Расіянін, які ваяваў на баку Украіны: "Калі на зямлі ёсць пекла, то гэта вайна"

Я яму не веру. Ён расіянін. І хоць прынёс кучу дакументаў, што ваяваў на баку Украіны, граматы і медаль за ахвярнасць, гляджу з падазрэннем.

Насупраць мяне за столікам у кавярні — прысадзісты 54-гадовы мужчына. У яго недаверлівы калючы погляд карых вачэй, кароткая шкіперская барада з голым падбародкам. На чорным рукаве швэдра — акуратная дзірка: ад пляча да локця скура Віталя Ж. (імя змененае) ахоплена сталёвым апаратам са спіцамі. Дзякуючы яму раздробленая паўгода таму ў баі левая рука трымаецца цэлай.
 

Пра вулічныя "паняцці", якія мацней за патрыятызм

Бацька Віталя — украінец, але кінуў сына ў маленстве. І той вырас у расіі. Тату знайшоў, сяк-так камунікавалі. Але калі ў 2019 годзе пенсіянер паведаміў, што знаходзіцца пры смерці, сын паімчаў да яго ў Харкаў. Застаўся даглядаць, а потым і сам вырашыў пасяліцца ва Украіне. Бізнес меў у Еўропе, а тут вучыў юнакоў тайскаму боксу. Як і многія расіяне, палітыкай не цікавіўся, вайну на ўсходзе Украіны лічыў лакальным канфліктам.

"Не думаў, што пуцін 24 лютага пачне (поўнамаштабную, — рэд.) вайну. Занадта ён багаты, разумны і хітры мужык, мог жыць як мёд піць, нагнуўшы ўсю расію. Я нават скрыню каньяку пацанам прайграў, таму што не верыў ва ўсё гэта", — кажа Віталь.

Дзень 25 лютага перавярнуў усё жыццё мужчыны. Без перабольшання. Ехаў з таварышам па трасе Палтава-Кіеў. У 15:30 над дарогай аднекуль паўстаў чорны бліскучы верталёт. І адтуль сыпанула агнём наперадзе яго машыны. Віталь спыніўся. Перад ім на адлегласці некалькіх сотняў метраў палалі тры ўкраінскія вайсковыя машыны. З іх высыпалі людзі ў форме: хто гарэў, каго выцягвалі. Усё адбылося вокамгненна. Полымя падымалася да ўзроўню другога паверха.

Але бліжэй за ўсё да Віталя пасярод дарогі развярнула грамадзянскі аўтамабіль. Кіроўца ў крыві бегаў па трасе, нешта крычаў. Віталь зазірнуў у машыну. На пярэднім сядзенні паўляжала маладая жанчына без часткі галавы.

"Нічым не дапамагчы", — мільганула думка.

Раптам — рух ззаду. Паглядзеў: двухгадовая дзяўчынка. У мазгах і крыві сваёй мамы. Але цэлая.

"Я нічога не баюся, усякае бачыў, але тут пачало калаціць", — успамінае Віталь.

Ён забраў мужчыну і яго дачку да сябе ў машыну, каб давезці да Кіева. Але той папрасіў высадзіць іх на запраўцы. За імі ўжо імчаліся сябры.

У тую ноч расіянін не спаў: вайна, што далей, куды далей. Падумаў пра захад Украіны. На некалькі хвілін праваліўся ў сон, а там дзяўчынка ў крыві.

"Слухайце, мяне выхоўвала вуліца. Я хлопец хуліганісты, жорсткі. Ростам не выйшаў, дык заняўся адзінаборствамі. Гэта дапамагала адстойваць свае інтарэсы. Але, як і ў любым выхаванні, у нас ёсць свае паняцці. Яны ў мяне ў крыві. Нельга крыўдзіць дзяцей, старых, жанчын. Нават калі яны ўчынілі штосьці дурное, не маюць рацыі. Усміхніся і ідзі сваёй дарогай. Таму што яны слабейшыя, — кажа з націскам, вочы блішчаць. Адчуваецца, што для яго гэта важна, падчас гутаркі не раз вяртаўся да сваіх правілаў. — І калі на маіх вачах забілі маці дзіця, я не змог пераступіць праз гэта. Дзеці павінныя жыць, маці павінныя жыць. У мяне ёсць мама... Гэтая дзяўчынка рэальна была як знак лёсу. Я веру ў лёс. Інакш ніколі б не пайшоў супраць расіі. Я патрыёт і дзяцей так выхоўваў".

На трэці дзень вялікай вайны расіянін Віталь запісаўся ў Галасееўскую тэрабарону.

Пра "нуль", бег у трусах пад абстрэламі і шэсць аперацый

Але, вядома, яго спачатку схапілі. "Шпіён", "маскаль", "засланы казачок". Доўга правяралі і, напэўна, не ўзялі б, калі б не камандзір падраздзялення. Яны селі і пагаварылі па-мужчынску. І той паверыў, падумаўшы, што спатрэбіцца гэты "канкрэтны мужык", які страляе з усіх відаў зброі. А нож у яго — як працяг рукі. Можа навучыць маладняк. Так ён і стаў "самураем".

Віталь хваліцца вынікамі першых стрэльбаў, паказвае фота з мішэнню. Там "9" і "10". Першы месяц тэрабаронаўцы абаранялі Кіеў, наступныя два іх трэніравалі. Усе разумелі, што рыхтуюць на "нуль".

Аднойчы ў пачатку лета пад'ехаў "Урал", мужчынам загадалі сабраць рэчы. Уначы яны ўжо знаходзіліся ў Данецкай вобласці. Высадзілі іх у лесе, і ад першых гукаў вайны хацелася бегчы куды вочы павядуць. Потым трохі прывыклі.

Байцы вайсковай часткі А7373 сіл ТрА утрымлівалі пазіцыі свайго сектара трасы Бахмут-Салядар. Іх крылі з усіх відаў зброі два месяцы.

"Агонь шквальны. Днём яны выпальвалі ў нас палі. А калі высачылі, дзе мы, раўнялі акопы з зямлёй. Пасадку ўсю знесла, ні аднаго дрэва ці кусціка не засталося. Ляжыш у тым акопе, як у труне. Калі на зямлі ёсць пекла — гэта вайна. Горшага я не бачыў", — прызнаецца Віталь.

Раніцай 5 жніўня яго з пабрацімамі прывезлі на пазіцыі. А напярэдадні ноччу кулямётчык не зусім правільна выкапаў акоп. Праз накіданую перад ім зямлю не праглядалася мясцовасць. Самурай узяўся дарабляць. І прапусціў стрэл з танка.

"Я ўжо практычна скончыў — і стрэл! Я праз галаву перакуліўся. Кудысьці паляцела сама сабой рука. Бяру яе і не адчуваю. Думаю: глушняк, няма рукі. Добра, што хоць левая. Медык падбег, але як убачыў фантан крыві — плюх", — успамінае Віталь.

Праз 6 месяцаў пасля ранення мужчына распавядае гісторыю як прыгоду — эмацыйна, у дэталях. Як хлопцы наклалі турнікет і распранулі яго да трусоў, аглядаючы, ці няма болей ран. І як ён бег кіламетр і шэсцьсот метраў пад абстрэламі разам з трыма пабрацімамі. Страхавалі, каб не бразнуўся ад страты крыві па дарозе. Як давезлі да бальніцы ў Дружкаўцы, а горад як раз абстрэльвалі. Памятае склеп, аблезлыя сцены, думку: хіба можна рабіць аперацыю? Над ім схіляюцца трое медыкаў і згасае святло. Яны ўключаюць ліхтарыкі. Свае словы: "Рука, выратуйце руку, вельмі прашу". І прорва.

Прыйшоў у сябе з упэўненасцю, што руку ўсё-ткі адрэзалі. Але вось яна, уся ў бінтах.

"Я ляжаў голы і шчаслівы. Гэта была такая раскоша. У акенцы рэанімацыі ўбачыў шэры кавалак неба. Раней і не паглядзеў бы. А цяпер — як я яго палюбіў!"

Паказвае фота рукі спачатку і пасля шасці аперацый у некалькіх шпіталях. На першым рука — суцэльная рана. Лекары зрабілі неверагоднае: сабралі аскепкі костак, сшылі нервы, мышцы, аднавілі сасуды.

"Мне практычна ажывілі мёртвую руку. Нізкі паклон усім медыкам. Я потым іх знайшоў і падарыў па 3,5 літра гарэлкі ў бутэльках-чарапах. Гэта такі старажытны сімвал здароўя. Яны пасмяяліся, але ўзялі", — распавядае удзячны пацыент.

Віталь зараз лечыцца ў ваенным шпіталі. Рука перыядычна зацякае, ён спускае яе са стала, размінае. Калі выходзім з кавярні праз паветраную трывогу, прапаную яму дапамагчы надзець куртку. Мужчына дапамагае мне з пухавіком.
 

Пра адносіны з землякамі: "Як пацан адказваю, тут нацыстаў няма"

"Калі б я жыў у расіі, то, шчыра кажучы, быў бы на яе баку. Прапаганда там лютая. Але я тут. І бачу простых людзей, якія пайшлі абараняць сваю зямлю. Мой 60-гадовы таварыш замяніў бацьку сваёй унучцы, і ён у такім узросце змагаецца. 19-гадовыя хлопцы, якім спачатку страшна, потым рвуцца ў бой за маці, каханых. Я расказваю, я крыкам крычу ўсім сваім, што расія — агрэсар, тэрарыст. Што я на ўласныя вочы бачу, як знішчаюць гарады і вёскі. Але яны нібы розум страцілі. Хоць, здаецца, разумныя людзі. Павінны бачыць, дзе цёмны бок", — разважае мужчына.

Віталь запэўнівае знаёмых, што за 11 месяцаў вайны ва Украіне не сустрэў ніводнага фашыста. Што ў расіі іх больш. А што тычыцца воінаў-замежнікаў, то бачыў іх не больш за дзясятак. Ён пераконвае землякоў вулічнымі аргументамі.

"Як пацан адказваю, нацыстаў тут няма, ну які сэнс мне гнаць пургу? Але не чуюць. Лепшыя сябры адмовіліся ад мяне: "Будзь ты пракляты, фашыст. Пакажы свастыку". Тое, што я ваюю за Украіну, для іх — за гранню".

Маці расіяніна, былая камуністка і настаўніца, не верыць сыну. Ёй сорамна за Віталя. 21-гадовы сын мужчыны вучыцца ў расійскім універсітэце. Там ёсць ваенная кафедра і вясной яго могуць прызваць як афіцэра. Усе яго сябры на тым баку, некаторыя ўжо ваююць.

Віталь дае паслухаць зварот, запісаны для сына. Настойліва заклікае: "Я цябе ніколі ні пра што не прасіў, а цяпер прашу Хрыстом Богам. Не ідзі на вайну. Гэтыя людзі нічога табе не зрабілі". Спасылаецца на свой аўтарытэт і любоў да хлопца.

Віталь марыць абудзіць землякоў. Кажа, што чалавек дзесяць удалося пераканаць.

"Я не здамся. Колькі ў мяне ёсць душы, усё аддам. Хачу спыніць гэты жах".

Аб грамадзянстве: "Адчуваю сябе ўкраінцам больш, чым любы мужык, які пораху не нюхаў"

На вайне добра відаць, хто ёсць хто. Хто баіцца, а хто бярэ на сябе адказнасць і вядзе іншых.

"Ніколі не думаў, як да мяне ставяцца. Калі ты круты мужык, упэўнены, за праўду (а Украіна на баку праўды) — чхаць на гэтыя соплі. Жыццё ўсіх расставіць па месцах. Я заднюю не даваў, таварышаў не падводзіў. Мне не сорамна. Калі была складаная сітуацыя, спрабаваў бегчы наперад з аўтаматам. Хоць страшна было, вельмі", — прызнаецца Віталь.

Словы галоўнага сяржанта Віталя Ж. пацвярджаюць характарыстыкі, граматы: "смелы і адважны", "бездакорная служба", "разумна выконвае загады", "па-геройску праявіў сябе", "дзелавымі і маральнымі якасцямі ўплывае на людзей".

Пачуцці да Украіны ў расіяніна з'явіліся не адразу. Каб сказаць "Слава Украіне!", спатрэбіліся месяцы перастройвання ў галаве. Але аднойчы ішоў міма блокпаста, а там дзеткі маленькія. Бачаць мужчыну ў ваеннай форме: "Слава Украіне!" А вочы ў іх чыстыя-чыстыя. І ён адзін на адзін з імі. Тады ўпершыню адказаў: "Героям слава!" А ў другі раз падышла дзяўчынка гадоў сямі і таксама: "Слава Украіне!» — і такі погляд ясны.

"Ну калі дзеці так выхаваныя, то як можна перамагчы гэты народ? Цяпер лічу, што я стоадсоткавы ўкраінец. Таму што ваяваў — за Украіну, абараняў яе дзяцей. Кроў праліў. Адчуваю сябе ўкраінцам больш, чым любы мужык, які пораху не нюхаў. Пабрацімы цяпер — гэта рэальна мая сям'я. А Украіна — радзіма. Толькі тут адчуў, што такое свабода. Гэта самае салодкае пачуццё ў свеце. Калі была вострая пагроза, што пойдуць з Беларусі, я патэлефанаваў камандзіру: “Хоць у мяне левая і не працуе, аўтамат падрыхтуй. Калі дойдуць да Кіева, спраўлюся і адной", — кажа мужчына.

Віталь Ж. хоча стаць грамадзянінам Украіны афіцыйна. Працэдуру пачаў яшчэ ў 2020 годзе. Атрымаў часовае пасведчанне на два гады, за гэты час павінен адмовіцца ад замежнага грамадзянства. Яго адвакат у расіі збіраў неабходныя даведкі.

Усё памянялася пасля 24 лютага 2022 года. Консульства расіі, куды можна было падаць заяву аб адмове ад грамадзянства рф, зачынілася. Паехаць у расію Віталь не можа, таму што "мяне там проста парэжуць на кавалкі". Некалькі апошніх месяцаў ён піша адну за адной заявы ў Дзяржаўную міграцыйную службу Украіны. Просіць, каб менавіта яны прынялі ў яго дэкларацыю як у чалавека, які праходзіць ваенную службу ў УСУ. Такая магчымасць для замежнікаў выразна прапісана ў законе «Аб грамадзянстве Украіны».

"Але мяне адфутбольваюць. Я ўжо абабіў усе парогі. Мяне ўспрымаюць як цывільнага, таму што падаў першы запыт менавіта ў такім статусе. А там доўгая працэдура. Пішу новую заяву як ваенны, адказваюць, што паўторныя звароты па адным і тым жа пытанні ад таго ж чалавека не разглядаюцца. А ў другі раз кажуць: хай заяву разглядае ўпраўленне ў Запарожжы, таму што ў першы раз пісаў туды. Вырашыў падаць у суд. Веру, што праўда будзе за мной, таму што а як інакш?" — відаць, як яму балюча. Прытуляе далонь да ілба. Хавае пачуцці.

Цяпер ён жыве па ваенным білеце. Але гэта не дае падстаў знаходзіцца на тэрыторыі Украіны. Мужчыну могуць дэпартаваць. Для сябе Віталь вырашыў, што лепш памрэ. Ён хаваецца ад людзей і баіцца сказаць лішняе слова. Па акцэнце яго адразу вылічаюць.

"Я знайшоў таго чалавека з трасы і яго дачку. Хутка будзе год, як мы сябруем. Анатоль дагэтуль не прыйшоў у сябе пасля смерці жонкі. Кажа, што вар'яцее ад болю. Я суцяшаю яго: “Трымайся, сябар. Ты цяпер за маму і тату". Вельмі шкада гэтую сям'ю, яны пацярпелі ні за што. Калі б расіяне адчулі яго боль, вайны не было б. Хутка дачцэ Вераніцы тры гады, хачу паехаць да іх у Палтаўскую вобласць. Суправаджаць дзяўчынку па жыцці, дапамагаць. Я чамусьці выжыў. Значыць, патрэбны тут".

На развітанне прызнаюся, што спачатку не паверыла Віталю, і прашу прабачэння.

"Не трэба ў мяне прасіць прабачэння, — кідае востра. — Я вельмі спадзяюся, што расія калі-небудзь папросіць прабачэння ва ўсіх украінцаў. Мне за яе вельмі сорамна".

І сышоў. Недаверлівы, горды, незалежны. Воін без украінскага пашпарта, але з украінскім сэрцам.

"Ва ўкраінскім грамадстве вялікае запатрабаванне не бачыць "добрых рускіх"

"Ва Украіне ёсць 750 тысяч чалавек, якія звярнуліся з хадайніцтвам аб грамадзянстве. І менавіта цяпер усе яны ў нявызначаным стане. Чакаюць. У асноўным гэта простыя людзі, якія жывуць у нас па 20-30 гадоў і ніколі не думалі, што ўзнікне такая сітуацыя. Калі скончыцца тэрмін дзеяння іх віду на жыхарства, яны будуць знаходзіцца на тэрыторыі Украіны незаконна. На час ваеннага становішча тэрмін не падаўжаецца аўтаматычна. Іх могуць дэпартаваць у іншыя краіны. Што і адбываецца. А тут іх сям'я", — кажа Аляксандр Паўлічэнка, выканаўчы дырэктар Украінскага Хельсінкскага саюза па правах чалавека.

Тым, хто хоча атрымаць ўкраінскае грамадзянства, не толькі цывільным, але і вайскоўцам, ён раіць залегчы на дно.

"Гэта кепская парада, але мы раім сядзець ціха. Службы фактычна атрымалі ўказанне зверху не разглядаць справы расіянаў і беларусаў. Такая дыскрымінацыя пачалася пасля ўварвання. Гэта адзін са спосабаў спыніць людзей з расійскімі пашпартамі, якія перасякаюць мяжу. Што тычыцца вайскоўцаў, то ў іх ёсць падставы для атрымання грамадзянства. Ім трэба судзіцца. Але ёсць праблема. Чалавек становіцца бачным і пачынае канфлікт з сістэмай. Але іншага шляху няма", — тлумачыць Паўлічэнка.

У дабрачынным фондзе "Права на абарону" дапамагаюць вырашаць міграцыйныя пытанні. Іх юрыст не назваў сваё прозвішча, таму што яго бацькі знаходзяцца на акупаванай тэрыторыі, але падзяліўся з hromadske важнай інфармацыяй пра вайскоўцаў.

"Чалавек, які ваяваў, можа адмовіцца ад расійскага грамадзянства, не наведваючы амбасаду расіі. Яму не трэба ехаць у расію. Дастаткова паведаміць міграцыйнай службе і далучыць свае ваенныя дакументы, што герой артыкула і робіць. Яму даюць адпіскі, таму што могуць гэта рабіць. Могуць не працаваць там, дзе можна не працаваць. Ва ўкраінскім грамадстве вялікае запатрабаванне не бачыць ні "добрых рускіх", ні дрэнных, ніякіх. Але фактычна ёсць расіяне, якія змагаліся за нас, ваявалі. І ім трэба даваць грамадзянства. Іх не менш за тысячу. Адзіны выхад — судзіцца. У нас ёсць такія справы, і ёсць усе надзеі, што яны выйгрышныя".

hromadske таксама звярнулася за каментаром да Дзяржаўнай міграцыйнай службы Украіны. Нам адказалі, што атрымаць грамадзянства па спрошчанай працэдуры могуць тыя замежныя байцы, якія падпісалі кантракт з УСУ і маюць значныя заслугі. Тады грамадзянства можа даць прэзідэнт. Але ў любым выпадку, баец павінен адмовіцца ад папярэдняга пашпарта і прад'явіць адпаведны дакумент. Як гэта зрабіць ва ўмовах расійска-ўкраінскай вайны грамадзяніну расіі, у міграцыйнай службе не гавораць.

Аўтар: Наталля Мазіна, "Грамадскае"

Пры падтрымцы Медыясеткі