“Слова з-за кратаў”. Акторы прыдумалі, як данесці да свету боль палітвязняў

Гэта спектакль, але ж гэта і боль, і адчуванне часу. Наогул калі казаць пра гэты матэрыял, мяне не пакідае адчуванне, што гісторыя адбываецца цяпер і мы сведкі гэтай гісторыі. Таму мы не можам прайсці міма людзей, якія яе робяць.

Яны жывуць сёння, а не недзе там, калі “цвёрда трымаўся юнак на дапросе”. Вось яны — цвёрда трымаюцца, вось яны — жывыя, вось яно — не ў часы вайны, рэвалюцыі… Вось гераізм людзей, якія будуць сядзець, калі нічога добрага не здарыцца, па 20 гадоў.

Я веру, што гэта скончыцца, але я не выключаю такога няшчасця. Я трошкі песіміст, бо ведаю гісторыю, памятаю сталінскія ГУЛАГі і колькі людзей там адсядзела. Усё можа стацца.

Але мы не можам прайсці міма, бо гэтая гісторыя робіцца цяпер. Прозвішчы, якія мы назвалі, належаць людзям, якія робяць гісторыю сучаснай Беларусі, сучаснага свету.

Так, мы хацелі, каб нашыя гледачы пачулі агульны голас з-за кратаў, а калі б пачыталі аднаго, другога — гэта быў бы ўжо не спектакль, а вечар памяці.

Валянціна: Ну і дадам, што калі чалавеку сапраўды цікава і важна, чый верш ён чуе, усё ёсць у вольным доступе. Да таго ж, наш спектакль ілюструецца працай мастачкі Аляксандры Канафальскай, якая малюе ў тэхніцы пяскаграфіі. Нават паводле яе малюнкаў, якія з’яўляюцца на экране паралельна дзеі на сцэне, часам можна зразумець, чые словы гучаць.

Дарэчы, пра гэтую мастачку хочацца сказаць асобна. Аднойчы я пабачыла, як яна працуе ў тандэме з Кацярынай Ваданосавай. Гэта падалося мне вельмі моцным, тонкім і таленавітым. Яшчэ тады ў мяне з’явілася ідэя, што нам трэба супрацоўнічаць. Мы стэлефанаваліся і вельмі хутка знайшлі агульную мову. Гэта проста падарунак, што яна пагадзілася з намі працаваць.

Еўрарадыё: Ці цяжка было працаваць над пастаноўкай рэжысёру?

Аляксандр: Не. Па-першае, некаторых акцёраў я ведаю ўжо 40 гадоў. Гэта мой тэатр, хоць апошнія гады ў Беларусі я кіраваў іншым, але людзі і іх мастацкія магчымасці мне вядомыя. Валя напісала цудоўную кампазіцыю, акторы — таленавітыя. Што тут цяжкага? Было, можа, з дзясятак рэпетыцый. 

Але калі казаць пра псіхалагічны бок, дык усе мы эмацыйна рухомыя людзі. Тое, пра што гаворыцца ў спектаклі, не можа не кранаць цябе асабіста. Сапраўды, некалькі разоў падчас прэм’еры мне было цяжка стаяць ля мікрафона праз эмоцыі, якія на мяне навальваліся.

Я пражыў ужо даволі доўгае жыццё, шмат працаваў, але мае героі былі недзе там. Усю сваю маладосць я думаў, ці змагло б маё пакаленне быць героямі, ці змагло б быць героямі пакаленне, якое ідзе пасля мяне? Здавалася, яны наогул нічога не разумеюць. Але памятаеце, быў такі выраз: “Час абраў нас”. Дык вось цяпер час абраў новых герояў, і іх аказалася шмат. У Беларусі знайшлося шмат цэльных, моцных духам людзей. Гэта значыць, што існуе нацыя, што існуе супраціў, што існуюць беларусы, якія могуць змагацца. Гэта кранальна, гэта радуе і гэта самае важнае.

Для мяне шчасце папрацаваць з тымі аўтарамі, моцнае слова якіх вы можаце пачуць сёння са сцэны. Бо кожны гэты чалавек — асоба. Не проста пісьменнік, які недзе жыве і нешта піша. Гэта чалавек, які сёння сядзіць у турме. І калі ён кажа нейкае слова, ён ведае, пра што ён гаворыць і чаго каштуе гэтае слова для яго.

Еўрарадыё: Станам на 28 лістапада ў Беларусі прызнаны палітычнымі вязнямі 1441 чалавек, яшчэ больш людзей сядзіць за кратамі паводле палітычных матываў. Ці няма адчування недагаворанасці? Магчыма, ёсць сэнс працягнуць тэму?          

Валянціна: Раней я не думала пра гэта, але калі зайшла за кулісы пасля прэм’еры, мне таксама прыйшла ў галаву такая думка. Безумоўна, засталіся яшчэ галасы і трэба рабіць усё, каб іх пачулі. Магчыма, будуць яшчэ спектаклі, а магчыма, зробім відэапраект ці запішам аўдыёкнігу. Нешта просіцца. Ведаю дакладна, што мы не закінем гэтую тэму.