Рашэтнікаў: Я супраць супольнай дзяржавы. Расіі сіл не хопіць усіх утрымліваць

Словы Леаніда Рашэтнікава, дырэктара Расійскага інстытута стратэгічных даследаванняў, узарвалі ўсе беларускія СМІ. Фразы пра тое, што беларускай мове ўсяго 90 гадоў і наша краіна – частка Вялікай Расіі, прывялі да пратэсту МЗС Беларусі. Такога яшчэ не было.

Праўда, тую самую Пастановау Аргбюро ЦК ВКПБ «Аб стварэнні беларускай мовы» не знайсці. Звязваемся з Леанідам Рашэтнікавым і адразу ж пытаем, дзе здабыць дакумент?

"Вазьміце падшыўку "Праўды" за 1926 год. Дакумент апублікаваны на першай старонцы. І Гэта пастанова Аргбюро ЦК ВКПБ так і называецца – "Аб стварэнні беларускай мовы". Але на мяне навошта крыўдзіцца? – здзіўляецца Леанід Рашэтнікаў. – Яшчэ паўтара года таму газета ляжала ў Полацку ў першай зале гістарычнага музея на самым бачным месцы. Я не філолаг і нічога не хачу сцвярджаць. Я кажу, што Пастанова была і называлася "Аб стварэнні беларускай мовы". Вось гэты дакумент і абвяргаюць. А я толькі сказаў, што, атрымліваецца, мове 90 гадоў".

"Тое, што раней размаўлялі на беларускай мове, – і Скарына, і 300, і 200 гадоў таму – гэта было"

У Нацыянальным полацкім гісторыка-культурным музеі-запаведніку сцвярджаюць, што адзін асобнік "Праўды" ў іх ёсць, газета прысвечана Першай сусветнай вайне, а не беларускай мове. Ні адной "Праўды" за 1926 год у музеі няма. Дарэчы, ў тым годзе ў БССР праходзіў акадэмічны кангрэс па рэформе арфаграфіі беларускай мовы.

Еўрарадыё: У 1860-х гадах на тэрыторыі Беларусі выходзіла газета "Мужыцкая праўда". Тэксты былі напісаны на беларускай мове. Яна вельмі падобна на цяперашнюю літаратурную мову. Ды што казаць пра XIX стагоддзе! У 1517 годзе наш першадрукар Францыск Скарына выдаў "Псалтыр" на тагачасным беларускай мове. Можа быць, вы маглі нешта няправільна інтэрпрэтаваць?

Леанід Рашэтнікаў: Я нічога не інтэрпрэтаваў. Я сказаў, што такі дакумент быў. Напэўна, гэта было выклікана тым, што мала хто размаўляў на беларускай мове. Тым больш, Заходняя Беларусь не ўвайшла ў склад СССР. А гэта тыя раёны, дзе больш за ўсё гаварылі на беларускай мове. Гэтыя тэрыторыі ўвайшлі ў склад Савецкага саюза ў 1939 годзе. Напэўна, Усходняя частка Беларусі наогул не размаўляла па-беларуску, і таму прымаліся такія рашэнні. Я так мяркую.

А тое, што раней размаўлялі – і Скарына, і 300, і 200 гадоў таму – гэта было. Я не адмаўляю. Была такая мова, развівалася, потым пачала знікаць. Гэта натуральныя працэсы. Але як МЗС можа пратэставаць па пытанні філалогіі? Я такое магу сабе ўявіць у 30-я гады ў Савецкім саюзе.

“Усё пачынаецца з падзелу гісторыі. Маецца на ўвазе захапленне Літвой, Польшчай”

“Усё пачынаецца з падзелу гісторыі і мовы. У мяне ўся сям'я звязаная з украінцамі – палтаўскімі, днепрапятроўскімі. Яны не разумеюць цяперашнюю ўкраінскую мову, – працягвае Леанід Рашэтнікаў. – За апошнія 20 гадоў такая ўкраінізацыя мовы адбылася! Гэта ж рабілася наўмысна, каб аддзяліць ад рускай мовы. Мы тут у Расіі, многія адукаваныя людзі, занепакоеныя гэтымі працэсамі. Але мова яшчэ добра. Як толькі мы пачынаем дзяліць гісторыю, ссоўваць акцэнты, пачынаецца самае трагічнае. Ваш прэзідэнт гадоў 7, 8, 10 гадоў назад казаў зусім іншыя рэчы. У апошнія гады пачалося змыканне з нацыяналістычнай апазіцыяй. Гэта іх пастулаты. Але, калі гэта і для МЗС пастулаты, то пачынаеш думаць: а што ж адбываецца?”

Еўрарадыё: Вы лічыце, што ў Беларусі справа таксама ідзе да канфлікту?

Леанід Рашэтнікаў: У мяне мама з Гродна. І я ўпэўнены, што ўкраінскага сцэнару ў Беларусі не будзе. Толькі зыходзячы з нацыянальнага характару беларусаў, іх разумнага стаўлення да жыцця.

Еўрарадыё: Вы кажаце аб падзеле гісторыі. Што маецца на ўвазе?

Леанід Рашэтнікаў: Прыкладаў вельмі шмат. Я цяпер не гатовы да грунтоўнага інтэрв'ю на гэтую тэму. Але маецца на ўвазе захапленне ў гісторыі Літвой, Польшчай. Дарэчы, Беларусь – не мая спецыялізацыя, я спецыялізуюся на Балканах.

Чаму трэба любіць Пушкіна, а не Міцкевіча?

Еўрарадыё: Вы прапанавалі ганарыцца Дастаеўскім і Пушкіным, а не Міцкевічам. Але ж Пушкін пісаў аб Міцкевічы радкі: "Он вдохновлен был свыше и свысока взирал на жизнь". Паэты сябравалі, а вы іх сёння супрацьпастаўляеце.

Леанід Рашэтнікаў: Ранні Пушкін падтрымліваў дзекабрыстаў. У маладыя гады ён пісаў радкі аб Міцкевічы. А ёсць Пушкін і больш позні, адданы Мікалаю Першаму, адданы праваслаўнай царкве і манархіі. А Міцкевіч пісаў брудныя радкі пра Расію, мы таксама гэта ведаем. Пушкін і Дастаеўскі заўсёды з'яўляліся гонарам асноўнай масы беларусаў. А цяпер я задаю пытанне: "Калі вы падзяляеце гісторыю, вы не хочаце імі ганарыцца? " Атрымліваецца, вы іх будзеце прызнаваць толькі як выбітных пісьменнікаў? Мы таксама прызнаем і амерыканскіх, і ангельскіх пісьменнікаў. Але гэта ўсё не тое, яны не наш нацыянальны гонар. Нельга па гэтым пытанні пераходзіць на агульначалавечыя ўяўленні. Пушкін і Дастаеўскі – гэта наш нацыянальны гонар і беларусаў, і рускіх, і ўкраінцаў.

Еўрарадыё: У нас могуць пакараць як за абразу беларускай мовы, так і за абразу рускай. А ваш чалавек, кажуць, шырокая душа, ён часта сячэ з пляча. Можа быць такое, што рускія людзі няправільна разумеюць беларусаў у апошні час?

Леанід Рашэтнікаў: Дзякуй Богу, што вы так размаўляеце. Мы нічога супраць беларускай мовы не маем. Мы супраць штучнай беларусізацыі. Дзякуй Богу, што ёсць тэатр, ёсць кіно. Ніхто пакуль не сказаў, што ў Беларусі пераследуецца руская мова. Але не трэба рабіць фетыш з гэтай вось беларусізацыі. Ну, кажуць людзі – і дзякуй Богу. Вучаць – і вучаць. Расія таксама перагінае палку, фетышызуюцца пытанні аб нацыянальных мовах. Мы не забараняем, падтрымліваем. Але некаторыя сілы выкарыстоўваюць гэта як свайго роду зброю. Пачуццё меры павінна быць ва ўсім.

У гэтым сэнсе мы проста адзіны народ, калі не лічыць заходнюю Беларусь, дзе распаўсюджаны каталіцызм

Хоць у Расіі мноства народаў, але самымі блізкімі для рускіх Леанід Рашэтнікаў лічыць менавіта ўкраінцаў і беларусаў, якія маюць уласныя нацыянальныя дзяржавы.

“У нас супольная гісторыя, супольнае асяроддзе i была супольная мова. Мы развіваліся з адзінага кораня, адзінага дрэва. Не трэба забываць, што мы – усходнія славяне. У гэтым наша адзінства. І яно не павінна расколвацца з-за таго, што мы цяпер у незалежных дзяржавах. Гэтыя дзяржавы павінны заставацца дружалюбнымі, брацкімі і поўнымі ўзаемадзеяння. На якой бы мове вы ні размаўлялі, усё роўна гэта адзін корань.

Руская мова цяпер таксама не такая, на якой размаўлялі ў XVIII стагоддзі. У гэтым сэнсе мы проста адзіны народ, з адзінай гісторыяй, адзіным лёсам і адзінай верай, калі не лічыць заходнюю Беларусь, дзе распаўсюджаны каталіцызм. А раз вы спрачаецеся, значыць у вас ёсць тэндэнцыя аддзялення ад гэтага агульнага кораня, ствала. Вы вось так вось рэагуеце раздражнёна, пратэстамі, абразамі.

Еўрарадыё: То бок, гаворкі пра тое, што Беларусь павінна пазбавіцца незалежнасці, няма?

Леанід Рашэтнікаў: Ні ў якім разе. Я як рускі патрыёт заўсёды казаў, што мы павінны абмежаваць сябе пэўнымі межамі, а то ў нас сілаў не хопіць усіх утрымліваць і ўсіх падтрымліваць. Я не за тое, каб аб'ядноўвацца ў адзіную дзяржаву. Я хачу, каб мы і з Балгарыяй існавалі як саюзныя брацкія краіны, і з Сербіяй. Каб яны не былі б у NATO – з нашымі сапернікамі.

Еўрарадыё: Ці лічыце вы праблемай, што беларускія чыноўнікі прымаюць польскага міністра і дэлегацыю МВФ?

Леанід Рашэтнікаў: Ведаеце, для мяне больш важная – сакральная частка. Краіна павінна ажыццяўляць сваю незалежную палітыку, свае інтарэсы. Усе астатнія пытанні, эканамічныя, будуць вырашацца хутка, калі мы будзем аб'яднаны на ідэйным, духоўным узроўні. А ў нас якраз тут і з'яўляюцца заторы. Маркс і Ленін вучылі, што ўсё вызначае эканоміка. Не згодны. Усё вызначае парадак у мазгах і ў сэрцы.

Еўрарадыё: Адным з галоўных менеджараў беларускай культуры ў XX стагоддзі быў якраз рускі – Уладзімір Мулявін, лідар "Песняроў"...

Леанід Рашэтнікаў: Гэты чалавек шмат зрабіў і заслугоўвае любоў і павагу. Ён усё рабіў з чыстымі намерамі і не супрацьпастаўляў Расію і Беларусь. Мулявін прывёў да таго, што мы палюбілі беларускія песні на беларускай мове. Гэта была шчырая любоў рускага чалавека да беларускай традыцыі і культуры. Я ж кажу пра іншае – пра супрацьпастаўленне. Калі вы лічыце, што гэтага няма, значыць, я чагосьці не заўважаю. Дай Бог, каб я памыляўся. Але так жа ў Расіі думаюць сотні тысяч людзей.