Палітыкі і эксперт — пра высновы пасля абмену вязнямі паміж Расіяй і Захадам

02/08/2024 - 10:49

Вырашэння пытання з беларускімі палітзняволеннымі па-ранейшаму няма

Вырашэння пытання з беларускімі палітзняволеннымі па-ранейшаму няма / @rubanau_collage

Учора адбыўся найбуйнейшы ў сучаснай гісторыі абмен вязнямі, агулам 26 чалавек, паміж Расіяй і шэрагам краін Захаду. Крэмль атрымаў асуджаных супрацоўнікаў спецслужбаў, а ў адказ вызваліў грамадзянаў Германіі, ЗША і шэраг расійскіх палітвязняў.

Нягледзячы на ўдзел Беларусі ў абмене, беларускіх палітвязняў сярод вызваленых не было.

Чаму беларускія дэмсілы і заходнія партнёры не скарысталіся гэтай магчымасцю? Еўрарадыё запыталася пра гэта ў палітыкаў і экспертаў.

Франак Вячорка, галоўны дарадца Офіса Святланы Ціханоўскай (далей — ОСТ)

— Тут дзве высновы. Першая — ёсць прэцэдэнт абмену, якім можна скарыстацца. Трэба спрабаваць усе інструменты, і дыпламатычныя ў першую чаргу, каб вызваліць людзей. Пытанне з абменам — на каго можна нашых вязняў абмяняць?

Другая выснова — важнасць ціску. Абмену папярэджвала серыя вялікіх санкцыяў супраць Расіі. І гэты абмен у нейкай ступені — таксама саступка Расіі Захаду ў выніку гэтага ціску.

Арцём Шрайбман, незалежны палітаналітык

— Чаму, з улікам удзелу ў абмене Германіі і Польшчы, у ім не фігуравалі беларускія палітвязні? Таго ж Пачобута і Калеснікаву можна было б выцягнуць, калі б было жаданне.

— Мне падаецца, адказ на пытанне, чаму там не фігуравалі беларускія палітвязні, па-свойму просты. Бо ні адна з заходніх сталіц, якія ўдзельнічалі ў абмене, не палічыла для сябе прыярытэтам уключаць туды беларускіх палітвязняў. Умоўна кажучы, не было палітычнай волі.

Я думаю, што акно для гэтай палітычнай волі існавала нядоўга. Яно існавала з моманту, калі [грамадзянін Германіі Рыка] Крыгер стаў фактарам гэтай здзелкі, то-бок, калі ў гэта ўцягнулі беларускую ўладу.

Палітыкі і эксперт — пра высновы пасля абмену вязнямі паміж Расіяй і Захадам

Абмен зняволенымі ў аэрапорце Эсенбога ў Анкары 1 жніўня 2024 года / ТАСС / Profimedia

Тады можна было дыктаваць ці, прынамсі, прапаноўваць нейкія дадатковыя ўмовы. Але гэтага не было зроблена, бо беларускія палітвязні не былі настолькі ў прыярытэце, наколькі аказаліся тыя расійскія палітвязні, каго ўдалося вызваліць.

— Ці не атрымліваецца, што заходнія палітыкі толькі на словах падтрымліваюць беларускіх палітвязняў?

— Гэта ацэначнае пытанне. Я сваё меркаванне наконт гэтага выказаў. <...> Проста падтрымка беларускіх палітвязняў недастатковая для таго, каб у вострыя моманты рабіць іх вызваленне прыярытэтам для Захаду. Вось і ўсё, што тут можна сказаць.

— Якія высновы дэмсілам варта зрабіць з гэтага абмену з улікам таго, што яны не ведалі, што такі абмен будзе? Ці варта пры такім раскладзе мяняць стратэгію камунікацыі з Захадам?

— Для дэмсіл гэта азначае, што за чатыры гады працы яны не змаглі стварыць такія прыярытэты ў сваіх заходніх партнёраў, каб у крытычныя моманты яны ў аснову ставілі інтарэсы беларускіх палітвязняў. І гэта своеасаблівы “рэаліці чэк”, зверка з рэчаіснасцю. Шмат візітаў, шмат легітымнасці, шмат прызнання, шмат канферэнцыяў не канвертуюцца ў тое, што праблема беларускіх палітвязняў [вырашаецца].

<...> Адпаведна, на мой погляд, варта нашмат больш актыўна працаваць па гэтай тэме рытарычна, прыярытызаваць яе замест некаторых відавочна тупіковых праектаў накшталт пашпарта [Новай Беларусі], [Аб’яднанага пераходнага кабінету] (далей — АПК), з якога ўцяклі амаль усе міністры, і іншых протадзяржаўных структур, пошуку шляхоў прыцягнуць Лукашэнку ў Гаагу і гэтак далей.

Павел Латушка, кіраўнік Народнага антыкрызіснага кіравання (далей — НАУ), чалец АПК і Каардынацыйнай рады

— Дык чаму тады Захад вызваляў выключна расіянаў і не звярнуў увагі на беларускіх вязняў?

— Лукашэнка ў гэтай гісторыі, па-першае, быў інструментам, а не рэальным бокам абмену, які б мог выстаўляць нейкія ўмовы. Напрыклад, дамагчыся вяртання сваіх шпіёнаў, затрыманых ці асуджаных у Еўропе. І, як мы бачым, не выглядае на тое, што ён увогуле нешта з гэтага кейсу атрымаў, акрамя таго, што прадэманстраваў сваю несуб'ектнасць і залежнасць ад Крамля.

Для самога Лукашэнкі вызваленне вядомых палітзняволеных — гэта дадатковыя рызыкі. Прычым гэтыя рызыкі непатрэбныя і Расіі таксама, бо узмацняць такім чынам беларускі дэмакратычны рух — значыць ствараць сабе праблемы ў справе паглынання Беларусі.

Захад, хутчэй за ўсё, не хацеў пашыраць здзелку, каб задаволіць дадатковыя ўжо інтарэсы і Лукашэнкі.

Тое ж, што сярод вызваленых ёсць расійскія палітзняволеныя, кажа хутчэй не пра тое, што Захаду было прынцыпова і крытычна важна іх выцягнуць, а тое, што Расія была гатовая іх аддаць.

— Ці варта лічыць цяпер, што Захад толькі на словах падтрымлівае беларускіх палітвязняў?

— Давайце шчыра скажам, што вызваленых польскіх палітзняволеных таксама, як бачыце, няма. Прынамсі, пакуль у турмах рэжыму чатыры грамадзяніна Польшчы, асуджаныя за “палітыку” і нібы “шпіянаж”. У тым ліку вядомы журналіст Анджэй Пачобут.

Хоць Польшча і брала ўдзел у абмене, бо выдала затрыманага ў Польшчы расійскага шпіёна. Дарэчы, і грамадзянін ЗША, няхай і з двайным грамадзянствам, таксама на сёння застаўся ў турме Лукашэнкі [гаворка пра палітыка Юрыя Зянковіча — Еўрарадыё].

Скажу шчыра: на мой погляд пытанне вызвалення беларускіх палітзняволеных павінна было быць пастаўленае. І мы звярталіся да партнёраў з адпаведным заклікам.

Але яны, як мне здаецца, вырашылі не рызыкаваць і ісці [такім] шляхам — будзем мяняць тых, каго дамовіліся мяняць з Пуціным, і не будзем ускладняць сітуацыю, пашыраць кола і камунікаваць з Лукашэнкам. Чаго публічна, як мы бачым, дамагаўся Лукашэнка.

Пры гэтым я лічу, што калі б пытанне вызвалення беларускіх палітзняволеных было пастаўленае партнёрамі жорстка і прынцыпова, то Пуцін, хутчэй, праціснуў бы Лукашэнку кагосьці вызваліць, каб рэалізаваць свой інтарэс — вярнуць сваіх шпіёнаў. Ён і так скарыстаў Лукашэнку, каб захапіць Крыгера, прысудзіць яму смяротнае пакаранне. Таму Лукашэнка хутчэй зрабіў бы тое, што скажа Пуцін.

— І якія высновы НАУ зробіць з сённяшняга абмену, ці будзеце вы пераглядаць сваю стратэгію ў камунікацыі з Захадам?

— Што датычна стратэгіі, то <...> гэта ціск. І мы не будзем ад яго адмаўляцца і не спынім працаваць з партнёрамі ў гэтым кірунку. Рэжым працаваў раней па схеме: перад выбарамі ідзе на канкрэтныя саступкі, пазней здымаліся санкцыі, а рэжым прадаваў гэта як сваю гуманнасць. Сёння сітуацыя моцна адрозніваецца ад папярэдніх, яна значна больш складаная, бо да гэтага яшчэ ідзе вайна. І Лукашэнка ў ёй суагрэсар.

Думаю, варта таксама шчыра сказаць, што адзіны шлях, каб у Беларусі ўвогуле не было палітзняволеных, каб усе яны былі на волі — гэта шлях змагання з рэжымам, а не капітуляцыі перад ім.

Бо рэпрэсіі пры Лукашэнку ўжо ніколі не спыняцца. А капітуляцыя толькі яшчэ больш яго ўмацуе. І ўласна гэтага ён і дамагаецца, каб альтэрнатыва ягонаму рэжыму ў выглядзе дэмсіл проста змоўкла і знікла.