Чым пагражае жаданне Трампа далучыць да ЗША новыя землі — меркаванне экспертаў

Яшчэ не ўступіўшы на пасаду прэзідэнта ЗША, Дональд Трамп агаломшыў усю сусветную грамадскасць сваім жаданнем далучыць да краіны Канаду, востраў Грэнландыя, які ўваходзіць у склад Даніі, і атрымаць на закуску кантроль над Панамскім каналам. 

У кантэксце вайны ва Украіне, якую паўнамасштабным чынам трэці год вядзе Уладзімір Пуцін, падобна на тое, што свет імкліва вяртаецца ў мінулае, калі вялікія і ўплывовыя дзяржавы дзялілі тэрыторыі гвалтоўным чынам.

Ці такой расклад нас чакае ў будучыні? На гэтае пытанне Еўрарадыё адказалі юрыстка-міжнародніца Екацярына Дэйкала і гісторыкі Аляксандр Фрыдман і Яўген Красулін.

Не перадзел свету, а фактар асобы

Дамаганні Дональда Трампа да тэрыторый краін-хаўрусніц, агучаныя 7 студзеня на прэс-канферэнцыі ў Мар-а-Лага, юрыстка Кацярына Дэйкала прапануе не ўспрымаць як працяг палітыкі Крамля.

“Усе тэрытарыяльныя пытанні ў міжнародным праве маюць сталую гісторыю. І звязваць гэта з тым, што калі Пуцін захацеў разабрацца з Украінай, то і астатнія краіны дасталі з шафы свае набалелыя тэрытарыяльныя пытанні, якія трэба неадкладна вырашыць, думаю, не варта”.

Экспертка звяртае ўвагу, што жаданне здабыць Грэнландыю — гэта даўняе памкненне кіраўніцтва ЗША, якое ўпершыню з’явілася яшчэ ў XIX стагоддзі. Да таго ж ЗША маюць на востраве вайсковыя базы для абароны рэгіёна. 

“Тэма так званага “тэрытарыяльнага пытання” заўсёды існавала. Проста яна перыядычна размарожваецца, калі прыходзіць чарговы палітык, які прагне яе вырашыць раз і назаўсёды. Вось як цяпер Трамп, які прадэманстраваў сябе як палітыка, які рубіць з пляча і мае свае ўяўленні пра светаўладкаванне, якія зусім не вяжуцца ні з міжнародным правам, ні са здаровым сэнсам. 

Я думаю, што ён казаў бы гэта, нават калі б не было вайны [ва Украіне]. Гэта ўсё асоба Трампа і яго ўласнае жаданне неяк велічна застацца ў гісторыі”. 

Ці дабіваюць такія заявы амерыканскага палітыка і без таго не самую надзейную сістэму міжнароднага права і бяспекі, сфарміраваную пасля Другой сусветнай вайны? 

Кацярына Дэйкала лічыць, што гэта сапраўды нясе адмоўны эфект.

“З аднаго боку, так, бо мы бачым, што пасля вялікага ўрока Другой сусветнай і сучаснага міжнароднага права, якое паўстала пасля гэтай катастрофы, пачалася вайна ў Еўропе. І на яе міжнародная супольнасць вось ужо тры гады не можа адэкватна адказаць.

Сённяшні крызіс паўстаў праз недасканаласць існай сістэмы: з ААН і яе Радай Бяспекі, правам вета чальцоў-заснавальнікаў і г. д. Яна не дае адказаць нейкім іншым чынам на сённяшні ўкраінскі канфлікт і заявы Трампа”.

Пры гэтым экспертка падкрэслівае, што сучаснае міжнароднае права — гэта вынік максімальнага магчымага кампрамісу на сённяшні дзень. 

“Яно дзейнічае паводле прынцыпу эфектыўнасці — пакуль яно існуе, значыць міжнародная супольнасць лічыць, што лепей так, чым па-іншаму. Як толькі нейкая інстытуцыя ці дамоўленасці адміраюць і становяцца сапраўды непатрэбнымі, яны знікаюць. Так было з Лігай Нацыяў.

Сітуацыя, якая пагражае ядзернай зброяй, стварае дадатковы фактар таго, што дзяржавы не гатовыя зараз рабіць рэзкіх рухаў. Але ж калі большасць міжнароднай супольнасці ў будучым вырашыць, што сістэму трэба змяніцца — яна зменіцца"

Гісторыя, якая ніколі і не заканчвалася

Сітуацыю з прэтэнзіямі Трампа на Канаду, Грэнландыю і Панамскі канал палітычны аглядальнік і гісторык Аляксандр Фрыдман успрымае як спробу барацьбы за перадзел свету і ўсталяванне новага сусветнага парадку.

“Тут нічога прынцыпова новага няма. Тыя ж тэндэнцыі, тыя ж войны за тэрыторыі. Пагрозы, якія мы чуем, — гэта ж было і ў другой палове ХХ стагоддзя, пасля Другой сусветнай вайны. Гэтага не было ў Еўропе доўгі час, а цяпер зноў з’явілася. А ў Афрыцы і Азіі гэтыя канфлікты нікуды і не знікалі”.  

Эксперт кажа, што цяпер у падзел уключылася яшчэ і Расія са сваім звычайным рэваншызмам з далучэннем тэрыторый.

“Крэмль разважае пра гісторыю, але яго цікавяць таксама і рэсурсы Украіны. І гэта моцна пераклікаецца з еўрапейскім каланіялізмам другой паловы XIX стагоддзя. То-бок гэта працяг гісторыі, якая ніколі і не заканчвалася.

І словы Трампа — не проста словы, а цалкам сфармуляванае жаданне, якое толькі патрабуе пэўнай рэалізацыі”.

Трамп першага прэзідэнцкага тэрміна адрозніваецца ад сваёй сённяшняй, больш небяспечнай версіі, якая няшмат чым абмежаваная.

“Ёсць такое адчуванне — яно відавочнае ў амерыканскім і еўрапейскім грамадствах, — што зараз будзе нешта такое, што карэнным чынам можа змяніць увесь заходні свет. Тое, што Трамп кажа ў дачыненні да амерыканскіх партнёраў і саюзнікаў, — гэта проста нешта нечуванае. Такое раней цяжка было ўявіць. 

Але ў Еўропе такі сцэнар разглядаецца хай і не як цалкам рэальны, але як магчымы”.

Эксперт кажа, што не варта параўноўваць імперыялістычныя памкненні Пуціна і Трампа. 

Першы хутчэй імкнецца ўзяць рэванш за паразу ў халоднай вайне і застацца ў гісторыі не толькі як прадстаўнік пакалення лузераў. Другі нацэльваецца ў будучыню і тлумачыць, навошта ЗША патрэбна і Грэнландыя, і Канада.

Але ваенным чынам Трамп наўрад ці стане дамагацца сваіх мэтаў.

“Не думаю, што ён пойдзе ў такім напрамку. Войны могуць працягнуцца, але на звыклых для ЗША тэрыторыях: Блізкім Усходзе, Афрыцы. Каб Трамп ваяваў з Канадай ці Даніяй — такога не будзе.  

Тым не меней гэта вельмі ваяўнічы стыль паводзін, і Пуціну будзе вельмі цяжка паразумецца з такім геапалітычным альфа-самцом з іншага паўшар’я. Паводзіць сябе нецывілізавана для Трампа — гэта нармальна”.

Фрыдман не выключае і вайсковага супрацьстаяння паміж Расіяй і ЗША, бо не да канца зразумелыя памкненні Пуціна ва Украіне.

“Мы не ведаем, гэта канчатковая мэта Крамля, каб атрымаць павагу і ўлічванне інтарэсаў з боку краін Захаду. А магчыма, гэта толькі першая частка плана, за якімі пойдуць войны ў напрамку іншых краінаў і тэрыторый. Гэта ўсё яшчэ адкрытае пытанне <…>. Мы цяпер пражываем вельмі небяспечныя часы, вынікам якіх можа стаць Трэцяя сусветная вайна — а магчыма, яна ўжо і ідзе”.

Хто моцны — той і мае рацыю

Расійскія Z-блогеры з натхненнем успрынялі заяву Трампа пра жаданне далучыць Канаду і Грэнландыю як вяртанне прынцыпу апошніх двух стагоддзяў — хто моцны, той і мае рацыю і можа рабіць што хоча з больш слабымі дзяржавамі.

Але гісторык Яўген Красулін не падзяляе імпэту расійскай ваеннай прапаганды. 

“Усё ж вяртанне заходняга свету ў XIX стагоддзе немагчымае, як бы Трамп ні ствараў неабходнае ўражанне. Самі прынцыпы і падыходы да вырашэння праблемы ўжо не тыя, што раней.   

Трамп, можа, і рады быў бы выкарыстаць ваенную сілу ці эканамічны шантаж, але змяніўся светапогляд, каштоўнасці, стаўленне да чалавечага жыцця, стаўленне да нацыяў і народаў. І тут рэалізацыя планаў амерыканскага прэзідэнта можа сутыкнуцца з праблемамі. Хутчэй за ўсё, агучаныя пытанні будуць вырашацца ў мірным рэчышчы”.

Да таго ж, калі вяртацца да вайны ва Украіне, Расія з пазіцыі Трампа не выглядае як моцны гулец.

“Моцныя гульцы — гэта ЗША і Кітай. А Расія — гэта так, не лавец рыбкі ў мутнай вадзе, а сама такая рыбка, якой могуць скарыстацца сапраўдныя і ўплывовыя дзяржавы свету. Бо ў яе проста няма рэсурсаў супрацьстаяць Кітаю і ЗША, так што на месцы ваенкараў я б не радаваўся”.   

Гісторык кажа, што вяртання ў мінулае, дзе народы не вырашаюць свой лёс, сёння не адбудзецца.

“Без сур’ёзных зменаў, у тым ліку ў краінах Захаду, міжнароднай палітыцы і праве, масмедыя, такое проста немагчыма ўявіць. Вяртанне ў час, калі некалькі вялікіх дзяржаў вырашалі лёс усяго свету, малаімавернае.

Але цалкам выключаць такое развіццё падзей не варта. Дадзім 5% са 100%, што такая будучыня нас чакае”.