"Самы дарагі варыянт". Што не так з перапрацоўкай адходаў БелАЭС у Расіі
Еўрарадыё
БелАЭС павінна пачаць працаваць ужо летам 2019 года, але Беларусь дагэтуль не вырашыла, што рабіць з адпрацаваным ядзерным палівам (АЯП). Ёсць тры варыянты: два з іх прадугледжваюць перапрацоўку ў Расіі, згодна з трэцім, адходы не пакінуць тэрыторыю Беларусі. Трэці варыянт сур'ёзна не разглядаецца, па першых двух ёсць шмат пытанняў.
Хаваць ядзерныя адкіды дакладна будуць у Беларусі, а што з імі рабіць да пахавання, вырашалі на грамадскім абмеркаванні ў Астраўцы 14 студзеня. Еўрарадыё выслухала ўсіх удзельнікаў дыскусіі, і распавядае, што не так з перапрацоўкай адходаў БелАЭС ў Расіі.
Адпрацаванае паліва з'явіцца адразу пасля запуску БелАЭС
Першае адпрацаванае паліва мы атрымаем праз чатыры гады. Але, па сутнасці, "адпрацаваным" яно пачынае лічыцца роўна ў той момант, калі касета загружаецца ў актыўную зону рэактара:
"У тую ж секунду, як касета трапляе ў актыўную зону, яна становіцца адпрацаваным ядзерным палівам. Касеты будуць працаваць чатыры гады ў актыўнай зоне, потым іх будуць змяшчаць у басейны вытрымкі пры БелАЭС. Гэта значыць, ужо праз чатыры гады пасля запуску АЭС у нас будзе першае адпрацаванае паліва", — растлумачыў намеснік галоўнага інжынера БелАЭС Аляксандр Парфёнаў.
АЭС плануюць запусціць ужо ў гэтым годзе, а значыць, АЯП мы атрымаем ужо вельмі хутка.
У Беларусі ёсць тры схемы абыходжання з АЯП:
Варыянт 1. Накіраванне апрамененай цеплавыдзяляючай зборкі (АЦВЗ) Беларускай АЭС на перапрацоўку ў Расію, з улікам працяглага захоўвання адпрацаванага ядзернага паліва (АЯП) у Расіі, з наступным вяртаннем высокаактаўных адходаў (ВАА) і іх захаваннем ў Беларусі.
Варыянт 2. Напрамак АЦВЗ БелАЭС на перапрацоўку ў Расію, з улікам працяглага "сухога" захоўвання АЯП на тэрыторыі Беларусі і з наступным вяртаннем і захаваннем ВАА ў Беларусі.
Варыянт 3. Доўгае захоўванне АЦВЗ, у тым ліку з іх наступным захаваннем, у Беларусі (без адпраўкі ў Расію).
Паўнавартаснай дамовы аб перапрацоўцы АЯП ў Расіі няма
У пагадненні 2011 года "Аб супрацоўніцтве ў будаўніцтве на тэрыторыі Беларусі атамнай станцыі" гаворыцца, што адходы з БелАЭС падлягаюць вяртанню ў Расію для перапрацоўкі, аднак умовы павінна вызначыць асобнае пагадненне.
Доўгачасовае захоўванне АЯП на тэрыторыі Беларусі без перапрацоўкі супярэчыць гэтай дамове. Але дамова Беларусі з Расіяй аб перапрацоўцы адпрацаванага ядзернага паліва дагэтуль не падпісаная, умовы не вызначаныя. Калі гэта адбудзецца, беларускі бок не паведамляе.
А калі такое пагадненне не будзе падпісанае? Што ў такім выпадку будзе рабіць Беларусь з адпрацаваным ядзерным палівам? Гэтае пытанне не разглядалася ў экалагічным дакладзе, а прадстаўнікі АЭС і Мінэнерга не змаглі на яго адказаць у Астраўцы.
Невядома, колькі будзе каштаваць перапрацоўка і транспарціроўка
Няма і дакладнай інфармацыі аб кошце перапрацоўкі і транспарціроўкі АЯП ў Расію, а таксама кошту захоўвання радыеактыўных адходаў у Беларусі:
"Усе камерцыйныя пытанні — гэта камерцыйная таямніца. І вы павінны гэта разумець і не правакаваць нас на адказ, — заклікаў галоўны інжынер Беларускай атамнай станцыі Анатоль Бондар. — У прэзентацыі спецыяльна не паказваўся кошт у рублях або іншай валюце, а выкарыстоўвалася ўмоўная параўнальная шкала. Усе такія разлікі праводзіліся, але гэтыя лічбы агучваць нельга".
Чаму не разглядаецца трэці варыянт?
У праекце стратэгіі па абыходжанні з АЯП прапісана, што захоўваць ядзерныя адкіды ў любым выпадку будуць у Беларусі. Гэтага патрабуюць міжнародныя законы: краіна, якая вырабляе адходы, павінна несці за іх поўную адказнасць. Пазбавіцца ад адходаў у Беларусі не атрымаецца.
Аляксандр Парфёнаў распавёў, што прыярытэтным разглядаецца першы варыянт, з транспарціроўкай ў Расію:
"Перапрацоўка знізіць актыўнасць ядзерных адходаў. У Расіі пры перапрацоўцы АЯП будуць выдзеленыя цэзіевай-стронцыевыя фракцыі, якія потым у шклопадобным стане вернуць у Беларусь. Акрамя Расіі, перапрацоўваюць яшчэ ў трох краінах: у Вялікабрытаніі, Японіі і Францыі. Але паколькі паліва будзе расійскага "дызайну", то і перапрацоўваць яго будуць у Расіі. Другі варыянт вельмі блізкі да першага па сваёй сутнасці, але адрозніваецца працягласцю захоўвання адходаў у Беларусі да адпраўкі ў Расію на перапрацоўку".
Трэці варыянт (без адпраўкі ў Расію на перапрацоўку) прапанаваны толькі таму, што альтэрнатыўных варыянтаў патрабуе закон. І ён найменш экалагічны з усіх трох. Яго разглядалі на той выпадак, калі Расія не зможа па эканамічных ці палітычных прычынах прымаць адпрацаванае беларускае паліва на перапрацоўку.
Варыянт з перапрацоўкай зручны толькі Расіі?
А вось эколагі і прадстаўнікі партыі "Зялёныя" лічаць, што варыянт з перапрацоўкай паліва ў Расіі немэтазгодны для Беларусі:
"Цалкам бяспечных і эканамічна эфектыўных спосабаў абыходжання з адпрацаваным ядзерным палівам у свеце няма. Але варыянт перапрацоўкі з'яўляецца адным з самых эканамічна неэфектыўных і небяспечных", — заявіла старшыня Беларускай партыі "Зялёныя" Анастасія Дарафеева.
"Гэты варыянт немэтазгодны для краін, дзе няма ваеннай прамысловасці. Эканамічна ён больш затратны, а экалагічна больш рызыкоўны. Бо трэба будзе транспартаваць у месца перапрацоўкі і назад, падрыхтоўваць да перавозкі і захоўваць АЯП дзесьці да адпраўкі. Усё гэта дадатковыя рызыкі, якія патрабуюць дадатковых мер бяспекі, і, адпаведна, дадатковых фінансавых выдаткаў, — тлумачыць яна. — Многія краіны пазбягаюць перапрацоўкі і выбіраюць адкладзены сцэнарый, гэта захоўванне на сваёй тэрыторыі без пахавання, у надзеі, што ў будучыні будуць знойдзеныя надзейныя рашэнні па перапрацоўцы АЯП. Мы лічым, калі не "нулявы" сцэнарый, то хоць бы такі варыянт варта было ўключыць для больш дэтальнага разгляду і надаць яму больш увагі, паколькі ён адзін з найбольш бяспечных".
У прадстаўленым у Астраўцы дакладзе сказана, што за апошні час у Расіі не было ніводнага сур'ёзнага ядзернага або радыяцыйнага здарэння пры перавозцы радыеактыўных матэрыялаў. Аднак гэта не адпавядае рэчаіснасці. Згодна з дакладам намесніка дырэктара "Аварыйна-тэхнічнага цэнтра Мінатама Расіі" Уладзіміра Яршова, у Расіі пры транспарціроўцы радыеактыўных рэчываў зафіксаваныя 33 здарэнні на 2015 год.
Так званы "нулявы варыянт" — не запускаць АЭС — быў выключаны з дакладу і абмеркавання і не разглядаўся.
Магільнік будзе каштаваць прыкладна 1 мільярд еўра
Улады пераконваюць, што магільнік радыяцыйных адходаў БелАЭС пабудуюць бяспечным для навакольнага асяроддзя. У дакладзе гаворыцца пра нейкія тры перспектыўныя месцы у радыусе пяці кіламетраў ад АЭС, аднак дакладнае размяшчэнне не называецца.
Канчаткова пляцоўку павінны выбраць да канца 2021 года, яна будзе ўзведзеная з улікам усіх нормаў міжнародных і беларускіх законаў, а месца для магільніка абмяркуюць з грамадскасцю. Пакуль сховішча не ўвядуць у эксплуатацыю, адпрацаванае ядзернае паліва будуць пакідаць на тэрыторыі станцыі на працягу дзесяці гадоў.
Тэрмін эксплуатацыі БелАЭС — 60 гадоў. За гэты час, паводле "Стратэгіі абыходжання з радыеактыўнымі адходамі БелАЭС", зацверджанай Саўмінам РБ, павінна ўтварыцца каля дзесяці тысяч кубаметраў радыеактыўных адходаў розных катэгорый. Па падліках экспертаў, кошт могільніка — прыкладна 1 мільярд еўра.
