Знайшліся невядомыя лісты Кастуся Каліноўскага да Марысі Ямант

У Расіі апублікавалі невядомыя лісты Кастуся Каліноўскага, якія ён пісаў з турмы да сваёй нарачонай Марысі Ямант. Як паведамляе "Белсат", спрычыніўся да гэтага расійскі гісторык Аляксандр Дзюкаў, які апошнія гады імкнецца выкраскліць імя Каліноўскага з гісторыі Беларусі.

Польскамоўныя лісты апублікаваныя ў часопісе "Тетради по консерватизму" № 3 за 2023 год. Яны напісаныя на падобных аркушах, падобным атрамантам і ў той жа манеры, што і беларускамоўны ліст з-пад шыбеніцы, які сёння захоўваецца ў Варшаве. (Маецца на ўвазе той самы ліст, які завяршаецца словамі: "Бо я табе з-пад шыбеніцы кажу, Народзе, што тады толькі зажывеш шчасліва, калі над табою маскаля ўжо не будзе").

Лісты напісаныя па-польску. "Каханая, дарагая мне Марылечка!" — так пачынаецца ліст, датаваны 19 сакавіка 1864 года, за тры дні да павешання Каліноўскага ў Вільні.

Пра лісты Каліноўскага да Марысі Ямант было вядома і раней: лісты згадваліся ва ўспамінах Людвікі Радзевіч — сястры Марысі. Але беларускія гісторыкі не ведалі змест гэтых лістоў. Як высвятляецца, пяць з іх (а магчыма і больш) захаваліся — чатыры ў Маскве і адзін у Вільні. Усе яны трапілі ў рукі царскай паліцыі ў 1866 годзе, калі сям’ю Ямантаў, сасланую ў Сібір за ўдзел у паўстанні 1863–1864 гадоў, яшчэ і арыштавалі арышт пасля замаху на расійскага імператара Аляксандра ІІ.

Каліноўскі адмовіўся на следстве даваць вусныя паказанні, заявіўшы: "Шпіёнства апаганьвае чалавека". Ён папрасіў паперу, каб пісьмова "акрэсліць характар руху" на тэрыторыі Беларусі і Літвы. А сам 10, 14, 18 і 19 сакавіка пісаў лісты Марысі Ямант, назяваючы яе "годнай дачкою Літвы".

Вось такі ліст Каліноўскі пісаў ёй 10 сакавіка 1864 года, за 12 дзён да смерці:

"Дарагая Марылька.

На парозе смерці лёс мне падказвае пісаць да цябе. Пякельная рэчаіснасць, тым больш пасля тых надзеяў, якія луналі ў нашых юнацкіх сэрцах, поўных узаемнай любові. Падпарадкоўваючыся, аднак, сіле абставінаў, прымі са светлым тварам хоць і з параненым сэрцам лёс, які выпаў на тваю долю. Час гоіць раны, а ўспамін мінулых момантаў, калі нараджаецца смутак у тваёй душы, няхай аднак не атручвае твайго жыцця. Жыццё тваё не табе належыць, яно дадзенае табе, каб ты ў кожную хвіліну несла дабро і праўду. Узнагарода за працу не на гэтым свеце людзей напаткае. Калі годна выканаеш мэту жыцця — сустрэнемся на небе.

Твой і за магілаю (хоць, можа быць, я і не буду яе мець), Канстанцін".

У сваіх перадсмяротных лістах Каліноўскі ні разу не згадвае ні Польшчу, ні палякаў, не піша слова "польскі":

"Марылька, мая дарагая, яшчэ сонейка свеціць нада мною, яшчэ я магу глядзець, думаць і жадаць. Праз маю фортку бачу Віленька, тое Віленька, што такое каштоўнае для душы кожнага ліцвіна, сядзібу грозных Альгердаў, думкамі дзеяў у Богу і праўдзе запачаткаваных. Гледзячы на Вільню, сэрца перапаўняецца, б’ецца з гонарам. А там далей наколькі вока, наколькі думка сягае, наш бедны народзік, які ў поце твару, страшэннай няволі, Бога і праўды забыцца не ўмее. Ды хіба не гонар прынесці жыццё для яго ў ахвяру, для нашай зямлі роднай, усцеленай магіламі гераічных продкаў нашых. Гэта слава для нас, гэта гонар наш".

У Беларусі апошнім часам ідзе сапраўдная ідэалагічная вайна супраць постаці Кастуся Каліноўскага. Са школьнай праграмы выкінулі раман Уладзіміра Караткевіча "Каласы пад сярпом тваім", у якім быў станоўчы вобраз Каліноўскага. А ў Свіслачы перайменавалі гімназію, у якой ён вучыўся.