Без намёкаў. Як краіна-агрэсар выплачвала рэпарацыі пераможцам

Адна краіна напала на іншую, чым аб’яднала амаль увесь свет супраць сябе. Пасля лагічнай паразы ёй яшчэ доўга трэба было расплачвацца па рахунках.  

Еўрарадыё ў рубрыцы “Без намёкаў” прыгадвае, як Германія пасля Другой сусветнай вайны выплачвала рэпарацыі. Гэта экскурс у сусветную гісторыю — усе паралелі з сучаснай Беларуссю выпадковыя.

Час плаціць

Колькі будзе выплачваць Германія, вырашалася за некалькі месяцаў да яе фактычнай паразы — у лютым 1945-га на канферэнцыі ў Ялце. Лiдары антыгітлераўскай кааліцыі вырашылі, што палова ўсіх будучых рэпарацый прызначалася СССР і Польшчы — а гэта 10 мільярдаў долараў.

На справе і СССР, і заходнія краіны ўзялі больш. І не толькі “афіцыйнымі” выплатамі: асабістыя трафеі салдат і афіцэраў не паддаюцца падліку. “Трафейная ліхаманка” не абмінула нават маршала Жукава, які вывозіў здабычу вагонамі. 

Што да саміх рэпарацый для Савецкага Саюза, то частка з іх выплачвалася не грашыма. Першым поўныя лічбы прадставіў расійскі ваенны гісторык, палкоўнік у адстаўцы Міхаіл Семірага, які сам служыў у пасляваеннай вайсковай адміністрацыі ў Германіі і працаваў у архівах Міністэрства абароны. Паводле яго, за некалькі гадоў, на працягу якіх СССР спаганяў рэпарацый, было дэмантавана амаль 3 тысячы фабрык і заводаў. Таксама разабралі 1337 нямецкіх прадпрыемстваў у Польшчы, 206 у Аўстрыі, 54 у Чэхаславакіі і 11 у Венгрыі. Усяго атрымана больш за мільярд адзінак абсталявання.

Не толькі Савецкаму Саюзу

ЗША, Вялікабрытанія і Францыя са сваіх зон дэмантавалі і вывезлі абсталявання на суму каля 1,2 млрд долараў, золата — 277 тон, марскіх і рачных суднаў — на 200 млн долараў. Пад кантроль гэтых краін перайшлі замежныя банкаўскія рахункі Германіі на суму каля 4 млрд долараў. Нямецкія патэнты, якія дасталіся ЗША і Вялікабрытаніі, ацэньваюцца прыкладна ў 5 мільярдаў долараў.

У верасні 1952 года паміж ФРГ і Ізраілем было падпісана Люксембургскае пагадненне. Паводле дакумента, на працягу 14 гадоў нямецкі ўрад выплаціў ізраільскай дзяржаве рэпарацый у памеры 3 мільярдаў марак (па сённяшнім курсе прыкладна 7 мільярдаў еўра). Гэта адзіны выпадак, калі рэпарацыі атрымала краіна, якая не існавала ў часе вайны.

У 1960 годзе падпісана нямецка-грэцкая дамова, паводле якой Грэцыя атрымала 115 мільёнаў марак (59 млн еўра). А ў 1961 годзе — нямецка-італьянскае пагадненне аб кампенсацыях італьянскім ахвярам нацызму на 40 мільёнаў марак (прыкладна 20 млн еўра).

І гэта не ўсё: апроч рэпарацый, Германія таксама выплачвае кампенсацыі розным катэгорыям ахвяр нацызму. У нулявых дзейнічаў фонд “Памяць, адказнасць і будучыня”, які выплачваў кампенсацыі былым паднявольным рабочым лагераў. Усяго кампенсацыі на суму 4,4 мільярда еўра атрымалі 1,66 мільёна чалавек.

Тое, што не акупіць 

Але не трэба забываць, што ніякія рэпарацыі не вернуць жыцці загінулых і зламаныя лёсы. Самыя вялікія страты панеслі: СССР — 26,6 мільёна, Кітай — 13,5 мільёна, Германія — 6,48 мільёна, Польшча — 6 мільёнаў (з іх больш за палову — габрэі), Японія — 3,76 мільёна і Індыя — 3 мільёны. Пераважная большасць ахвяр была сярод цывільнага насельніцтва. Усяго — 71,1 мільёна па ўсім свеце.