“Каб захаваць суверэнітэт, Беларусь уступіць у супярэчнасці з Расіяй”

Цалкам размову можна паслухаць тут:

Даведка Еўрарадыё: Сыцін Аляксандр Мікалаевіч — доктар гістарычных навук, былы навуковы супрацоўнік Расійскага інстытута стратэгічных даследаванняў, які да 2009 года ўваходзіў у склад Службы замежнай разведкі Расійскай Федэрацыі. Цяпер РІСД выконвае працы на замову Адміністрацыі прэзідэнта РФ.

Еўрарадыё: Беларуска-расійскія ўзаемаадносіны ў 2014 годзе — якімі яны, на вашу думку, былі?

Аляксандр Сыцін: Адбыліся сур’ёзныя змены ва ўзаемаадносінах. Найперш таму, што Беларусь заняла такую пазіцыю ў пытанні прыяднання Крыма і ў пытанні расійска-ўкраінскага канфлікту, які Расію не задаволіў. Адпаведна, у Расіі пачаў нагнятацца антыбеларускі настрой, з’явілася антыбеларуская рыторыка. Яна скіраваная як супраць кіраўніка Беларусі Аляксандра Лукашэнкі, так і супраць беларускай дзяржаўнасці. Зразумела, гэта выклікала рэакцыю ў адказ з беларускага боку. Вядома, што існуюць беларускія нацыяналістычныя колы, у тым ліку экспертныя і сярод СМІ, і я магу канстатаваць, што летась пачалася калі не інфармацыйная вайна, то значнае пахаладанне ў адносінах дзвюх краін. На маю думку, гэтае пахаладанне найперш ляжыць на расійскім баку, які не хоча ўспрымаць Беларусь як паўнавартасную дзяржаву, а хоча бачыць у якасці свайго сатэліта.

Еўрарадыё: У чым гэта праяўляецца?

Аляксандр Сыцін: Ідзе хваля агітацыі на тэму, што Беларусь недастаткова развітая эканамічна, што яна існуе за кошт расійскай эканомікі і гэтак далей. Больш за тое, Беларусь моцна расчаравалася вынікамі Мытнага саюза і перспектывамі Еўразійскага саюза. Што зразумела, бо Беларусь разлічвала на льготныя пастаўкі энерганосьбітаў і на тое, што атрымае ў Расіі рынак збыту для сваёй прадукцыі. Не атрымала ні таго, ні другога: пытанне наконт льготных энерганосьбітаў было адкладзенае, а пытанне з рынкам збыту завісла праз крызіс у Расіі, абвал рубля і тое, што Расія абвінаваціла Беларусь у рээкспарце еўрапейскай прадукцыі.

З гэтага вынікае, што Беларусь, прывязаная шэрагам сваіх транспартных і гандлёвых інтарэсаў да Еўрасаюза, будзе так ці інакш паварочвацца ў бок ЕС. Тым больш што Беларусь вельмі не зацікаўленая ў пагаршэнні адносінаў з Кіевам. І на сёння сітуацыя такая, што ў неафіцыйнай інфармацыйнай прасторы нагнятаецца ваенная рыторыка, якая паступова пераходзіць і ў афіцыйную інфармацыйную прастору. Праўда, таму, хто гуляе штодня па Маскве, гэта ў вочы не кідаецца, але паглядзім, што будзе ў канцы студзеня ці ў лютым.

Еўрарадыё: Наколькі вялікая магчымасць для манеўру ў гэтай сітуацыі ў афіцыйнага Мінска?

Аляксандр Сыцін: Ведаеце, цяпер завязвацца на Расію ў эканамічным плане, на маю думку, вельмі небяспечна. Ужо сітуацыя з расійскім рублём прывяла да цяжкасцяў у эканоміцы Беларусі. Я ўпэўнены, што складанасці ў расійскай эканоміцы працягнуцца. Больш за тое, яны будуць павялічвацца ў геаметрычнай прагрэсіі. І беларускаму кіраўніцтву давядзецца прымаць рашэнне: будзе яно ісці разам з Расіяй па гэтым небяспечным шляху ці не.

Еўрарадыё: Наколькі магчымы паварот Беларусі да Еўрасаюза без выканання пастаўленых ЕС перад нашай краінай умоў?

Аляксандр Сыцін: Гэта пытанне складанае, палітычнае і паступовае. Мне падаецца, што Лукашэнка цягам 2014 года паказаў дастатковую гнуткасць. У яго ўзнікнуць складанасці ў сувязі з будучымі выбарамі. Яму давядзецца лавіраваць паміж сваёй празаходняй апазіцыяй, Расіяй і ўласнымі інтарэсамі. Калі выбары пройдуць з пункту гледжання Захаду дастаткова легітымна, не будзе нейкіх выступаў, якія будуць разагнаныя, то цалкам імаверна, што ўдасца захаваць існы рэжым, уладу, і знайсці кампрамісы з Захадам. Калі ўступіць у канфрантацыю і клапаціцца пра тое, каб не выглядаць слабым, то Мінску давядзецца быць у адной кампаніі з Крамлём. З усімі наступствамі.

Еўрарадыё: Вы распавялі пра тое, што эксперты Расійскага інстытута стратэгічных даследаванняў даводзілі Крамлю пра “недадзяржаўнасць” Украіны, пра штучнасць украінскай мовы. А якія ў іх высновы наконт беларускай дзяржаўнасці, мовы і гэтак далей?

Аляксандр Сыцін: Абсалютна аналагічныя пазіцыі! На сваёй старонцы я апублікаваў запіску, якую падаў кіраўніцтву інстытута наконт Беларусі. І якая стала прычынай маіх… сур’ёзных разыходжанняў з кіраўніцтвам. Там сказана, што неабходна перафарматаваць стаўленне да Беларусі, што неабходна ўлічваць, што гэта суверэнная дзяржава, што лінія на кантакты з вузкім колам ангажаваных спецыялістаў накшталт Баранчыка, тое ж самае, што і ў выпадку з Украінай, прыводзіць да фактычнай ізаляцыі інстытута.

Мне неаднаразова казалі з беларускага боку, што ніякіх сумесных мерапрыемстваў і канферэнцый з інстытутам яны праводзіць не хочуць. Апошняе буйное мерапрыемства (з удзелам экспертаў з Расійскага інстытута стратэгічных даследаванняў і беларускімі палітолагамі і аналітыкамі — Еўрарадыё) прайшло ў траўні 2012 года. Былі сустрэчы на “трэціх” канферэнцыях, якія звычайна заканчваліся непаразуменнем. А гэта азначае, што экспертныя колы, так ці інакш завязаныя на адміністрацыі прэзідэнтаў нашых краін, практычна разарвалі паміж сабой кантакты. Далей можна не працягваць.

Еўрарадыё: Калі да Беларусі такое стаўленне, то ці трэба сапраўды баяцца таго, што падзеі ва Украіне могуць паўтарыцца ў Беларусі, Прыбалтыцы, Казахстане?

Аляксандр Сыцін: Пра Прыбалтыку казаць не буду, бо яна сябра ЕС і NATO. Канфлікт з Беларуссю ў тым ці іншым выглядзе непазбежны, не дай Бог, каб у такім выглядзе, як ва Украіне, я пра гэта казаў і буду казаць. Казахстан… Ну, пакуль гэта не вельмі актуальна, паглядзім бліжэй да лета. Асобныя выказванні былі, але пакуль яны не атрымалі развіцця. Але занепакоенасць у Казахстане ёсць. Без усялякіх сумневаў: калі Беларусь хоча захаваць суверэнітэт, яна так ці інакш уступіць у супярэчнасці з той Расіяй, якая прытрымліваецца сённяшняй палітычнай арыентацыі. Гэта без сумневаў. 

Еўрарадыё: І як можа праявіцца гэтае “ўступленне ў супярэчнасці”?

Аляксандр Сыцін: Разлом пройдзе паміж той часткай беларускага насельніцтва, якая хацела б аднаўлення СССР, і часткай, якая зацікаўленая ў суверэнным развіцці Беларусі. У чым канцэпцыя расійскай замежнай палітыкі? Знайсці і актывізаваць, ва Украіне ці ў Беларусі, тыя слаі, якія будуць выступаць з прарасійскімі лозунгамі. Наколькі актыўна — гэта іншае пытанне. Наколькі жорсткім будзе супрацьстаянне — гэта таксама будзе падказана нейкімі тактычнымі рэчамі. Але тое, што задача фармавання такіх сацыяльных груп ёсць, відаць па сродках масавай інфармацыі — тут нават і казаць нічога не трэба!

Еўрарадыё: А ў нас ужо даўно на скрыжаваннях невядомыя раздаюць расійскія трыкалоры кіроўцам! Можа, на іх варта звярнуць увагу міліцыі ці нават КДБ?

Аляксандр Сыцін: Вось чаго я не хачу рабіць, дык гэта даваць парады праваахоўным органам іншай краіны, а тым больш КДБ! Але я б асабіста не вітаў такую практыку на вашых вуліцах.

Еўрарадыё: А тут яшчэ галоўны прапуцінскі байкер “Хірург” збіраецца ў Беларусь з нейкім мотапрабегам…

Аляксандр Сыцін: І вяршыняй усяго гэтага стане “9 Мая” і 70-годдзе перамогі. Вось там пройдзе падзел: хто з кім, хто за каго і хто супраць каго.

Еўрарадыё: Расійскі палітолаг Глеб Паўлоўскі перад новым годам папярэджваў, што хутка расійскія СМІ пачнуць актыўна шукаць у Беларусі фашыстаў і бандэраўцаў. Калі чакаць нагнятання і ад чаго гэта будзе залежаць?

Аляксандр Сыцін: Гэта будзе залежаць ад агульнапалітычнай сітуацыі і найперш ад выніку канфлікту з Украінай. Значную ролю будзе граць палітычная сітуацыя ў самой Расіі. Сёння перспектывы вельмі неспрыяльныя. Вы чулі пра стварэнне руху “Антымайдан”? Па вялікім рахунку гэта арганізацыя баевікоў. У нас ствараюцца арганізацыі баевікоў.

Улічаны досвед Украіны ў дачыненні да сябе і адначасова ідзе фармаванне прарасійскіх груп насельніцтва на тэрыторыі суседніх дзяржаў. Гэта фактычна палітыка. Наколькі гэтая палітыка будзе эфектыўнай і як яна будзе падтрымлівацца СМІ? Па рэакцыі СМІ і трэба сачыць за тым, наколькі гэтая палітыка актуальная. Бо пра тое, што тэндэнцыі такія ёсць, я вам кажу з поўнай адказнасцю. Але калі вы мяне спытаецеся: “Калі пачнецца?”, то прадказаць гэта складаней за ўсё. Дзесьці бліжэй да вашых прэзідэнцкіх выбараў…

Еўрарадыё: Ужо быў нейкі закід нібыта ад Lifenews пра тое, што Лукашэнка дакладна балатавацца не будзе, а пойдзе Уладзімір Макей… Расійскія “жарцікі”?

Аляксандр Сыцін: Не ведаю, але наколькі я магу меркаваць, Расіі наўрад ці была б зручная фігура Макея.

Еўрарадыё: Ён падаецца Маскве такім празаходнім?

Аляксандр Сыцін: Разумееце, з кожным днём гэтыя нашы звыклыя арыенціры — празаходні, прарасійскі, антыангласаксонскі і гэтак далей — становяцца вельмі ўмоўнымі. І мне не падаецца, што Лукашэнка гатовы сысці з пасады, у мяне няма такога адчування. А ў вас яно ёсць?

Еўрарадыё: Не сказаў бы…

Аляксандр Сыцін: Ну вось! І я пра тое, што нішто сёння не сведчыць пра тое, што ёсць такі намер.

Еўрарадыё: Але ж не заўжды намерамі кіраўнікоў цікавяцца замежныя гульцы. Крэмль не можа рызыкнуць зрабіць замену?

Аляксандр Сыцін: А вы ўпэўненыя, што Крэмль можа гэта ажыццявіць? Казаць можна што заўгодна, але і ў самой Расіі шмат праблем, якія ўрад вырашыць не ў стане. І з кожным месяцам гэтыя магчымасці будуць змяншацца. І тут шмат залежыць ад беларускага боку: наколькі ён дапусціць і дазволіць стварэнне такіх прарасійскіх слаёў, груп лабіравання і гэтак далей? Калі дакладна паставіць такую задачу, то ніякіх груп і не будзе. І ўсё завершыцца раздачай сцяжкоў. Адміністрацыі прэзідэнта ці каму іншаму неабходна сфармуляваць сваё стаўленне да сітуацыі. У кулуарных размовах з экспертамі гучыць: “Усё наладзіцца”. Але мне падаецца, што само па сабе нічога не наладзіцца, і як раней ужо не будзе. І перад беларускімі экспертамі, дыпламатамі, Адміністрацыяй прэзідэнта стаіць задача фармулёўкі пазіцыі. І рабіць гэта неабходна хутка. Бо гэтая нявызначанасць і бясконцае лавіраванне дрэнна скончыцца. Я не заклікаю ні ў якім разе да разрыву адносінаў, тым больш эканамічных, але для саміх сябе агульны вектар неабходна ўсвядоміць, таму што ў найбліжэйшы год нас чакаюць вельмі няпростыя і вельмі непрыемныя падзеі.

Еўрарадыё: Напрыклад?

Аляксандр Сыцін: Найперш гэта будзе эскалацыя канфлікту ва Украіне. Будзе захаванне, а магчыма, і ўзмацненне санкцый з боку ЗША і ЕС у дачыненні да Расіі. Будзе ўзмацненне нацыяналістычнай істэрыі ў Расіі. А ў гэтых умовах разлічваць на тое, што Расія будзе паважаць беларускі суверэнітэт, наўрад ці можна. Усе астатнія сцэнарыі я сёння адношу да разраду цудаў.

Еўрарадыё: Ці можа Расія ў выніку эскалацыі канфлікту наважыцца на непрыхаванае ўварванне расійскіх узброеных сіл на тэрыторыю Украіны?

Аляксандр Сыцін: Пакуль, спадзяюся, не. Ёсць адчуванне, што гэта будзе дастаткова жорсткі, але лакальны канфлікт, які будзе выкарыстоўвацца для нагнятання напружання, для мабілізацыі патрыятычных сіл унутры краіны. Але так, каб танкавымі клінамі на Марыупаль, Мікалаеў і Адэсу, а другім на Кіеў — думаю, не будзе такога. Так, ідзе канцэнтрацыя войскаў, ідзе істэрыя ў тым ліку і ў інтэрнэце, як такі своеасаблівы адказ на рашэнне Парашэнкі аб чарговай мабілізацыі. Калі б было рашэнне рэальна атакаваць, то Расія сёння мае магчымасці гэта зрабіць. Іншая рэч — наступствы. І калі гэтага пакуль не адбылося, то значыць, пра наступствы пакуль думаюць.

Еўрарадыё: Калі ўсё ж да такога дойдзе, наколькі імавернае расійскае ўварванне і з тэрыторыі Беларусі?

Аляксандр Сыцін: Мяркую, што такі варыянт пакуль нерэальны. Бо ў такім выпадку можна казаць, што беларускага суверэнітэту больш няма. Менавіта таму я кажу, што ў найбліжэйшыя месяц-два, максімум тры, Беларусі неабходна будзе дакладна вызначыць сваю замежную палітыку. Таму што поле для манеўра, якім карыстаўся цэлы 2014 год Лукашэнка, вельмі моцна звужаецца. Калі б Расія пайшла на нейкія прымірэнчыя крокі, калі не было абвастрэння ў раёне данецкага аэрапорта і тых стратаў, якія панеслі, па дадзеных украінскага боку, расійскія вайскоўцы, тады б можна было пра нешта казаць. Але цяпер відавочны трэнд на абвастрэнне.

Еўрарадыё: Здаецца, у нашай краіне ўжо ўзялі курс на пашырэнне нацыянальнай самасвядомасці: прайшлі з дазволу ўладаў “Дні вышыванкі”, Лукашэнка пачаў казаць пра неабходнасць вяртання беларускай мовы…

Аляксандр Сыцін: Калі вялікая краіна пачынае казаць пра тое, што яна будзе адраджаць у тым ліку ваенныя і жорстка-патрыятычныя традыцыі, то натуральна, што ў суседніх краінах уздымаецца тая ж самая хваля. І размовы пра беларускую мову, “Дні вышыванак” і гэтак далей — гэта дыстанцыяванне ад Расіі. Ну не кажуць жа ў Бруселі, што беларуская дзяржаўнасць “недастатковая”, як гэта вельмі часта можна пачуць у расійскіх экспертных колах.

Расіі трэба разумець, што рост нацыяналізму ў іх прывядзе да росту нацыяналізму ў суседніх краінах. Але што трэба разумець беларускаму боку: рост нацыяналізму беларускага прывядзе да таго, што Расія заявіць аб уціску рускамоўнага насельніцтва, аб правах рускай мовы — далей глядзіце “данецкі сцэнар”. Калі ж за прарасійскія рухі ці арганізацыі нейкім чынам возьмуцца вашы праваахоўныя органы, то гэта будзе мець адмоўны рэзананс у Расіі: скажуць, што рускіх прыгнятаюць, што ганьбяць агульнае мінулае і разбураюць агульныя традыцыі, што “дзяды разам ваявалі, а цяпер вось так!” Да гэтага трэба быць гатовым. Як мінімум на прапагандысцкім узроўні.

Еўрарадыё: І нам сядзець і моўчкі глядзець, як актывізуюцца прарасійскія плыні ў нашай краіне, але не чапаць іх, баючыся “адмоўнага рэзанансу ў Расіі”?

Аляксандр Сыцін: Я адкажу так: цягам найбліжэйшага паўгоддзя Беларусі давядзецца сутыкнуцца з гэтымі выклікамі з боку Расіі. А вось як на іх рэагаваць… Я не грамадзян Беларусі, я не магу даваць нейкія парады.

Фота: nomos.by , www.newsbalt.ru