Адкуль у Беларусі замежнае кіно? Гэта легальна? Размова з экспертамі і гледачамі

Беларусы не могуць паглядзець на вялікім экране супергеройскую "Чорную пантэру", затое могуць пабачыць "Рэбеку" Хічкока і нашумелую "Бландынку" — баяпік пра жыццё Мэрылін Манро.

Афіша кіно ў Мінску сама за сябе кажа пра працэсы, якія зараз адбываюцца ў індустрыі: пракатчыкі прыдумляюць, як выжыць ва ўмовах санкцый, а фанаты кіно выжываюць на рэтраспектывах.

Са спецыялістамі сферы разбіраліся, як замежныя карціны трапляюць у мінскія кінатэатры — і ці легальна гэта. А кінаманы распавялі нам, як кампенсуюць адсутнасць паўнавартаснай афішы — хтосьці нават арганізаваў кіназалу адразу на працы.
 

"Да "Аватара" наўрад ці варта чагосьці чакаць"

Кіно студый-мэйджараў традыцыйна прыходзіла ў Беларусь праз расійскіх дыстрыбутараў, расказвае для Еўрарадыё спецыяліст сферы, які прадставіўся нам Андрэем [імя змененае. — Еўрарадыё]. Лічаныя кампаніі — напрыклад, Universal і Disney — мелі дыстрыбутараў у самой Беларусі.

— Так што з сыходам буйных студый з расійскага рынку яны аўтаматычна зніклі і з беларускага. Вось таму студыйнага кіно ў Беларусі цяпер практычна не пабачыш. Дарэчы, па маёй інфармацыі, выключэнне могуць зрабіць для «Аватара», нейкім чынам паспрабуюць адкрыць права паказу на наш рынак.

І кіно замежнай вытворчасці, створанае незалежнымі студыямі, таксама раней традыцыйна трапляла да нас праз расійскіх дыстрыбутараў. Таму, што зборы ў самой Беларусі не дастаткова высокія — прынамсі, у разуменні праваўладальнікаў. Вось наш рынак заўсёды і прадавалі ў пакеце з Расіяй. І гэтая схема усё яшчэ працуе, — кажа Андрэй.

Кінакрытык Ігар Сукманаў кажа, што Галівуд першы адрэагаваў на вайну ва Украіне. Але іншы замежны кантэнт у Беларусі ўсё яшчэ можна глядзець легальна — напрыклад, французскае буйнабюджэтнае кіно, жанравае, аўтарскае еўрапейскае кіно.

— Не ва ўсіх ёсць выразная пазіцыя аб спыненні супрацоўніцтва з расійскімі кампаніямі. І першым рынкам, які сутыкнуўся з дылемай, працаваць ці не працаваць з Расіяй — былі Каны.

З некаторымі расійскімі дыстрыбутарамі працягнулі супрацоўніцтва, таму што асобныя дыстрыбутарскія кампаніі маюць свой, адрозны ад расійскай дзяржавы пункт гледжання, якім яны дзеляцца з заходнімі партнёрамі. І заходнія партнёры ідуць ім насустрач, працягваючы супрацоўніцтва.

Ёсць і такія кампаніі, якія сказалі — не, мы не будзем супрацоўнічаць з Расіяй, якімі б добрымі ні былі нашы стасункі на працягу многіх, многіх гадоў. Але ўсё ж да гэтага моманту ўжо былі заключаныя пэўныя здзелкі, якія ўключаюць у сябе правы на паказ фільмаў, вырабленых у 2022-23 гадах. Гэтыя праекты не выбілі з расійскіх пакетаў, і па меры стварэння фільмаў яны аўтаматычна трапляюць з расійскага на беларускі экран.

Але зноў жа: час ідзе, тыя, хто казаў цвёрдае "не", ужо змякчылі сваю пазіцыю або па нейкіх часцяком не вельмі зразумелых, вельмі ўнутраных прычынах працягнулі пастаўляць свой кантэнт у Расію. Хоць нават вонкава выказваюць сваю нязгоду з пазіцыяй Крамля. Але, як кажуць, бізнес ёсць бізнес.
 

"Можа быць звычайны пірацкі паказ. А можа быць дамоўленасць"

У беларускім пракаце сталі з'яўляцца нечаканыя праекты. Напрыклад, фільмы "Бландынка", "Хутчэй за кулю", "Чорная пантэра". Кінааматар, які прадставіўся нам Антонам [імя змененае. — Еўрарадыё] не разумее, ці варта глядзець гэтыя карціны.

— Я даўно ні на што не хадзіў і не ведаю, калі пайду. Чаму? Таму што вельмі складана зразумець, што ў Беларусі паказваюць легальна, а што не. Ніякіх каментароў кінасеткі не даюць, вызначыць, што пірацкае, а што не — немагчыма.

Але да сярэдняга гледача ў гэтым сэнсе дастукацца складана, у тым ліку таму, што не зусім зразумела, чаму наогул сярэдні глядач павінен разбірацца ў тым, якія кампаніі працуюць з беларускімі пракатчыкамі, а якія — не. Я думаю, у сярэдняга беларуса дастаткова клопатаў і без гэтага, так што не стаў бы асуджаць людзей, якія без разбору ідуць на кантэнт, які можа апынуцца пірацкім.

Мы папрасілі Ігара Сукманава патлумачыць, як разабрацца — глядзіш ты ў кінатэатры легальны кантэнт або «пірацкі».

— Часам гэта сапраўды можа быць звычайны пірацкі паказ, але можа быць і асаблівая дамоўленасць. Пакуль што толькі мэйджары жорстка заявілі, што яны сышлі з рынку. Але тая ж "Бландынка" — не мэйджараўскае кіно, так што цалкам можа быць, што гэта вынік нейкай асабістай дамоўленасці.

Што адбываецца на самай справе? Было б больш зразумела, калі б была магчымасць пайсці і паглядзець гэтае кіно і пераканацца, ці фільм прадстаўлены ў якасці лабараторнага запісу, ці спампоўваецца пірацкім спосабам. Для гэтага патрэбна экспертыза, а не знаходзячыся на месцы падзеяў, мне цяжка даць ацэнку таму, што адбываецца.

Дарэчы, некаторыя прыватныя кінатэатры ў Расіі, да прыкладу, сапраўды спрабавалі "выехаць на пірацкім кантэнце", але гэта не выклікала энтузіязму з боку гледача.
 

Якія бываюць "схемы" для абыходу санкцый

Наш суразмоўца Андрэй кажа, што копіі фільмаў могуць узяць ў трэціх краінах — рускамоўных.

— Для таго каб зрабіць дубляж на рускую мову, пракатчык атрымлівае майстар-ключ. І пры дапамозе майстар-ключа не самы добрасумленны чалавек можа стварыць пірацкую копію, паказ якой можна ажыццяўляць у Беларусі. Гэта не значыць, што беларускія пракатчыкі так і робяць, я проста расказваю пра тое, як гэта можа адбывацца.

Сукманаў жа мяркуе, што існуюць пасярэдніцкія кампаніі, якія могуць браць на сябе прававыя рызыкі і шукаць прагалы ў заканадаўстве аб аўтарскім праве.

— Такая кампанія бярэ на сябе і ўсю адказнасць за такі публічны паказ. Ці з'яўляецца такая кампанія, калі яна ёсць, часткай расійскага бізнесу або гэты офіс знаходзіцца ў трэцяй краіне?

Я нічога не магу сказаць, магу толькі выказаць здагадку пра існаванне такой формулы, якая б дазволіла абысці санкцыі. Да пэўнага моманту яна можа існаваць, пакуль на яе не звернуць увагу юрысты кампаній, якім гэты кантэнт сапраўды належыць. Калі яны не захочуць разабрацца ў чысціні гэтых паказаў.
 

Арганізаваць кінатэатр у офісе або падпісацца на ўсе стрымінгі? Як выжываюць кінаманы

Чым замяніць адсутнасць сусветных примера? Наш суразмоўца Андрэй прапануе звярнуць увагу на невялікія кінакампаніі. Даследаваць рынак Казахстана, Кітая, Карэі, Індыі. Іншае пытанне, ці зойдзе гэтае кіно беларускаму гледачу.

А кінааматары са стажам распавядаюць, як выжываюць ва ўмовах санкцый на кіно. І адразу папярэджваюць, што публічна заломваць рукі пагадзіліся толькі пасля ўгавораў Еўрарадыё — усё ж жыццё без кіно сёлета не самая вялікая праблема.

Кірыл [імя змененае. — Еўрарадыё] у гэтым годзе стаў часта затрымлівацца ў офісе. Там арганізаваўся свой кінаклуб.

— Раней Cinemascope паказвалі ў асноўным у музеі Азгура, а цяпер з'явілася шмат новых кропак. Кіно паказваюць у новай прасторы "Манахром" на Кастрычніцкай, і ў кніжных крамах, і на рэпетыцыйных кропках. У асноўным гэта ўсё тая ж публіка, якая і раней любіла добрае кіно, проста цяпер кола аматараў яшчэ больш звузілася. І ўсё ж такія паказы збіраюць дзясяткі чалавек.

А яшчэ мы глядзім фільмы ў офісе. Усё пачалося вясной, калі я вырашыў паказаць калегам анімэ "Папрыка" — калі хочаце даведацца, адкуль Нолан узяў свой "Пачатак", абавязкова паглядзіце. З таго часу мы рэгулярна затрымліваемся пасля працы і глядзім кіно — у асноўным рэдкае, пра якое проста так не даведаешся.

У нас ёсць вялікі манітор, хоць часам мне хацелася б, каб быў праектар і магчымасць трансляваць кіно на белую сцяну. Як, напрыклад, у выпадку з "Папрыкай".

Антон [імя змененае] апошнім разам глядзеў у кіно фэнтэзі Джорджа Мілера "Тры тысячы гадоў жаданняў". Карціна ў Беларусі была легальная, яе пракатвала расійская кінакампанія Volga.

— Зала была пуставатая. У мяне няма лічбаў, але я падазраю, што доўгая адсутнасць буйных прэм'ераў проста мяняе звычкі кінагледача. Яны звыкаюць глядзець кіно дома, а магчымасць глядзець кіно ў кінатэатры ўжо нават не разглядаюць.

Мне трошкі сумна бачыць, што з Беларусі знікаюць такія элементы цывілізацыі, як легальны паказ кінапрэм'ер у дзень сусветнай прэм'еры. Калі паняцце бізнес-этыкі выветрываецца нават з такой сферы, як кіно, гэта прыгнечвае. Плюс, зразумела, усё гэта вядзе да павелічэння аб'ёмаў расійскага кіно на экранах.

Што рабіць кінатэатрам? Спачатку скажу, што беларускія кінатэатры самі вінаватыя ў тым, што апынуліся ў такім становішчы. Іншыя краіны працуюць са студыямі-мэйджарамі наўпрост, а ў нас усё дагэтуль адбывалася праз расійскія офісы. Мы самі паставілі сябе ў сітуацыю залежнасці. І калі ўсе гэтыя мэйджары пазачынялі расійскія офісы, прадстаўнікі кінасетак нарэшце пачалі спрабаваць дастукацца да кампаній-праваўладальнікаў, тлумачыць, што мы — асобны рынак.

Я б у іх сітуацыі спрабаваў паказаць як мага больш фільмаў мінулых дзесяцігоддзяў, на якія, наколькі я разумею, дамаўляцца прасцей. Часта ёсць магчымасць паказаць іх у арыгінале з субтытрамі. Але не ўпэўнены, што такія сеансы эканамічна мэтазгодныя.

Не хацелася б заломваць рукі, я б не сказаў, што адсутнасць кіно ў кінатэатрах на тле ўсяго астатняга, што адбываецца ў свеце, даецца асабліва складана. Але так, гэта адна з бясконцай чарады непрыемных дэталяў, ад якіх побыт робіцца менш камфортным.

Зусім мала еўрапейскіх карцін можна ўбачыць. Многія карціны з замежных фестываляў ўсё роўна вывозяць у пракат кампаніі накшталт Sony Pictures Classics. Гэта значыць, адмысловыя аддзяленні мэйджараў, якія займаюцца пракатам аўтарскага, фестывальнага кіно. Таму значная частка фестывальных фільмаў да нас не трапляе.

Ёсць выключэнні. Наколькі я ведаю, хутка ў Беларусі пакажуць пераможцу апошніх "Канаў" — "Трохкутнік тугі". Ён будзе ісці на мове арыгіналу з субтытрамі — такога ў Беларусі ўжо амаль не ўбачыш.

Кампенсуюць недахоп фільмаў у кінатэатрах падпіскамі на стрымінгавыя сэрвісы. У мяне ёсць падпіскі, здаецца, на ўсе стрымінгі. Дзякуючы vpn магу ўсё гэта лёгка зрабіць — і глядзець фільмы легальна, унікаючы пірацтва.

Відавочна, што гэта выбар меншасці беларусаў, асабліва ўлічваючы эканамічнае становішча. Але для тых, для каго гэта важна, гэта спосабы паглядзець фільмы легальна.