часта сварыцеся  — як столькі суіснуеце?

Яўген Калмыкоў: Не ўмешваюся па меры сіл! Мне ж так ахвота заўсёды ўмешвацца!

Дык распавядзі!

Яўген Калмыкоў: Ну, зноў-такі:  я —  рэжысёр савецкіх святаў. І на пачатку, калі я прыходзіў на першыя "Ляпісаўскія" рэпетыцыі, казаў: стоп-стоп-стоп! І ляпіў там свайго-гарбатага як бы. Пасля чаго Міхалок сказаў: "Слухай, не прыходзь ты больш на рэпетыцыі, не перашкаджай нам".

Гэта быў 15 ці 20 гадоў таму, не памятаю. І потым прыходзіў на рэпетыцыі і ў мяне проста пыталіся: "Ну што, падабаецца табе ці не падабаецца?". Я проста казаў сваё меркаванне і ўсё. Гэта калі казаць пра творчы працэс стварэння песняў.

А калі гаворка пра тое, як падаць штосьці, для мяне гэта — творчасць. І ў той жа час я за гэта адказваю. Вось і як сказаць, што я не ўлажу ў творчы працэс? Я ўлажу!

Ну вось! І ні табе, ні Міхалку не надакучыла!

Яўген Калмыкоў: Калі б мне ці Міхалку надакучыла, то мы б даўно расталіся.
 

Міхалок вельмі псіхуе, калі квіткі дарагія. Яму становіцца сорамна

"Ляпіс Трубяцкой"

Ці ведае Міхалок, колькі каштуюць білеты на яго канцэрт?

Яўген Калмыкоў: Ён вельмі гэтым цікавіцца і псіхуе, калі квіткі дарагія. Яму становіцца сорамна. Часам ты матывуеш, што па-іншаму не можа быць — мы ж цягнем з сабой цэлы цыганскі табар! А калі нам яшчэ трэба ляцець, да прыкладу, у Сібір, нам яшчэ трэба ляцець на самалёце, а ты (звяртаючыся да Міхалка — заўв. Еўрарадыё) хочаш, каб арганізатары і ўсё гэта пагасілі, і квіткі танныя былі. Гэта немагчыма. Таму ў нас пастаянна адбываюцца спрэчкі на гэтую тэму.

Міхалка вельмі хвалюе, якія кошты на квіткі "Ляпісаў", і ён сябе эмацыйна дрэнна адчувае, калі адчувае, што арганізатары канцэрта "задралі" кошты.

 Міхалок абяцаў не выпускаць новых альбомаў бліжэйшыя год-два. І схлусіў

Чым цяпер заняты Міхалок?

Яўген Калмыкоў: Ён займаецца спортам. Бегае па 1,5 гадзіны на дзень.

А музыкай?

Яўген Калмыкоў: Ён абяцаў мне, і не толькі мне  — усім, хто звязаны з выпускам альбомаў, —  бліжэйшыя год-два не выпускаць ніякіх новых альбомаў. Але ён нам абяцаў гэта і да  "Весёлых картинок", і схлусіў. Адчуваю, што ён пакуль не збіраецца спыняцца ўжо дакладна.

І я ведаю, што як толькі ў яго ёсць вольныя дні, ён збірае гурт  і нешта  там, па-мойму, новае рэпетыруе.

І што жа? Ты ўжо паспеў пабываць на такой рэпетыцыі?

Яўген Калмыкоў: Я сёе-тое ведаю, але не скажу (смяецца). Мы рыхтуем восеньскі тур, па-сур'ёзнаму. Ён будзе называцца "Грай". Тур будзе адрознівацца па канцэпцыі ад "Весёлых картинок". І там будзе нешта новае.

Дзе пракаціцеся?

Яўген Калмыкоў: Больш правільна будзе сказаць, Усходняя Еўропа.

Калі б ты мог змяніць што-небудь у сучаснай музыцы, што б гэта было?

Яўген Калмыкоў: Музыка —  гэта фрагмент, зрэз агульнай сітуацыі, якая з намі адбываецца. Што б я змяніў? Дык я і змяняю па меры сіл! Вунь фестывалі раблю. Я не мару, я раблю. І рэкамендую гэтым займацца ўсім людзям на Зямлі. Не фантазаваць, а рабіць. Навошта энергію марнаваць на фантазіі? Фантазія заўсёды будзе адрознівацца ад таго, які атрымаецца вынік. Як бы ты ні імкнуўся. Карацей, менш трэба размаўляць —  больш трэба рабіць. Вось, што я б памяняў.

Я нават Бо сказаў: "Давай паспрабуем на цвярозым воку ўсё ацаніць. Наогул нічога не вып'ем, а будзем хадзіць і самі слухаць гэтую музыку".

Яўген Калмыкоў і Папа Бо на хутары Шаблі

Давай пра будучыню: чаму ты вырашыў узяць этна-фэст "Вольнае паветра" ў свае рукі? Чым ён цябе прывабіў?

Яўген Калмыкоў: Я быў на некалькіх фэстах "Вольнае паветра" на хутары Шаблі. І калі выступаў гурт "Троіца", мы разгаварыліся з Сяргеем Левіным, ініцыятарам фэсту, пра будучыню "Паветра".

І я кажу яму: "Слухай, якая добрая ідэя, толькі чаму ты запрасіў адну "Тройцу"?" А ён адказаў, што наогул больш не жадае рабіць гэты фестываль. Што даводзіцца ўсё рабіць самому, і яму больш не хацелася б гэтага.

Я адказаў: "Дык давай я зраблю! І наогул: хопіць ўжо беларусам глядзецца на сябе ў люстэрка. Давай лепш зладзім які-небудзь вінегрэт, дзе мы зможам ацаніць сябе ў кантэксце хаця б ўсходне-еўрапейскай культуры".

Ідэяй было таксама і тое, што трэба не проста падымаць архаіку. Сёлета культура рухаецца наперад на аснове фольку. Ёсць і карані нейкія, і рух наперад. Вось прама на месцы за тры хвіліны з імі была прыдуманая канцэпцыя фестывалю. І вось ужо назад дарогі не было.

Ты робіш гэта ў тандэме з Папам Бо?

Яўген Калмыкоў: І з Папам Бо, і з Валодзем Шаблінскім  — гэта ж ягоны хутар! Як мы маглі яго не ўзяць? (смяецца) То бок тут ужо не тандэм —  трыумвірат, так бы мовіць!

Вы арыентуецеся на нейкі этна-фэст, робячы "абноўленае" "Вольнае паветра"?

Яўген Калмыкоў: Арыентуемся толькі на свой ​​густ  — падабаецца-не падабаецца. Фармат мы быццам бы вызначылі. А потым, да прыкладу, я кажу: "Вось ёсць такі класны гурт —  "Комба БАКХ", з Расіі. Ты ведаеш, што ён спявае на беларускай мове песні?". Бо адказвае: "Так, вядома! Я іх даўно хацеў запрасіць". Я кажу: "Але гэта, ўсё-ткі, нейкі хіп-​​хоп у аснове?". Бо: "Ну і што! Давай іх запросім!"  — "Давай".

Потым я падумаў: так добра ў Шаблінскага рэгі слухаецца. А ў нас, можа, якое добрае рэгі ёсць? Давай запросім гурт "ТакиДа"! Не рэгі  — ну і што! Вось такая крыху густаўшчына.

Мы не ставімся да гэтага фестывалю як да фестывалю з вялікімі амбіцыямі. Хоць ён ужо і заваяваў сабе імя. Па-першае, я не ўяўляю сабе велізарную колькасць народа на хутары ў Шаблінскага. Мне здаецца, гэта можа разбурыць нейкую атмасферу фэсту. Таму мы вырашылі, што нам не патрэбныя ніякія хэдлайнеры — і гэта таксама ідэалогія сёлетняга фестывалю. Галоўнае — прыгожая і добрая музыка.

Так што ні на які фестываль мы не арыентуемся. У нас ёсць магчымасць рабіць маленькія творчыя эксперыменты — вось што такое, гэты фестываль.

Чаго вы самі ад яго чакаеце?

Яўген Калмыкоў: Задавальнення ад музыкі. Я нават Бо сказаў: "Давай паспрабуем з табой на цвярозым воку ўсё ацаніць. Наогул нічога не вып'ем, а будзем хадзіць і самі слухаць гэтую музыку. Возьмем пабольш валанцёраў, якія дапамогуць з нейкімі арганізацыйнымі рэчамі, а самі будзем проста слухаць музыку". Вось так.

1,5 года таму ты ладзіў у "Рэактары" фестываль "Сонцастаянне". Ці будзе ў яго працяг або ён так і застанецца адным канцэртам?

Яўген Калмыкоў: Фестывалі сонцастаяння асабіста я адзначаю штогод. І летняе, і зімовае сонцастаянне. А калі ўзгадваю  — то і вясновае, і восеньскае. У таго ж Шаблінскага на хутары мы ўжо некалькі разоў рабілі фестываль летняга сонцастаяння "Дзеці Сонца". Дакладней, збіралі сяброў і адзначалі сонцастаянне.

Тады проста моладзь, а канкрэтней студэнты Універсітэта культуры, праявілі ініцыятыву і мне проста сказалі: "Давай, Жэня, усё ж такі зробім такі фэст".

І гэта, хутчэй, падобна да нейкага акту сакральнага і  ахвярапрынашэння. А фестываль не зусім адлюстроўвае сутнасць таго, што адбываецца, мне здаецца.

Каго ў ахвяру прыносілі?

Яўген Калмыкоў: У ахвяру прыносілі кавалачак сябе. Узімку сонца ідзе на спад. Вось я чытаў, што індзейцы на зімовае сонцастаянне, калі сонца сыходзіць, сваімі рытуаламі дадаюць яму трошкі цяпла, каб яно потым вярнулася да летняга сонцастаяння. Ёсць яшчэ вясновае сонцастаянне, але гэта ўжо іншы культ, Асірыса. Усё складана, увогуле (смяецца).

То бок без студэнтаў і ініцыятываў не быць больш гэтаму фестывалю адкрытым і даступным?

Яўген Калмыкоў: Я б не стаў заракацца. Хоць я асабіста гатовы святкаваць гэта і адзін. Напрыклад, у летняе сонцастаянне я быў у Маскве, успомніў пра гэта за некалькі гадзінаў да, сеў і сам з сабой выпіў, бо адзін быў дома.

Што, на тваю думку, трэба рабіць, каб у Беларусі ў летні перыяд праходзіла па 30 оўпэн-эйраў?

Яўген Калмыкоў: Радавацца жыццю, актыўна працаваць, атрымліваць задавальненне ад працэсу. Любіць сваю краіну і людзей. Таму што фестываль — гэта калі чалавеку добра. Таму чым багацей і цікавей мы будзем жыць, тым будзе больш у нас гэтых самых оўпэн-эйраў.

Адпаведна, бліжэйшым часам ніякіх фэстаў?

Яўген Калмыкоў: Іншала! Мы нічога не ведаем. Мы ўвогуле жывем у нейкай казцы. І ў мяне такое адчуванне, што сцэнар даўно напісаны.

Братамі Грым.

Яўген Калмыкоў: Так! (смяемся)