Навумава: Лукашэнка сёе-тое зрабіў для мінулага, але ў мінулым і застаўся

Па яе словах, зрабіць Беларусь сучаснай – гэта і ёсць сёння наша нацыянальная ідэя.

Еўрарадыё: Прэзідэнцкія выбары адбудуцца неўзабаве. Ці можна сказаць, што сёння альтэрнатыва абавязкова звязаная з нацыянальнай ідэяй? І чаму так?

Навумава: Давайце спачатку вызначымся, што мы маем на ўвазе, кажучы пра нацыянальную ідэю. Часам пад нацыянальнай ідэяй разумеюць некаторы натхняючы лозунг, які павінен павесці за сабой людзей. Па форме гэта можа быць і так, але па сутнасці, нацыянальная ідэя – гэта перш за ўсё стратэгічны выбар для краіны. І сёння Беларусь сапраўды стаіць перад такім выбарам. Гэта не проста выбар іншай персоны, не проста змена ўлады – гэта сапраўды змена арыенціраў. У гэтым сэнсе, калі сёння мы кажам пра выбарчую кампанію, мы кажам менавіта пра выбар нацыянальнай ідэі.

Еўрарадыё: Гэта значыць змены ў Беларусі сёння наспелі, і яны незваротныя?

Навумава: Вядома. Аўтарытарная праграма развіцця можа быць вельмі эфектыўнай на кароткім прамежку часу, але яна досыць хутка сябе вычэрпвае. Гэта можна параўнаць з тым, калі чалавек прымае анаболікі – на нейкі момант ён становіцца моцным, але потым проста разбураецца... Так і з аўтарытарным кіраваннем. Сёння Лукашэнка патрабуецца прызнанне Еўропы, і ён вымушаны так ці інакш заяўляць пра мадэрнізацыю краіны, прычым нават палітычную. Іншая справа, што пры сённяшняй сістэме ўлады гэта рэалізаваць практычна немагчыма.

Сёння нацыянальная ідэя заключаецца ў тым, каб зрабіць Беларусь сучаснай

Навумава: Калі мы паглядзім на праграмы кандыдатаў, то яны ўсе, па сутнасці, кажуць пра адно і тое жа. І справа не ў тым, што бракуе крэатыву. Справа ў тым, што сёння цалкам зразумела, што трэба рабіць – старая Беларусь ужо жыць не можа. Гэта разумее і ўлада.

У праграме Лукашэнка змешчаныя зусім не ўласцівыя яму заклікі і выразы. Напрыклад, ён кажа, што на змену каманднай эканоміцы павінна прыйсці эканоміка ініцыятыў. Цяжка сабе ўявіць, што Аляксандр Рыгоравіч вымаўляе нешта падобнае! Тым не менш, ён гэта прэзентуе як сваю перадвыбарную праграму. І гэта натуральна, таму што сёння сапраўды трэба пераходзіць да новага аблічча Беларусі.

Сёння беларуская нацыянальная ідэя звязаная з неабходнасцю надаць сучаснае аблічча краіне. Мы шмат у чым пакуль яшчэ аперуем паняццямі XX, а часам і XIX стагоддзя... Нацыянальная ж ідэя складаецца ў тым, каб зрабіць Беларусь сучаснай, краінай XXI стагоддзя.

Еўрарадыё: Вы кажаце, што нават у праграме Лукашэнка можна выявіць новыя рэчы, якія раней ён не казаў… Што яшчэ, акрамя “эканомікі ініцыятыў”?

Навумава: Аляксандр Рыгоравіч загаварыў пра грамадзянскую супольнасць, пра неабходнасць новых сацыяльных праграм. Па мове і ідэям яго праграма цалкам прымальная для сучаснага развіцця Беларусі.

Іншая справа, што мы павінны разумець, што гэта не праграма Лукашэнка. Ён ужо знаходзіцца ў нейкай сваёй каляіне, і выскачыць за яе ўжо не зможа. Фактычна, сёння яго праграма перакрэслівае тое, што ён рабіў усе 16 гадоў. Яе пісалі вельмі недурныя людзі, але гэта не ёсць рэальная пазіцыя часткі дзяржавы.

Акрамя таго, там ёсць чыста кан'юнктурныя рэчы – такую праграму ад Лукашэнка чакала б Еўропа. І ён яе дае. Граматны ход, але мы, у сваю чаргу, не павінны быць легкавернымі.

Еўрарадыё: Калі мы сёння глядзім выступы кандыдатаў у прэзідэнты па тэлебачанні, што гучыць больш пераканаўча – пэўная эканамічная праграма, крокі, якія павінны прадпрымацца, каб лібералізаваць эканоміку, або гэта ўсё ж нейкія лозунгі, якія змогуць аб'яднаць беларусаў? 

Навумава: Вядома, гаворка ідзе і пра эканамічныя праграмы таксама. Хоць, паўтару, самае галоўнае – гэта выбар новай сістэмы каштоўнасцяў. Сёння на павестцы дня стаіць пытанне пра тое, каб даць грамадству больш свабоды, больш самастойнасці і ініцыятывы. Сёння для рэалізацыі гэтай ідэі патрэбна палітычная свабода, якой пакуль многім кандыдатам бракуе. У тым ліку і дзейснаму…

Еўрарадыё: Што беларусам сёння бліжэй – еўрапейская Беларусь ці беларуская? Вось, напрыклад, Кастусёў падчас сваіх выступаў ставіць перад сабой бела-чырвона-белы сцяг… 

Навумава: Сапраўды, ёсць такое ўяўленне, што беларуская нацыянальная ідэя – гэта перш за усё бела-чырвона-белы сцяг і пагоня. На мой погляд, гэта першапачаткова хібнае ўяўленне. Усе гэтыя сімвалы, да якіх я безумоўна стаўлюся з павагай, былі закліканыя аб'яднаць нацыю ў XIX ці XX стагоддзях.

Той жа Кастусёў, які ўсяляк прасоўвае і дэманструе гэтыя сімвалы, павінен разумець, што фактычна ён заклікае беларусаў будаваць нацыю па ўзоры мінулага, а не будучага. Для сённяшніх беларусаў сімвалы, вядома, важныя, але перш за ўсё, важна разумець які ў нас ёсць сучасны план развіцця Беларусі.

Еўрарадыё: Тым не менш, калі чытаеш каментарыі на форумах пасля тэлевыступаў, то часта праскоквае меркаванне, што як раз Кастусёў – найбольш беларускі…

Навумава: Так, мы разумеем слова “нацыянальны” ў вельмі вузкім, этнічным сэнсе – трэба размаўляць на мове, любіць беларускую культуру, спяваць беларускія песні, паважаць беларускі фальклор…  Але XX і асабліва XXI стагоддзе прынеслі іншае прадстаўленне пра нацыю. Пра нацыю, як пра грамадзянскую супольнасць. Гаворка павінна ісці пра інавацыі ў эканоміцы, палітыцы, культуры…

Беларуская нацыянальная культура – гэта не толькі «матчына хата». Гэта і «Свабодны тэатр», і кватэрныя канцэрты, і велізарная колькасць альтэрнатыўных мастакоў…

Навумава: Як толькі гаворка заходзіць пра беларускую культуру, адразу ўзнікаюць вобразы "матчынай хаты, жывёл, раслін, вітлы над прудзікам…" У нас з паняццем нацыянальная беларуская культура звязаныя нейкія зусім патрыярхальныя вобразы.

Тым часам, нацыянальная беларуская культура сёння – гэта «Свабодны тэатр», велізарная колькасць альтэрнатыўных мастакоў, паўпадпольных галерэй, кватэрных канцэртаў... У Беларусі існуе сапраўды вельмі багатая альтэрнатыўная музычная культура. Усё гэта і ёсць культура Беларусі, у тым ліку! Гэта тое, што жыве ў гарадской прасторы, а не толькі ў вёсцы з вельмі мілымі сімваламі, звязанымі з дзяцінствам… У тым ліку – дзяцінствам нацыі.
Еўрарадыё: Сыходзячы з таго, як вы апісалі цяпер культуру, які вобраз лідара сёння найбольш блізкі беларусам? 

Навумава: Вобраз сучаснага лідара, чалавека, які здольны сабраць вакол сябе новую, маладую каманду, каманду новага пакалення. Вядома, гэта не азначае, што трэба адмаўляцца ад старога досведу, праводзіць люстрацыю па ўзроставым прынцыпе, а ўсе, хто старэйшы за 35 гадоў павінны апынуцца на сметніку гісторыі... Я маю на ўвазе людзей з сучасным мысленнем і амбітнымі планамі.

Лозунгам беларусаў з'яўляецца фраза "ніколі добра не жылі, не будзем і пачынаць"?

Навумава: На мой погляд, бяда Беларусі і беларускай нацыянальнай свядомасці сёння складаецца ў тым, што беларусы – нейкая не амбітная нацыя. Я б сказала, што яе лозунгам з'яўляецца фраза "ніколі добра не жылі, не будзем і пачынаць". 

Сёння патрэбны чалавек, які скажа: “Мы будзем жыць лепш, мы выйдзем у лідары ў вось такіх абласцях…” У гэтым, уласна, асабіста мая асноўная прэтэнзія да Лукашэнка. Гэты чалавек сёе-тое зрабіў для мінулага, але ў мінулым жа і застаўся. Нам патрэбны чалавек з сучасным мысленнем XXI стагоддзя.

Еўрарадыё: Ідэя, што Лукашэнка – дрэнны, усё яшчэ можа аб'яднаць людзей? Ці трэба штосьці большае?

Навумава: Нейкая частка грамадства, безумоўна, аб'ядноўваецца вакол гэтай ідэі. І я б не стала ставіцца да іх грэбліва, казаць – "ім не важна хто, галоўнае, каб не Лукашэнка"... Некаторыя кажуць, што гэта няспелая палітычная пазіцыя. Але для сённяшняй Беларусі – гэта пазіцыя цалкам актуальная. Калі мы кажам "хто заўгодна, але не Лукашэнка", мы маем на ўвазе, што старая праграма, па якой жыла краіна – скончылася, яна сябе вычарпала. І сёння, калі людзі аб'ядноўваюцца, як вы кажаце "супраць Лукашэнка", яны фактычна аб'ядноўваюцца "За іншае развіццё Беларусі". 

Еўрарадыё: Які лідар павінен прыйсці на змену "харызматыку"?

Навумава: На змену адной яркай асобе павінна прыйсці іншая яркая асоба, якая расчысціць прастору для таго, што Макс Вэбер называў "рацыянальна-легальным кіраваннем" - спакойным, бюракратычным, але дэмакратычным. Для таго, каб прыйсці ў спакойную гавань дэмакратыі, мы павінны прайсці праз перыяд дэмантажу старой сістэмы. І гэта можа ажыццявіць толькі вельмі яркая натура, таксама харызматычны лідар. 

Гэта, вядома, вельмі далікатнае пытанне, таму што сёння той, хто ідзе на змену Лукашэнка, атрымлівае ўсе яго паўнамоцтвы. Ён, фактычна, атрымлівае гэты ўсеўладны пост лідара краіны. І тут вельмі важна зразумець – ці будзе здольны чалавек дзеля будучыні краіны ад гэтага адмовіцца, ці будзе працягваць рабіць тое ж самае?..

Еўрарадыё: Напэўна, акрамя яркіх паводзінаў, гэта павінен быць і знешне яркі і выразны вобраз?

Навумава: Сутнасць прафесіі палітыка заключацца ў размовах. Палітык – гэта чалавек, які размаўляе з народам. Часам у нас фармуецца такое ўяўленне, што палітык – гэта той, хто ўмее кіраваць. Кіраваць умее кіраўнік, а палітык павінен размаўляць з народам. Таму першым чынам людзі чакаюць такога лідара, які мог бы ім зразумела растлумачыць, які мог бы натхніць словам, які мог бы іх за сабой павесці. І ў якога, я яшчэ раз падкрэслю, ёсць палітычная воля для таго, каб ажыццявіць усе гэтыя пераўтварэнні.