Як забыцца пра пачуццё віны і ўсё ж адзначыць Новы год

Недастаткова ўдзельнічаеце ў тым, што адбываецца? Пастаянна сварыцеся з блізкімі праз "рэвалюцыю"? Так і не дазволілі сабе "навагодні настрой"? Тады разам з псіхолагам Анастасіяй Шапель успомнім гэты год. А потым, калі і не перастанем турбавацца пра рэвалюцыю, то ўсё ж такі пачнём жыць.

Улетку Анастасія Шапель арганізавала валанцёрскую службу псіхолагаў, якія дапамагалі тым, хто прайшоў праз беларускія ізалятары. На пытанне, што яе саму ўзрушыла сёлета мацней за ўсё, Анастасія адказала хутка: "Дзень, калі я ўбачыла, як адвакат плача ад бяссілля і сюррэалізму таго, што адбываецца".
 

"Я недастаткова дапамагаю..."

— Ва ўсім свеце псіхолагі, абмяркоўваючы 2020 год, гавораць пра наступствы пандэміі і каранціну. А пра што гавораць беларускія псіхолагі?

— Пра "кавід" мы перасталі думаць летам. Фігура напружання зрушылася, людзі пераключылі ўвагу на магчымыя змены, убачылі салідарнасць, з'явілася надзея.

Цяпер у сваіх кліентаў я назіраю фонавае пачуццё віны. Падставы розныя: "недастаткова дапамагаю", "не вельмі актыўна ўдзельнічаю ў маршах". Хтосьці адчувае пачуццё віны нават за тое, што яго дзіця ходзіць у агульнаадукацыйную школу.

Віна і доўгае ўздзеянне траўмавальнай сітуацыі, у якой мы знаходзімся, спрыяюць развіццю неўратычных рэакцый, якія праяўляюцца ў парушэнні функцыянавання розных сістэм арганізма.

І ў святы віна не сыходзіць. Ці магу я святкаваць, радавацца, калі адны людзі хварэюць, а іншых "закрываюць"? Чалавек як быццам чакае дазволу на свята ад кагосьці, а сам сабе яго даць не можа. У выніку мы рэгрэсуем у дзіцячую пазіцыю: хочацца, каб пра цябе паклапаціліся, таму што ўласных рэсурсаў ужо не хапае.

Раней у перадсвяточныя дні псіхолагі сутыкаліся з тым, што адзінокім людзям цяжка пераносіць гэты час. Цяпер звароты звязаны з іншым. 

— Кліенты, седзячы ў кабінеце, часта пачыналі сеанс з расказу пра тое, як правялі выхадныя?

— Непасрэдна пра мітынгі выхаднога дня мала хто гаварыў. Людзі прыходзяць гаварыць пра свой стан, пра свае пачуцці, пра свае перажыванні, а не пра падзеі — чаму наогул туды пайшоў і што было. Бо матывы ва ўсіх розныя. Мы часта не даём сабе часу падумаць пра свае асабістыя матывы, гаворым толькі пра калектыўнае.

І цяпер расшчапленне ў грамадстве я назіраю на ўсіх узроўнях. Калі той, хто не вытрымлівае сітуацыі, не можа хадзіць на акцыі, прызнаецца ў сваім страху, ён сутыкаецца з агрэсіяй. І гэта зразумела: калі яго запыт на падтрымку атрымлівае і без таго знясілены чалавек, ён адказвае: "Ты чаго!? У мяне і так сіл няма! Гэта праз вас мы не можам перамагчы!"

— Але гэта цяпер падзел, а што наконт летняй салідарнасці? Яна натхняла ўсіх аднолькава?

— Калі ў цябе ўнутры пустэльня, то знешняя салідарнасць можа раздражняць: "Мяне і так не разумелі, а цяпер усе наогул жывуць на іншым полюсе". І калі чалавек сутыкаецца з неразуменнем, калі яму няма з кім падзяліць свае перажыванні, агульнае натхненне не дапамагае, а робіць толькі горш.
 

Што рабіць, калі сварышся з блізкімі "праз палітыку" 

— Сёлета мы аказваліся ў нязвыклых сітуацыях. Дапусцім, каля цябе выбухнула святлошумавая граната — як наогул на гэта правільна рэагаваць?

— Мы не ведаем, як адрэагуем на стрэс. Ёсць некалькі стратэгій: уцячы, напасці або замерці.

Калі вы разумееце, што "шаблязубы тыгр" за вамі ўжо не гоніцца, але вы ўсё яшчэ знаходзіцеся ў стрэсе, у вас тахікардыя — піце ваду, жуйце жуйку, проста падыхайце спакойна. Ёсць тэхнікі, якія дапамагаюць целу прывесці сябе ў парадак.

Тое, як мы рэагуем на сітуацыю, вызначаецца тыпам нервовай сістэмы, які перадаецца па спадчыне, мінулым досведам і падтрымкай, якую мы атрымліваем ці не атрымліваем.

А яшчэ — суб'ектыўнасцю ўспрымання сітуацыі. Калі я жыла на вёсцы і ў мяне на вачах забівалі курыц, для мяне гэта норма. Калі я ўпершыню прыязджаю ў вёску і ў мяне на вачах курыцы адсеклі галаву — гэта стрэс.

Калі вы бачыце сімптомы, якія выбіваюцца з нормы — парушэнне сну, раздражняльнасць, дэзадаптыўнасць, калі хочацца адасобіцца і здаецца, што вы не прыстасаваныя да гэтага свету, — звярніцеся да псіхолага. Гэта можа быць валанцёрская служба, паліклініка па месцы жыхарства або проста спецыяліст, якому вы давяраеце.

А вось блізкія людзі не заўсёды ўмеюць падтрымліваць. Калі сваякі бачаць, што мы ў цяжкім стане, яны могуць паспрабаваць не падзяліць нашу трывогу, а заглушыць яе, каб перастаць гэта бачыць. Чалавекам гэта счытваецца як вырачэнне, і стан пагаршаецца. 

— Адна рэч — калі блізкі чалавек не можа падтрымаць. Але што, калі блізкі чалавек не падзяляе твайго пункта гледжання? Сёлета вы сутыкаліся з сямейнымі канфліктамі на глебе палітыкі?

— Каб мець зносіны з блізкім чалавекам, не згодным з вашым меркаваннем, было б добра прааналізаваць, чаму для вас так важна, каб ён прыняў вашу пазіцыю.

Калі я пачынаю спрачацца, трэба задумацца: што са мной адбудзецца, калі мой блізкі чалавек не прыме майго пункта гледжання? Як гэта адбіваецца на мне? Якім я сябе адчуваю? Чаму для мяне так важна прыцягнуць яго на свой бок?

Калі я спынюся і дазволю сабе падумаць, я здольны рэфлексаваць над сваім станам. Гэта не значыць, што я не буду ўпадаць у афект, калі мяне паспрабуюць перацягнуць на свой бок. У такім выпадку я буду адчуваць сябе непачутым, быццам мяне наогул не існуе.

Важна разумець: пункт гледжання іншага чалавека не ўражае мой пункт гледжання. Я — індывідуальнасць, але і ваш партнёр (сваяк, сябар, калега) — таксама індывідуальнасць. Гэта пра спелыя стасункі. 

— Пары прыходзілі на тэрапію праз несупадзенне пунктаў гледжання на сітуацыю ў краіне?

— Не, але прасіліся на кансультацыю жонкі супрацоўнікаў сілавых структур. Яны не ведалі, ці злоўжывае ўладай непасрэдна іх муж.

Яшчэ адзін канфлікт, з якім я сутыкалася, — крах каштоўнасцяў. Калі для чалавека сілавыя структуры асацыяваліся з гонарам і доблесцю, убачыць адваротны бок аказалася цяжка.
 

"Нават у самыя цёмныя часы ёсць святло" 

— Калі псіхолагаў гэтым летам "заклікалі" дапамагаць ахвярам ізалятараў, яны былі да гэтага гатовыя?

— Досвед працы з такога роду траўмамі быў толькі ў псіхолагаў у МНС і ў Следчым камітэце. Ёсць падобны досвед працы ў спецыялістаў, якія працуюць з ахвярамі хатняга гвалту і дзецьмі ў SOS-вёсках.

У нас такіх псіхолагаў няшмат, і мы сутыкнуліся з тым, што спецыялісты не гатовыя. Мы беглі дапамагаць, а самі зазнавалі стрэс. Але псіхолагаў у Беларусі шмат, мы справіліся. Цяпер было б разумна звяртацца па дапамогу, якую прапануюць калегі з-за мяжы, але ад змардавання сіл на гэта ўжо не хапае.

На цяперашні момант важна ўбудаваць атрыманы досвед у нашу карціну свету. Якой бы жахлівай ні была падзея, мы павінны прымаць, што яна была і што мы выжылі ў гэтым. Гэта падымае стрэсаўстойлівасць, гэта дае нам досвед выжывання ў нявызначанасці. У пакалення нашых продкаў гэты досвед быў. Яны перажылі рэпрэсіі, вайну, не ведаючы, калі яна скончыцца. І калі ты разумееш гэта, тады гэта ўжо не пафаснае святкаванне Дня Перамогі, а сапраўдная падзяка за тое, што яны перажылі і пакінулі нам у спадчыну.

— А што адбываецца ў галовах беларусаў, якія пратэстуюць, цяпер? 

— Мы знаходзімся ў сітуацыі стыгматызацыі. Таму што няма развязкі, у многіх назіраюцца эмацыйныя арэлі. Тая самая ілюстрацыя, з якой мы смяяліся гэтым летам: то "мы пераможам", то "нас усіх пасадзяць", потым зноў — "мы пераможам".

Сітуацыя нявызначанасці цяжкая для чалавечай псіхікі, патрэбны пункт разрадкі. Тая колькасць энергіі, агрэсіі, якая ўтрымліваецца, прыводзіць або да апатыі, або да выбуху.

Мы назіраем усплёскі агрэсіі з боку сілавых структур, потым бачым вербальную агрэсію ў сеціве. Бо мы жывём у адным грамадстве, і калі адзін не разраджаецца, то разраджаецца другі. Як у сям'і: калі я не даю выхаду напрузе, нехта іншы гэта зробіць. Напрыклад, пачне істэрыць дзіця. 

— Ну і напрыканцы: як перастаць турбавацца пра рэвалюцыю і пачаць жыць? 

— Пачну з сумнага. Калі мы кагосьці губляем, наша задача разумець, што мы павінны турбавацца пра тых, хто жыве. Калі я зараз пазбаўлю сябе рэсурсу, што будзе далей? Хто будзе ўсё аднаўляць?

Памятаеце, калі мы як шалёныя закуплялі грэчку? Трэба было закупіць грэчку на столькі і столькі месяцаў. І цяпер трэба зрабіць тое самае: зразумець, колькі ў нас рэсурсаў, на які час іх хопіць.

І памятайце: мы адаптыўныя. У часе вайны людзі ўлюбляліся, танцавалі, марылі пра тое, што будуць рабіць пасля вайны. Мы прыстасоўваемся нават да такіх жахлівых умоў. Побач з танатасам заўсёды ёсць эрас — энергія жыцця, яе трэба падтрымліваць. Зразумейце, што вас напаўняе энергія. Нельга пахаваць сябе ў пачуцці віны, забараніць сабе святы.

Я гавару пра здаровае святкаванне. Калі я хачу ўсім расказваць пра свае святы, калі мне трэба, каб мяне палайкалі, бо я ўнутры не магу насыціцца, — гэта іншая гісторыя. Але давайце гаварыць пра здаровае стаўленне да свята. Убярыце ялінку, успомніце пра простыя зямныя рэчы, за кошт якіх выжывалі папярэднія пакалення. Таму што "шчасце можна знайсці нават у цёмныя часы, калі не забываць звяртацца да святла".

Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.

Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.