Гефтэр: Нас хвалюе, каб у Расіі не дзейнічаў спіс невыязных беларусаў
Сябра Савета па правах чалавека пры прэзідэнце РФ Валянцін Гефтэр расказаў Еўрарадыё, чаму расіян непакоіць спіс невыязных беларусаў
Еўрарадыё: У адказ на спіс неўязных у краіны ЕС беларускіх чыноўнікаў беларускія ўлады склалі свой спіс невыязных з Беларусі. Як вы ацэньваеце гэты факт?
Валянцін Гефтэр: Права дзяржаў абмяжоўваць разумна і ў адпаведнасці з нацыянальнымі і міжнароднымі стандартамі права на ўезд на сваю тэрыторыю з меркаванняў бяспекі асобных людзей існуе ва ўсім свеце. Матывы, па якіх пэўных людзей не пускаюць на тэрыторыю нейкай дзяржавы, былі дакладна прапісаныя і патлумачаныя. Але гэта не азначае, што дзяржава сіметрычна гэтаму можа абмяжоўваць права выезду сваіх грамадзян з краіны. Бо нельга абмяжоўваць людзей у іх праве на выезд з краіны і вяртанне, акрамя тых выпадкаў, калі гэта рашэнне не прынята судом: за нявыплату аліментаў, да прыкладу, ці падаткаў, альбо невяртанне крэдыту. Але ж у дадзеным выпадку гэта не так!
Дакладней, фармальна гэта так — усе гэтыя палітыкі, журналісты, праваабаронцы патрапілі ў спіс невыязных нібыта з нейкіх прычынаў. Але насамрэч мы бачым, як гэтых людзей туды заносілі: гэта незразумелыя, а часцей — сфальсіфікаваныя паперы, звязаныя альбо з неадбыццём вайсковай службы, альбо банкруцтвам. Самае дрэннае — усё гэта выглядае як дробная і неправавая помста за тое, што гэтыя людзі нібыта маюць дачыненне да складання спісаў неўязных чыноўнікаў. Гэты факт выклікае непакой і пра гэты факт неабходна інфармаваць і расійскія ўлады, і расійскае грамадства. І мы будзем гэта рабіць па вяртанні дадому.
Еўрарадыё: Удакладню: гэта можна назваць парушэннем правоў чалавека з боку дзяржавы?
Валянцін Гефтэр: Натуральна, але, акрамя фундаментальнага права людзей на выезд, тут ёсць і яшчэ горшая рэч — прававы нігілізм з боку дзяржавы. Калі дзяржава, дэ-факта парушаючы гэта права, дэ-юрэ афармляе гэта як законнае часовае абмежаванне права на выезд на іншых прычынах, якія не маюць дачынення да дзейнасці тых людзей, пра якіх мы гаворым.
Еўрарадыё: Вы казалі, што пра новыя факты парушэння правоў чалавека ў Беларусі неабходна паведаміць кіраўніцтву Расіі. А ім будзе цікава гэта слухаць?
Валянцін Гефтэр: Калі быў снежань 2010 года і пачалася хваля палітычных рэпрэсій, я рыхтаваў адпаведны зварот, які мы перадалі 1 лютага 2011 года прэзідэнту. І была рэакцыя і прэзідэнта Расіі, і міністра замежных спраў на палітычную матывацыю пераследаў. Таму казаць, што кіраўніцтва Расіі ўвогуле не цікавіцца гэтым — не правільна. Іншая рэч — для таго, каб прыцягнуць увагу і каб былі нейкія высновы, трэба шмат жадання, цярплівасці і настойлівасці. Мы гэта маем. Але зараз нас непакоіць іншае. Як вядома, паміж Расіяй і Беларусі мяжы няма. Але мы ведаем выпадак, які адбыўся днямі, калі ўлады прыдумалі прычыну, па якой не пусцілі грамадзян у Расію. І мы зараз вельмі турбуемся: калі нават і не будзе перашкодаў, каб беларусы траплялі на тэрыторыю Расіі, то як бы не з’явіліся перашкоды на выезд гэтых грамадзян з Расіі ў трэція краіны — на падставе нейкіх пагадненняў паміж кампетэнтнымі органамі. І мы будзем рабіць такі акцэнт у сваім звароце — нельга дапусціць такога, але ўжо з боку расійскіх уладаў.
Еўрарадыё: Калі пасля 19 снежня 2010 года расійскія ўлады крытыкавалі беларускі рэжым за парушэнні правоў чалавека, то паступова гэта крытыка знікла. Чаму?
Валянцін Гефтэр: Улады нашай краіны, як і шмат якіх іншых, вельмі часта выкарыстоўваюць абарону правоў чалавека ў якасці зброі ў палітычных і кан’юнктурных узаемаадносінаў: у знешняй палітыцы, у макрапалітыцы, у геапалітыцы — дзе заўгодна. Гэта сумна. Мы б хацелі, каб гэта была паслядоўная, без падвойных стандартаў, наступальная палітыка па абароне правоў чалавека. І не толькі датычна сваіх грамадзян, бо правы чалавека не ведаюць межаў. Да таго ж, тое, што расійскія ўлады паслабілі мяккую крытыку фактаў парушэння правоў чалавека ў Беларусі, звязана з кан’юнктурай двухбаковых адносінаў — з гэтымі газавымі, сельскагаспадарчымі і іншымі войнамі. Палітычная кан’юнктура ва ўлады пераважвае абарону правоў грамадзян.
Еўрарадыё: Ці палітычна выгадна сёння расійскім уладам крытыкаваць беларускі рэжым?
Валянцін Гефтэр: Мы зараз на станцыі палітычнай перасадкі: будзе мяняцца прэзідэнт, будзе мяняцца ўрад, будуць мяняцца нейкія акцэнты не моцна — мы не падманваем сябе на гэты конт — у знешняй і ўнутранай палітыцы. Тым не менш, мы спадзяемся рэанімаваць нашу колішнюю ініцыятыву па стварэнні працоўнай групы з сябраў таго Савета пры прэзідэнце, у які я ўваходжу, і сябраў аналагічнай структуры ў Беларусі. Праўда, я ведаю, што ў вас такі Савет пры кіраўніку Адміністрацыі прэзідэнта цяпер не існуе. Але ў нас шмат таго, над чым трэба сумесна працаваць: у нас ёсць упаўнаважаныя па правах чалавека, а ў вас — не, нашы адвакаты не могуць мець практыку на тэрыторыі Беларусі і шмат чаго іншага. Я спадзяюся, што незалежна ад кан’юнктуры, ад кошту на газ, ёсць спісы ў Брусэлі ці няма — можна пачаць працаваць і нешта змяняць у тым, што адбываецца з правамі чалавека ў абедзвюх нашых краінах.
Еўрарадыё: Дарэчы, а як далёка Расія адстала ці абагнала Беларусь у парушэннях правоў чалавека?
Валянцін Гефтэр: Гэта не бег на кароткую дыстанцыю. У абедзвюх нашых краін агульнае мінулае з вядомым стаўленнем да правоў чалавека. Гэтак, у вас цягам 1999-2000 гадоў зніклі чатыры вядомыя чалавекі пры невысветленых абставінах. І хутчэй за ўсё, іх ужо няма сярод жывых. Гэтым займаліся ўсе — і Савет Еўропы, і мы высвятлялі абставіны знікнення і давалі прававую ацэнку гэтым фактам. Гэта жахлівая пляма на Беларусі — знікненне гэтых вядомых людзей. Але ў Расіі сотні выпадкаў знікнення людзей, у першую чаргу — на Паўночным Каўказе. Па вельмі блізкіх матывах. І можна сказаць: “Што ж вы глядзіце на Беларусь, а на сябе — не?” Глядзім і на сябе! Існуе шмат зваротаў, дакладаў, скаргаў у Страсбургскі суд, якія расійскія праваабарончыя арганізацыі рабілі з нагоды гэтых гвалтоўных знікненняў, смяротных караў без суда. Якое тут можа быць спаборніцтва — што каго абагнаў? Трэба займацца ўсімі фактамі парушэнняў, наколькі хапае сіл, і паўсюль, дзе ёсць хоць малая надзея на абарону і аднаўленне парушаных правоў людзей.
Еўрарадыё: Што, на ваш погляд, трэба рабіць тым беларусам, якія незаконна патрапілі ў спіс невыязных? Можа, паскардзіцца прэзідэнту Расіі? Усё ж Саюзная дзяржава!
Валянцін Гефтэр: Думаю, што большасць гэтых людзей не захоча ісці па сцежцы, якая называецца Саюзная дзяржава. Але мне падаецца, што не выкарыстаныя ўсе прававыя магчымасці і ўнутры Беларусі. Неабходна падаваць скаргі ў суд. Каб ведамствы, якія нібыта падавалі звесткі на ўнясенне людзей у спіс невыязных, там сказалі, што яны гэтага не рабілі, а суд гэтыя словы ўнёс у пратакол. І каб тады МУС адказаў — адкуль жа прозвішчы гэтых людзей з’явіліся ў гэтых спісах. Гэты шлях трэба прайсці да канца і пажадана ўсім. На прававы нігілізм уладаў неабходна адказваць паслядоўным прававым адстойваннем сваіх правоў. І калі ў выніку дзяржава, хаця б у асобных выпадках, прызнае, што яна сфальсіфікавала прычыны ўнясення ў спіс невыязных ці “памылілася”, то гэта будзе поспех.
Фота: Алеся Пілецкага
