Чалы: Новага прэзідэнта павінен выбраць не толькі народ, але і Лукашэнка

Ідэальнаму кандыдату ў прэзідэнты Беларусі — ад 35 да 45 гадоў. Ён супраць "плошчаў". Ён на "ты" размаўляе з экспертамі і калісьці быў у камандзе Лукашэнкі. Менавіта такога кандыдата не страшна выбраць, і яму ж не сорамна прайграць, сцвярджае эксперт Еўрарадыё Сяргей Чалы. Сяргей Чалы: У беларусаў няправільны падыход да вылучэння кандыдатаў. Ёсць калода адных і тых жа палітыкаў, якіх мы па чарзе прымяраем на сітуацыю... Але нармальны падыход — супрацьлеглы. Спачатку трэба сфармуляваць мэту. Пасля, трымаючы ў галаве яе, прааналізаваць сітуацыю і вызначыцца ў сваіх жаданнях. І па выніках скласці нешта накшталт тэхнічнага задання. Вось гэтым усім мы зараз і зоймемся.
А пасля можна будзе выбраць кандыдата, які адпавядаў бы гэтаму заданню. І гэта будзе як кастынг на ролю ці сумоўе на працы.


Еўрарадыё: Мэта, натуральна, можа быць толькі адна — выйграць на выбарах.

Сяргей Чалы: Ну як сказаць... У нас апошнія 10 з гакам гадоў палітыкі выкарыстоўвалі выбары з іншай мэтай: каб забяспечыць сябе на наступныя 5 гадоў. Але, сапраўды, нашыя развагі не маюць сэнсу, калі кандыдат — імітацыйны. “Правільны” кандыдат ці збіраецца на выбарах перамагаць, ці не ўдзельнічае ў іх увогуле. Мэта кандыдата, якога мы мадэлюем, — перамога.

Еўрарадыё: Да перамогі можна ісці рознымі шляхамі.

Сяргей Чалы: Варыянты насамрэч два: "плошча" ці перамога на выбарах. Але галоўнае: змена ўладаў немагчымая, пакуль не наспелі ўмовы.

Еўрарадыё: Мне ўсё не падаецца такім простым і адназначным.

Сяргей Чалы: За апошнія гады дзеянні нашай апазіцыі вырадзілася ў вулічную палітыку змагароў, сярод якіх пароўну прафесійных герояў і прафесійных ахвяраў. Натуральна, праз тое, што ўлада яшчэ не саспела да зменаў, усё, што яны атрымлівалі, — гэта пераслед і гвалт. Але разгледзім “плошчу”: усе ўдалыя аранжавыя рэвалюцыі — гэта больш-менш мірны спосаб змены ўладаў, якія зжылі сябе.
Еўрарадыё: Чым “плошча” непрымальная для нашай сітуацыі?

Сяргей Чалы: Я ўвогуле не лічу “плошчу” прадуктыўным варыянтам. У нас жа сістэмны падыход. А калі адбываюцца масавыя хваляванні, вынік непрадказальны. Натоўп можа ўзначаліць выпадковы чалавек, які апынуўся бліжэй і нахабней. Так, як атрымалася ў Кіргізіі, на чале якой цяпер якраз такі чалавек.


Да таго ж, узнікне пытанне знешняй легітымнасці. Ні “плошчу”, ні намаляваную “элегантную перамогу” больш не прызнаюць не толькі ў ЗША і ў Еўропе, але нават і ў Расіі. Мне здаецца, што ні ў каго пасля мясцовых выбараў не засталося пытанняў, якім чынам гэтыя “перамогі” дасягаюцца.

Еўрарадыё: Добра, ідзем на выбары. Тады ёсць да ідэальнага кандыдата два пытанні: першае — якасці, якімі ён мусіць валодаць, каб набраць дастатковую для перамогі колькасць галасоў выбаршчыкаў. Другое — якасці, якімі ён павінен валодаць, каб гэтая перамога адбылася. Бо галасы падлічаныя і галасы агучаныя — гэта часам вельмі розная рэч...
Сяргей Чалы: Гэта, найперш, мусіць быць чалавек ва ўзросце ад 35 да 45 гадоў. Нашаму грамадству патрэбныя сур’ёзныя структурныя змены, якія ў бліжэйшай перспектыве прывядуць да пагаршэння сітуацыі. І кандыдат павінен быць гатовы ахвяраваць гэтым часам. Вытрываць яго — і канчаткова не пастарэць. Англічане называюць гэта “крывая J”: спачатку паўзем уніз, і толькі пасля — пад’ём.


Еўрарадыё: 35-45, але чалавек з вялікім досведам, бо краіну трэба выводзіць з крызісу.

Сяргей Чалы: Цяпер у грамадстве фармуецца попыт на новыя якасці палітычнага лідэра. Ідэальны кандыдат мусіць і быць адказным лідэрам, і хаця б на базавым узроўні разбірацца ў асноўных галінах: эканоміцы, грашова-крэдытнай палітыцы і г.д. Каб разумець меркаванні экспертаў, а не прымаць іх на веру. І гэта ўжо істотна скарачае кола пошуку ідэальнага кандыдата ў рэальным свеце.

Еўрарадыё: Гэтую карту цяпер гуляе Яраслаў Раманчук, калі кажа, што ён — той кандыдат у прэзідэнты Беларусі, які адпавядае часу.

Сяргей Чалы: У прынцыпе, кандыдат эканамістам можа і не быць. Але разуменне таго, як гэтая механіка працуе, вітаецца. У кандыдаце павінныя сумяшчацца палітычная воля і навуковая шчырасць.
Еўрарадыё: Гэта можа быць эканаміст ці дасведчаны кіраўнік — няважна. Але ён павінен мець міждысцыплінарныя веды і на агульнай мове хаця б павярхоўна, але размаўляць з банкірамі, з прадпрымальнікамі і г.д.


Сяргей Чалы: Ідзем далей. Беларусь больш не можа карыстацца сітуацыяй, што ўтварылася пасля распаду СССР. Паўтаруся: Аляксандр Лукашэнка выціснуў з яе максімум. У абсалютным выражэнні гэта быў шлях дэградацыі, але мы цяпер выглядаем лепей за іншыя постсавецкія краіны. І калі раней мы прадавалі Расіі анестэзію фантомных імперскіх боляў, нашая задача цяпер — намацаць іншы сімвалічны прадукт, які мы ёй будзем прадаваць надалей.

Еўрарадыё: На што Расія ўжо зараз прад’яўляе попыт у дачыненні Беларусі?

Сяргей Чалы: Расіяне бачаць у нашай краіне Расію, якой Расія не здолела зрабіцца. Той шанец, якім яны не скарысталіся. Ідэальны кандыдат — той, які здолее прадаваць расіянам настальгію па іх будучыні. Па краіне без расавай дыскрымінацыі. Без істотнага сацыяльнага расслаення: ні быдла ў цёмных дварах, ні “гаспадароў жыцця” на машынах з мігалкамі.

Расіі няма адкуль узяць гэтыя постіндустрыяльныя каштоўнасці. Адпаведна, кандыдат у прэзідэнты мусіць свядома абраць у сваёй палітыцы пабудову постіндустрыяльнага грамадства з невялікай дзяржавай, якая не абцяжарвае эканоміку.

Еўрарадыё: І увасабляць вытворчасць нематэрыяльнага капіталу.

Сяргей Чалы: Так, і гэта нас ужо вельмі абмяжоўвае ў выбары. Бо большасць кандыдатаў, якіх мы сёння маем, — умоўна кажучы, партыйныя людзі. Тыя, чыё меркаванне залежыць ці ад партыйнай прыналежнасці, ці ад ідэалагічнай пазіцыі глыбока ў душы. А ў постіндустрыяльным грамадстве няма для такіх людзей месца. Гэта грамадства тэхнакратаў, якія адказваюць за свае рашэнні.
А наш ідэальны кандыдат мусіць быць добрым камунікатарам. Ён павінен умець усім даказаць, што ён свой. Як Ленін, які і эсэраў, і кадэтаў, і акцябрыстаў упэўніць, што праграма бальшавікоў — гэта тое ж самае, што і іх праграма. Партыйна заангажаваны чалавек ніколі не зможа быць сваім для ўсіх...


Еўрарадыё: Цяпер давайце пагаворым пра тое, як зрабіць, каб нашага ідэальнага кандыдата абралі людзі.

Сяргей Чалы: Ёсць такая прымаўка: “добры чалавек — гэта не прафесія”. Як зрабіць, каб абралі, — гэта пытанне пазіцыянавання. Кандыдат — гэта тавар, якасці якога павінныя добра прадавацца. І тут дзве ўмовы: брэнд-кандыдат мусіць быць пазнавальным, а людзі мусяць быць лаяльнымі да яго.

Еўрарадыё: Вырашаць пытанне пазіцыянавання ў неспрыяльным медыйным асяроддзі вельмі складана.

Сяргей Чалы: А гэта ўжо маркетынг. Ідэальны кандыдат павінен падавацца людзям адзіным, які вырашае праблемы. Гэта тое, што калісьці ў вельмі неспрыяльным асяроддзі атрымалася ў Лукашэнкі дзякуючы і маёй працы таксама. Здаецца, што гэта парадокс: з аднаго боку я — добры камунікатар — свой для ўсіх, а з іншага — пазіцыянаванне “я — усе астатнія”.

Еўрарадыё: Так, вельмі складана гэта ўявіць.

Сяргей Чалы: Калі ёсць менавіта такі кандыдат, якога мы вышэй апісалі, — гэта не складана. Калі гэта чалавек ва ўзросце ад 35 да 45 гадоў, ён можа залічыць у “былыя” і чынавенства, і апазіцыю. З аднаго боку — я, добры камунікатар, падзяляю вашы памкненні. З іншага — ніхто не адпавядае ролі кандыдата лепш за мяне.

Еўрарадыё: Упэўніць у гэтай думцы так званы адміністрацыйны рэсурс будзе вельмі няпроста.

Сяргей Чалы: Уявім, што ў нас ёсць чалавек, які можа дамовіцца з апазіцыянерамі і атрымаць у іх выглядзе калі не саюзнікаў, дык хаця б не ворагаў. Чалавек, які мае лідэрскія якасці і увасабляе будучыню. Чалавек, які трапляе ў плынь. І пры гэтым — чалавек незаангажаваны, якому не трэба прычэсваць сябе, каб трапіць ці ў дзяржаўныя, ці ў недзяржаўныя медыі, як гэта робяць “партыйныя”.

Калі наш кандыдат — у шырокім сэнсе беспартыйны, то ён валодае не ідэалагічнымі меркаваннямі (рабіце гэтак, бо я ў гэта веру), ён абгрунтоўвае свае думкі тым, што “так трэба”. І практыка паказвае, што такі чалавек можа прабіць любыя медыйныя фільтры. Мы зрабілі гэта ў 1994-м, калі напачатку вельмі складана было ўпэўніць журналістаў, нават каб проста надрукавалі прэс-рэліз. Каб надрукавалі, а не пераказалі сваімі словамі. І сёння таксама сустракаюцца прыклады зацікаўленасці ў пэўных спікерах журналістаў з супрацьлеглай палітычнай арыентацыяй.

Еўрарадыё: Думаю, што чыноўнікам, якіх ідэальны кандыдат залічыць у “былыя”, гэтага не хопіць.

Сяргей Чалы: Нашая ўлада — як самалёт-штурмавік: распрацавала вельмі дакладную сістэму распазнавання “свой — чужы”. Калі чалавек з серыі “далоў крывавы рэжым”, ён ніколі не будзе “сваім”. У ім заўжды будуць бачыць толькі мішэнь, якую трэба атакаваць. Але наш кандыдат не запляміў сваю рэпутацыю. У яго дачыненні аўтаматычнае залічэнне ў “чужыя” не спрацуе.

Далей. Важна, каб гэты чалавек увасабляў не толькі новы курс, але і пэўную пераемнасць. Бо краіна толькі тады можа зрабіцца суб’ектам гісторыі, калі ў яе гістарычным развіцці бачная безупынная логіка. Толькі так мы заўжды зможам сказаць, што ўсё, што адбывалася, было шляхам да лепшага. Таму абавязкова трэба аддаць даніну высілкам, якія апошняе дзесяцігоддзе падтрымалі краіну.

Тым больш, што гэта нескладана, бо зроблена сапраўды шмат. Логіка стасункаў з дзеючай уладай — не ў барацьбе з “апошнім дыктатарам Еўропы”. Логіка такая: дзякуй за тое, што мы да канца выкарысталі трэнд распаду СССР, які неўзабаве завершыцца распадам Расіі, за тое, што засталіся рэсурсы на тое, каб ісці далей. А далей мы самі.


Еўрарадыё: Такім чынам кандыдат зробіцца “сваім” для ўладаў?

Сяргей Чалы: Чалавек, на якога не спрацоўвае фільтр “чужога”, можа ці паўстаць з асяродку прэзідэнта, ці быць адным з тых, хто калісьці быў там, але сышоў з пэўных прычынаў. Першы варыянт у нас не спрацуе, бо кадры ва ўладах падбіраліся паводле прынцыпу “адмоўнага” адбору. Навокал Лукашэнкі — толькі разэнкранцы і гільдэнстэрны. І калі ў нас адбудзецца “прызначэнне” пераемніка, яно будзе яшчэ больш карыкатурным, чым у Расіі.

Еўрарадыё: Ёсць яшчэ варыянт “сыходу”, пра які ўсё часцей кажуць некаторыя аналітыкі.

Сяргей Чалы: Калі так, дык трэба было сыходзіць у 2006 годзе. Без рэферэндуму, які быў у 2005 годзе і за які Беларусь заплаціла нафтавымі і газавымі пагадненнямі з Расіяй. І ўжо цяпер казалі б: "А вось тады, пры Лукашэнку, як было!"

А цяпер ідзе спад, і сыходзіць позна. Варыянт неўдзелу ў выбарах таксама не праходзіць, і вось чаму. Каб адміністрацыйны апарат прыняў новага лідэра, ён павінен не проста прыйсці на вольнае месца, а перамагчы. Толькі так можа быць вырашанае пытанне ўнутранай легітымнасці і сфармаваны новы гераічны культ — культ пераможцы ў шчырай барацьбе.

Еўрарадыё: Так, гэта важная сімвалічная рэч. Усё па Фрэйдзе...

Сяргей Чалы: А пераможаны лідэр па тым жа Фрэйдзе лёгка трапляе ў культурныя коды дзяржавы. І гэта ўсё таксама будзе важным механізмам пераемнасці. Але тады гэта мусіць быць такі кандыдат, якому Лукашэнка палічыць магчымым прайграць. Якому прайграць не страшна.

Еўрарадыё: Не сорамна.

Сяргей Чалы: Так, сапраўды. І такога чалавека ў асяроддзі Лукашэнкі няма. А перамога будзе — ну, 60 на 40 адсоткаў. Бо зразумела ж, што прэзідэнт набярэ вялікую колькасць галасоў. Гэта ж не Юшчанка, які атрымаў свае 8% і паехаў корпацца ў гародзе. І гэтыя галасы забяспечаць яму трывалую магчымасць застацца ў палітыцы. Сенатарам, партыйным лідэрам, стваральнікам новай апазіцыі. Усё, што заўгодна.