Адвакат Саўчанка: У перамовах па абмене Надзеі Лукашэнку не было месца
Даведка Еўрарадыё: Марк Фейгін — адвакат і палітык, у мінулым дэпутат Дзяржаўнай думы Расіі, віцэ-мэр Самары. У 2012 годзе ўвайшоў у 20 самых уплывовых юрыстаў па версіі часопіса GQ. Быў адвакатам Pussy Riot.
Еўрарадыё: Ці задаволеныя вы вынікам “справы Саўчанка”?
Марк Фейгін: Абмен — гэта адзіны магчымы сродак, які вызваляў Надзю ад адбыцця пакарання. Бо адбыццё пакарання на радзіме па Канвенцыі “Аб выдачы асуджаных” ці памілаванне былі адзіным сродкам пазбавіць яе ад расійскай турмы. Гэта вельмі важна. Нехта разважае як перфекцыяніст: “Як так: памілаванне нібыта ад трэціх асоб — сваякоў пацярпелых. Пуцін нейкую схему прыдумаў у сваіх інтарэсах”. Я лічу, калі размова ідзе пра палітычныя справы ў краіне, дзе няма незалежнага правасуддзя і незалежнай судовай сістэмы, любая спроба выратаваць абвінавачанага па палітычных матывах можа выяўляцца ў любой юрыдычна-працэсуальнай форме. Бо развагі кшталту “Давайце змагацца да канца, да апошняй кроплі крыві падабароннага” мне ўяўляюцца і абсурднымі, і несправядлівымі, і хлуслівымі. Галоўнае — вынік. Не “апраўдаць ці не апраўдаць” або нейкім іншым чынам, выкарыстоўваючы працэсуальную тэрміналогію, дамагчыся поспеху ў справе, а выратаваць. У палітычных справах пытанне не стаіць “выйграў — не выйграў” — гэта не англійскі суд, а выратаваў ці не. Дык вось, Надзею Саўчанка выратавалі. У адрозненне ад Карпюка, якога катавалі, ад Сянцова, якога катавалі: ФСБэшнікі нацягвалі мех на галаву ў Крыме. У адрозненне ад шмат каго іншага, якім дасталася больш сур’ёзна, чым Надзі, дзякуючы толькі палітычнасці абароны і публічнасці гэтай справы. Вось таму я лічу задавальняючым гэты вынік, бо мы яе выратавалі.
Еўрарадыё: Як вы даведаліся, што абмен усё ж адбудзецца?
Марк Фейгін: Дэталі былі невядомыя да апошняга — я гэтага не ведаў. Ды і зразумела: гэта было як умовы ажыццяўлення спецаперацыі. Мяркую, дамаўляліся першыя асобы, і гэта была адна з умоў, каб усё захоўвалася ў таямніцы. І пра тое, што ўсё адбудзецца ў сераду, мне паведамілі людзі з Кіева за дзень да абмену. Па шчырасці, я да апошняга не верыў, бо меў скепсіс наконт магчымасці такога варыянту. Толькі праз паводзіны расійскіх уладаў. Калі ўкраінскі прэзідэнт агучваў усё, што ён робіць у гэтай справе, то расійская ўлада захоўвала маўчанне, даючы сабе люфт, каб можна было ў любы момант адмовіцца ад дамоўленасцяў. Бо яны дасягнутыя непублічна.
Еўрарадыё: А Саўчанка як даведалася пра абмен?
Марк Фейгін: Я толькі што прыехаў у Кіеў, сустрэнуся з ёй, і яна мне дэталі раскажа, як гэта было з боку турмы пададзена. Бо мы яе бачылі на мінулым тыдні, калі нічога не было вядома, а на гэтым тыдні да яе ніхто з адвакатаў не паспеў трапіць. Але думаю, што ў турме ёй абвясцілі пра абмен дзень у дзень, а загадзя не папярэджвалі.
Еўрарадыё: Невядома, ці быў і ў гэтых перамовах кіраўнік Беларусі пасярэднікам?
Марк Фейгін: Не думаю. У такім гандлі Пуцін мае справы з тымі, ад каго можа хоць нешта атрымаць. Меркель і Аланд больш падыходзяць на ролю пасярэднікаў. Але ж мы не ўсе дэталі перамоў ведаем. Сапраўды, было аб’яўлена Аландам, што апошнія дэталі абмену ўзгадняліся ў апошні момант па тэлефоне паміж Пуціным і ўдзельнікамі Нармандскага фармату. Лукашэнку ў гэтых перамовах не было месца хаця б таму, што гэтыя перамовы мелі “непасрэдны характар”: Францыя і Германія нешта прапанавалі Пуціну. Але мы не даведаемся, што, пакуль яно не пачне рэалізоўвацца. Бо на гэтым узроўні палітыкі захоўваюць канфідэнцыйны характар дамоўленасцяў — гэта звычайная практыка. Мы гэта зразумеем падчас, да прыкладу, чарговых перамоў у Нармандскім фармаце ці падчас “Мінскіх перамоў”.
Еўрарадыё: Пра выгады Крамля: адзін расійскі палітолаг напісаў, што Саўчанка больш выгадная Маскве ў Вярхоўнай Радзе, чым на нарах у расійскай турме…
Марк Фейгін: Я не палітолаг, але добра разбіраюся ў палітыцы, сам некалі быў дэпутатам парламента. Я лічу, што развагі на тэму “выгадна — нявыгадна”, “а вось яна прыедзе, і будуць датэрміновыя выбары”, “яна — чалавек рэзкіх поглядаў, і гэта канчаткова разбурыць палітычнае поле ва Украіне” — гэта ўсё на ўзроўні балбатні. Такія калякрамлёўскія ідэі для самаапраўдання. То чуем: “Мы ніколі не выпусцім забойцу!”, то “Глядзіце, як мы выгадна адправілі Саўчанка ва Украіну, і яна там навядзе шораху” — канцэпцыя змяняецца ў залежнасці ад сітуацыі. Каб Крэмль быў у больш выгаднай пазіцыі. Пасадзілі яе ў турму, каб паказаць, што на Пуціна нельга ціснуць, а выпусціў яе Пуцін таму, што “ў яго хітры план — сапсаваць усю палітычную паляну Украіны, каб большы хаос спарадзіў жаданне вярнуцца да мінулага”. Але Саўчанка, на маю думку, прыехала не разбураць дзяржаўнасць краіны, а будаваць яе. А яе асабістыя перспектывы будуць залежаць ад таго, як будзе складацца яе палітычнае жыццё. Тут заўжды ёсць рызыка: можа атрымацца, а можа і не. Ва ўмовах свабоды немагчыма нешта прадказаць на 100%. Прадказаць можна толькі расійскую палітыку, дзе нічога не адбываецца: 16 гадоў сядзіць адзін кіраўнік і марыянеткі мяняюцца ў парламенце. Непрадказальнасць палітычнай дэмакратыі — з аднаго боку, хіба, але з іншага — здабытак. Каштоўнасць, якой трэба карыстацца і захоўваць, бо так званая стабільнасць і прадказальнасць — гэта, як сведчыць гісторыя, не вельмі і добра.
Еўрарадыё: Як абарона Саўчанка адбілася на вашай кар’еры, зносінах з калегамі?
Марк Фейгін: Палітычнымі справамі я займаюся не ўпершыню: была гучная справа Pussy Riot. І нянавісць так званага грамадскага меркавання, якое фармуецца крамлёўскай прапагандай, для мяне не была нечым нечаканым. У таталітарнай сістэме, калі ты ідзеш супраць яе і ўлады, ты заўжды будзеш парыем. Таму горш, чым было, не стала.
Еўрарадыё: Але ж там вы абаранялі сваіх, расіян, а тут украінка, “фашыстка”, “забойца”…
Марк Фейгін: Сапраўды, справа больш рэзкая на фоне вайны. А Саўчанка — сімвал вайны паміж Расіяй і Украінай. Але калі ў 2012 годзе была справа “Pussy Riot”, улады інспіравалі дастаткова жорсткія клерыкальныя настроі ў грамадстве. А песня была скіраваная супраць улады. Іншая рэч, што ўсё гэта было ў выглядзе шоу. Што да тэзісу “свае-чужыя”, то для расійскай улады гэта не аргумент — яна “плюшчыць” і тых, і тых аднолькава. І тыя былі невінаватыя, і Надзя невінаватая. Але ўлада вырашае свае задачы, у тым ліку і прапагандысцкія, такімі справамі — яна мабілізуе масы, каб затачыць іх пад свае ўтылітарныя мэты. З гэтага пункту гледжання маё жыццё змянілася мала. Але шмат каго я і страціў. Праўда, віна тут не ў “справе Саўчанка”, а ў вайне Расіі і Украіны. Імперская роля Расіі на Данбасе і ў Крыме ўнутры Расіі разводзіць людзей. Невялікая частка не прымае гэтай акупацыі суседніх зямель і трэціравання суседзяў, іншыя паддаліся імперскай істэрыі і адвярнуліся ад мяне — гэта праўда.
Еўрарадыё: Маеце планы на будучыню? Можа, таго Сянцова дапаможаце выратаваць з расійскай турмы?
Марк Фейгін: Там справа завершаная, людзі асуджаныя, і брацца за гэтыя справы няма ніякага сэнсу. Там вычарпаная працэсуальная праца, і наперадзе праца палітычная, дыпламатычная, праца па мабілізацыі міжнароднага грамадскага меркавання, замежных палітыкаў. Каб яны працягвалі ціснуць, і Сянцова, Карпюка і ўсіх астатніх адправілі ва Украіну. Магчыма, гэтай працай я буду займацца, але хачу яе рабіць разам з Саўчанка. Бо яна, як мне падаецца, стане франтменам гэтай палітыкі. Адначасова я прадстаўляю інтарэсы Мустафы Джамілёва — суджуся з ФСБ. Спраў і зваротаў да мяне хапае, але нельга аднаму чалавеку займацца ўсім. Мая задача — стварыць метадалогію палітычнай абароны, якой будуць карыстацца іншыя адвакаты. І хай яны ва ўсёй Расіі прытрымліваюцца гэтай лініі, бо яна дае вынік у барацьбе з неіснуючым правасуддзем. Дабівацца, каб у выніку гэтай барацьбы ўзнікла хоць нейкая сістэма правасуддзя — гэта важна.
Еўрарадыё: Не ўзнікала думкі з’ехаць з Расіі, перанесці сваю адвакацкую практыку, да прыкладу, ва Украіну?
Марк Фейгін: Я не хачу з’язджаць. Ну што з таго, што з’явіцца яшчэ адзін палітэмігрант, чалавек, які зоймецца не сваёй справай? Што, ва Украіне не хапае адвакатаў? Я не хачу есці чужы хлеб. Больш карысна мне заставацца ў Расіі і працягваць займацца сваёй справай. Сапраўды, сітуацыя робіцца больш жорсткай, шмат людзей з’язджае, і я шмат каму дапамог з’ехаць. Але калі і такія, як я, з’едуць, то стане зусім цяжка. Так, мяне моцна крытыкуюць у Расіі пад уздзеяннем прапаганды, кажуць, што я сам палітызую працэсы: “Саўчанка на самай справе забойца, а ты з яе зрабіў палітвязня”. Але ёсць частка людзей, якія шчыра не разумеюць, як гэта ўсё працуе: думаюць, што калі доказы невінаватасці прадстаўленыя, то суд павінен прыняць справядлівае рашэнне па палітычных справах. Да іх не даходзіць, што суд наш у прынцыпе “заглушаны” на прыняцце справядлівых рашэнняў па такіх справах. І не разумеюць, навошта справе было надаваць гучны міжнародны рэзананс. Але я ўсё адно не хачу пакідаць Расію.
Еўрарадыё: А яшчэ вы не толькі “палітызуеце справы”, але, напэўна, і ўзяліся за справу Саўчанка “толькі таму, што кіеўская хунта добра заплаціла”!
Марк Фейгін: Калі 11 ліпеня 2014 года мне пазваніла Вера Саўчанка, за гэтую справу ніхто не хацеў брацца — яна фаніла, яна радыеактыўная і таксічная. На адвакатаў моцна ціснуць у палітычных справах. Гэта добра разважаць цяпер, калі ў справа такі маштаб. У такіх справах грошы не галоўныя, яны ў такіх справах не зарабляюцца. Зарабляецца нейкі рэпутацыйны імідж, але гэта зусім іншае.
Еўрарадыё: Як дамагчыся вялікага міжнароднага рэзанансу ў выпадку палітычных спраў?
Марк Фейгін: Шмат залежыць ад адваката. Адвакату неабходна быць гатовым разбірацца ў палітыцы і быць чымсьці большым, чым адвакат. Гэты чалавек павінен валодаць і нейкім грамадскім узроўнем, быць грамадскім дзеячам. Бо калі адвакат замыкаецца на сваіх нарукаўніках, публічнага эфекту не атрымаецца. Адвакат — гэта прафесія, закліканая абараняць грамадства ад дзяржавы, і да гэтага супрацьстаяння дзяржаве адвакат павінен быць гатовы. Ну, і абвінавачаны па палітычнай справе: ён павінен быць чалавекам, гатовым ісці да канца. Гэта таксама вельмі важна. Павінная быць сувязь з грамадзянскай супольнасцю па-за сістэмай уціску.
Фота: openrussia.org
