Псіхатэрапеўт: Самагубцаў больш, чым ахвяраў пажараў і ДТЗ разам
2042 чалавекі ў Беларусі скончылі жыццё самагубствам у 2016 годзе. У катэгорыі “смерць па знешніх прычынах” самагубствы на першым месцы. На другой пазіцыі ― смерць ад алкаголю, яшчэ менш загінула ў ДТЗ.
У папярэднія гады колькасць самагубстваў у Беларусі была меньшай: 2013 год ― 1903, 2014 год ― 1742, 2015 год ― 1717 выпадкаў. Атрымліваецца, за год колькасць самагубстаў павялічылася амаль на 19%, яны ўвесь час моцна апярэжваюць алкаголь і ДТЗ. Ці нармальная гэта з’ява ў параўнанні з іншымі краінаму свету, а таксама пра прычыны такой колькасці самагубстваў Еўрарадыё спытала ў намесніка галоўнага ўрача па памежнай псіхіятрыі мінскага гарадскога клінічнага псіхіятрычнага дыспансэра, кандыдата медыцынскіх навук Сяргея Давідоўскага.
Еўрарадыё: Больш за дзве тысячы самагубстваў на дзевяць з паловай мільёнаў насельніцтва ― гэта шмат? Як у іншых краінах з гэтай статыстыкай?
Сяргей Давідоўскі: Трэба разумець, чаму ў 2016 годзе атрымалася такая лічба. Да міжнароднай статыстыкі трэба ставіцца даволі скептычна. Напрыклад, у Егіпце ўзровень самагубстваў 0,03 на сто тысяч насельніцтва. У гэтыя лічбы проста ніхто не паверыць. Ці аднойчы Азербайджан падаў дадзеныя, што не было ўвогуле самагубстваў. Такога проста не можа быць…
Што ж тычыцца нашых лічбаў, то ў 2016 годзе памяняўся падыход да ўліку. Таму казаць, што гэтая лічба адлюстроўвае існуючую дынаміку, будзе няправільна. У апошнія гады ў Беларусі назіралася дынаміка на зніжэнне: недзе 18,3 ― 18,7 на сто тысяч насельніцтва. Таму сказаць, што, паводле статыстыкі, адбыўся рост колькасці самагубстваў, можна, але сказаць, што ў Беларусі сталі часцей гэта рабіць ― нельга. Наколькі я ведаю, рост адбыўся толькі ў асобных рэгіёнах краіны. А па дадзеных Следчага камітэта, у 2016 годзе па краіне было зніжэнне колькасці самагубстваў.
Калі браць міжнародную класіфікацыю, то краіны з такімі лічбамі знаходзяцца на сярэднім паказчыку суіцыідальнай актыўнасці. З гэтым трэба працаваць. У Беларусі існуе комплексны план па прафілактыцы суіцыдаў на 2015-2019 гады.
Еўрарадыё: Ну, а тое, што самагубцаў болей на 500 чалавек, чым смерцяў ад алкаголю…
Сяргей Давідоўскі: Я вам больш скажу! Колькасць самагубстваў перавышае агульную смяротнаць ад пажараў і ДТЗ. Адсюль вынікае пытанне: якія рэсурсы затрачаныя на папярэджанне ДТЗ і пажараў, а якія на папярэджанне суіцыдаў? Напрыклад, ці ёсць у СМІ інфармацыя, куды звярнуцца за псіхалагічнай дапамогай, калі яна патрэбная? Існуе вялікая праблема, каб зняць ролік і выпусціць яго на тэлебачанні.
Еўрарадыё: То бок у насельніцтва Беларусі няма разумення таго, наколькі сур’ёзная гэтая праблема?
Сяргей Давідоўскі: Так! У нас жа шмат увагі надаюць гвалту ў сям’і, праводзіцца сур’ёзная работа, тэлефоны паўсюль. Пытанне: а колькі чалавек памерла ад гвалту ў сям’і? Дык а якая рэкламная кампанія мусіць быць больш значнай? Можа, усё ж такі накіраваная на тое, каб папярэдзіць сыход з жыцця людзей? А гэта, між іншым, пераважна мужчыны больш сталага веку, якія, відаць, не ведалі, куды звярнуцца за дапамогай.
Еўрарадыё: Ці ўплывае на рост колькасці самагубстваў эканамічнае становішча ў краіне?
Сяргей Давідоўскі: Я вас разумею. Вельмі хочацца звязаць дзве гэтыя з’явы, бо ўсё выглядае лагічна. Але, калі быў крызіс 2008-2009 гадах, росту колькасці суіцыдаў не было. А час быў цяжкі. Безумоўна, сацыяльныя ўмовы ўплываюць на колькасць самагубстваў. Але, напрыклад, у Даніі і Фінляндыі высокі ўзровень самагубстваў, для фіна-угорскага насельніцтва ў прынцыпе характэрны высокі ўровень самагубстваў. Яшчэ, прыклад, Расія. У іх былі прыкладна тыя ж паказчыкі, што і ў нас, але не было зменаў у метадалогіі. У 2016 годзе ў Расіі ўзровень самагубстваў зноў знізіўся. То бок у нас змянілася дынаміка, у іх ― не.
Але гэта не кажа пра тое, што сацыяльна-эканамічны стан краіны ніякім чынам не ўплывае на колькасць самагубстваў. Сярод тых, хто гэта робіць, часцей за ўсё ці беспрацоўныя, ці пенсіянеры. Гэта значны фактар. І, натуральна, калі ёсць рэзкае пагаршэнне эканамічнага стану, то гэта негатыўна ўплывае на колькасць самагубстваў. Але прамой заканамернасці няма.
Еўрарадыё: Дык якія прычыны самагубстваў? Вы сказалі, што ў нас гэта пераважна беспрацоўныя і пенсіянеры…
Сяргей Давідоўскі: Гэта характэрна не толькі для нас, але і для іншых краін. Людзі, якія сацыяльна не занятыя, знаходзяцца ў групе рызыкі. Для маладых людзей праблемы з любімым чалавекам ― таксама рызыка суіцыідальных паводзінаў. Але і тут прама звязваць нельга, бо фактараў шмат. Апошнім часам разглядаюць генетычную схільнасць да самагубстваў. І па вялікім рахунку, цяпер прынята лічыць, што гэта адна з формаў чалавечых паводзінаў, якая з’яўляецца ў стрэсавых сітуацыях і характэрная для любых груп насельніцтва. Таму пагаршэнне сітуацыі можа справакаваць. Вось таму родныя і блізкія мусяць з увагай ставіцца да тых, хто іх атачае. Непрыхаваная агрэсія, абвінавачванні ці патрабаванні, якія не маюць пад сабой рэальнай асновы, неспрыяльна адбіваецца на стане чалавека і, на жаль, могуць яго падштурхнуць да падобных дзеянняў.
Еўрарадыё: Вы ўжо сказалі пра тое, што для фіна-уграў характэрная высокая колькасць суіцыдаў, сказалі, што ў свеце разглядаюць магчымасць генэтычнай схільнасці да суіцыду, плюс, Беларусь займае даволі высокія месцы ў агульных рэйтынгах па гэтым паказчыку… дык, можа, гэта генэтыка?
Сяргей Давідоўскі: Сапраўды, Беларусь была на 4-м месцы в свеце, цяпер ― на 11-м. Да 2007 года ў нас былі лічбы каля 30 самагубстваў на сто тысяч насельніцтва ― гэта вельмі высокі паказчык. Цяпер ён значна зменшыўся, тым не менш, гэта вельмі шырокая з’ява. Каб даказаць, што адбылося самагубства, трэба даказаць, што гэты чалавек менавіта мэтанакіравана гэта зрабіў, на гэта не паўплывалі ніякія фактары, не адбылося няшчаснага выпадку ці нейкага псіхічнага разладу. Таму трактаванне гэтага яшчэ не вельмі зацверджанае.
У 2004 годзе, калі праводзіўся аналіз, было ўстаноўлена, што ў свеце штогод 850 тысяч чалавек сыходзіць з жыцця добраахвотна. Зыходзячы з гэтага, была выказаная здагадка, што да 2020 года будзе каля 1,5 мільёна выпадкаў. Але прайшлі даследаванні 2012 года, і лічбы засталіся тыя ж. Да чаго я гэта вяду. У гэтай з’явы ёсць свае заканамернасці. Але казаць, што ў Беларусі прыйшлі да разумення рэальных лічбаў, якія для нас характэрныя, нельга. Дадзеныя статыстыкі канчаткова пацвярджаюцца праз тры гады.
Еўрарадыё: Улічваючы, што апошнія дзесяць гадоў колькасць самагубстваў скарачалася, то казаць, што Беларусь суіцыдальная краіна, не даводзіцца?
Сяргей Давідоўскі: Гэта значыць, што мы ведаем пра праблему і спрабуем яе вырашыць. І яшчэ раз дадам, тут вельмі важна, каб чалавек, які знаходзіцца на мяжы крызісу, ведаў, дзе ён можа атрымаць дапамогу. Нашы даследаванні паказваюць, што гэтыя людзі не звяртаюцца за медыцынскай дапамогай. А калі і звяртаюцца, то не кажуць, што збіраюцца гэта зрабіць. Звяртаюцца па іншых пытаннях. А сярод тых, хто ўжо рабіў спробу, паўтарае спробу цягам года толькі 1%, цягам двух гадоў толькі 12%...
Еўрарадыё: Атрымліваецца, статыстыку робяць новыя і новыя людзі, якія вырашылі пайсці на самагубства?
Сяргей Давідоўскі: Асноўны сродак гэта зрабіць ― павешанне. А да павешання трэба падрыхтавацца. То бок чалавек пэўны час да гэтага мэтанакіравана ідзе. Вельмі важна ў гэты час, каб ён меў магчымасць атрымаць дапамогу.
Еўрарадыё: Падавалася, што часцей усё ж скокаюць з вокнаў, бо гэта прасцей, не трэба рыхтавацца…
Сяргей Давідоўскі: Не прасцей. Гэта паказчык таго, што, зрабіўшы гэты крок, чалавек быў у стане афекта. Імпульсіўная рэакцыя. А павешанне кажа пра тое, што чалавек прыйшоў да высновы, што для яго гэта будзе аптымальным выйсцем з дадзенай сітуацыі. І ён пачынае рыхтавацца. Гэта характэрна не толькі для нас. У Расіі каля 80% сыходзяць з жыцця такім чынам, ва Украіне. І калі ў нас гэты паказчык пачынае заніжацца, то гэта кажа пра тое, што з метадалогіяй нешта не так.
Еўрарадыё: Дык хто ў Беларусі знаходзіцца ў групе рызыкі? Ці ёсць такія дадзеныя?
Сяргей Давідоўскі: Ёсць. Яны не знайшлі дакладнай доказнай базы, але… Гэта характэрна не толькі для Беларусі, але і для іншых краін, апроч Кітая. Мужчыны ў чатыры разы часцей здзяйсняюць самагубствы, чым жанчыны. У краінах з высокім узроўнем прыбытку менавіта такія суадносіны (чатыры да аднаго), а ў краінах з нізкім узроўнем прыбытку ― прыкладна адзін да аднаго. У нас суадносіны прыкладна чатыры да аднаго, чамусьці, як у краінах з высокім узроўням даходаў. Я аперую толькі лічбамі, кажу тое, што ёсць. І зноў жа, гэта пацвярджэнне таго, што эканамічныя праблемы не з’яўляюцца асноўным фактарам для зменаў гэтага паказчыка.
Самагубствы характэрныя для ўзросту 45 гадоў і вышэй. З чым гэта звязана? Па-першае, з тым, што на мужчыне большая сацыяльная адказнасць. Апроч таго, так заведзена, што да 45 гадоў чалавек мусіць нечага дасягнуць, рэалізавацца. Калі гэтага не адбылося, адбываюцца пэўныя псіхалагічныя змены, развіваецца дальназоркасць, пачынаем лысець… І не хочацца мірыцца з тым, што ёсць жаданні, але магчымасцяў на іх рэалізацыю ўжо няма. Больш за тое, для мужчын характэрная такая рыса характару, як агрэсіўнасць. А суіцыд ― гэта агрэсія да сябе. У сукупнасці ўсе гэтыя фактары правакуюць. Да таго ж дэпрэсіўны стан характэрны акурат для гэтага ўзросту.
Фота: pac.by
Еўрарадыё: Што параіце рабіць, каб пазбегнуць думак пра суіцыд, можа, варта бліжэй да крызіснага ўзросту пачаць займацца экстрымальным спортам, напрыклад?
Сяргей Давідоўскі: Экстрымальныя віды спорту для такога ўзросту, можа, і не вельмі дарэчныя, можна ж і сілы не разлічыць. У мяне нядаўна быў пацыент, у якога былі непрыемнасці з сэрцам. Пасля лячэння ён так добра сябе адчуваў, што адразу праехаў дзесяць кіламетраў на лыжах. Натуральна, што зноў хуткая дапамога і бальніца. Таму лепей шукаць нечага іншага. Я б сказаў, што трэба шукаць разумення таго, што ёсць тое, што ты можаш зрабіць, а ёсць тое, што не.
Самы галоўны грэх у нас які? Гордасць. То бок трэба крытычна ацэньваць свае магчымасці і рабіць выснову. Бо старэе толькі нашае цела, а псіхіка наша застаецца такой жа, што і раней. У нас унутры ўсё засталося. Раней жа ў нас былі нейкія зацікаўленасці. Але потым сям’я, праца, адказнасць… А цяпер дзеці павырасталі, праца ад нас больш нічога не патрабуе, і можна заняцца тым, чаго калісьці хацелі. Праблема ў тым, што мы самі сябе абмяжоўваем. Кожны чалавек здольны асвоіць любы навык, камусьці больш часу, камусьці менш часу на гэта спатрэбіцца. Галоўнае самім сябе не абмяжоўваць.
Еўрарадыё: Ну тут такое пытанне, што людзі баяцца асвойваць нешта новае, бо баяцца рабіць памылкі, што іх будуць папракаць…
Сяргей Давідоўскі: Так, але памылка ― гэта толькі сведчанне таго, што ты робіш нешта не так. Не дрэнна, а проста неяк не так. Страшнага ў гэтым нічога няма. Памыляцца, гэта нармальна. Я, як чалавек з савецкага мінулага, магу сказаць, што мы прызвычаіліся, што дзяржава нам нешта павінна даць. Калі не дае, дык трэба ісці і прасіць. Таму і атрымліваецца, што рухі, накіраваныя на развіццё чалавека, не такія яскравыя. Бо мы ўсё чакаем падтрымкі, грантаў, дзяржавы, яшчэ чаго-небудзь…
Гэта ўсё тычыцца і праблемы самагубстваў. Чалавек сядзіць і чакае, што нехта яму павінен дамагчы. А калі не дапамагае, то ён вырашае здацца і больш нічога не рабіць. Ведаеце, ёсць такая прымаўка: “Калі я дасягнуў дна, знізу пагрукаліся”. Дык вось, такі чалавек павінен ведаць, што яму трэба дачакацца гэтага грукату.
Еўрарадыё: Ну і ўсё ж такі, куды звяртацца, і што ўвогуле трэба лічыць сігналам, што надыйшоў час шукаць дапамогі ў спецыяліста?
Сяргей Давідоўскі: Калі чалавеку дрэнна, ён не думае, што яго павінна падштурхнуць, ён проста шукае дапамогі. Калі яму дрэнна, то ён дакладна разумее, што патрабуе дапамогі. На жаль, мужчыны з апасеннем звяртаюцца да псіхатэрапеўтаў. 75% з тых, хто звяртаецца па дапамогу, ― жанчыны. Мужчыны амаль не ідуць. Не таму, што няма патрэбы, а таму, што яны пачынаюць разважаць. А што будзе з вадзіцельскімі правамі, якія ў мяне будуць абмежаванні, што зменіцца. Трэба разумець, што гэта не самыя галоўныя пытанні, калі вырашаецца жыццё.
Былі выпадкі, калі чалавек разважаў, дзе ён будзе лячыцца, ці будзе стацыянар, якое лячэнне будзе аказвацца… і ў выніку мы яго гублялі. Таму патрэбная рэклама. Бо ёсць у нас ананімная дапамога, ні адзін доктар не адмовіць. Калі ты не жадаеш, каб заводзілі дакументы, каб нехта даведаўся, то проста звяртаешся да доктара, і кажаш, што хочаш менавіта ананімнай дапамогі. Ніякіх пытанняў не будзе.
