Эксперт:Можна доўга імітаваць прагрэс у сферы, якая патрабуе палітычнага рашэння

Юрый Чавусаў: Беларусь можа дзесяцігоддзямі імітаваць прагрэс у той сферы, якая патрабуе аднаго палітычнага рашэння.

Еўрарадыё: Пасля парламенцкіх выбараў, якія адбыліся, бачна што ідзе “нейкая” лібералізацыя:  штучная, не штучная. Вось, як вы лічыце, як са свабодай СМІ, ці будзе нейкая адліга ў Беларусі?

Юрый Чавусаў: Я падазраю, што са свабодай СМІ ў Беларусі праблемы будуць працягвацца, яны будуць двух парадкаў. З аднаго боку, будзе працягвацца ціск на традыцыйныя СМІ, у першую чаргу — на фрылансераў, якія працуюць на замежныя сродкі масавай інфармацыі: Радыё “Рацыя”, БелСАТ. Гэта тое, да чаго беларускі рэжым не здольны ставіцца талерантна. Хаця і ў гэтай сферы магчымае нейкае паслабленне.  З іншага боку, я падазраю, што асноўным накірункам, дзе будуць новыя абмежаванні, будзе свабода слова ў інтэрнэце: блакаванне сайтаў, увядзенне новых сродкаў цэнзуравання ў інтэрнэт-кантэнце. Паказальны выпадак з сайтам КУКУ.ОRG, які не з’яўляецца палітычным, але быў заблакаваны па скарзе, відавочна, палітычна матываванай.

Цяпер мы перажывалі перыяд дзвюх выбарчых кампаній: прэзідэнцкай і парламенцкай і, як ні парадаксальна, абмежаванне свабоды слова ў інтэрнэце было прыпыненае. Але падчас новага міжвыбарчага перыяду гэта будзе  асноўным накірункам, дзе з’явяцца абмежаванні: блакаванне сайтаў, крымінальныя справы за публікацыі на інтэрнэт-рэсурсах. Ёсць у нас зняволены Эдуард Пальчыс, які пакуль не прызнаны палітвязнем, але, відавочна, ён зняволены ў сувязі са сваімі публікацыямі. Я думаю, што ў гэтым накірунку будзе развівацца сітуацыя.

Еўрарадыё: Калі казаць пра няўрадавыя арганізацыі і палітычныя партыі, як думаеце, цяпер, у гэты перыяд пасля выбараў, ці ёсць шанец у БХД, напрыклад, атрымаць усё ж такі рэгістрацыю, ці ў руху Някляева?

Юры Чавусаў: Я не скажу за рух Някляева, бо пакуль гэта аморфная структура, толькі заяўлена пра яго стварэнне, што датычыцца БХД, то падазраю, што гэтае пытанне знаходзіцца на парадку дня перамоваў  еўрапейцаў і афіцыйнага Мінска, і шанцы такія ёсць. Але беларускі бок будзе таксама патрабаваць за гэта пэўных саступак у еўрапейцаў, і ўзнікае пытанне: ці засталася ў іх прастора для падобнага кшталту саступак?

Еўрарадыё: Калі казаць пра няўрадавыя арганізацыі. Ці варта чакаць паляпшэння іх лёсу ў нашай заканадаўчай прасторы?

Юры Чавусаў: Гэта таксама вялікае пытанне. Апошнія гады мы не назіраем вялікага ціску на няўрадавыя арганізацыі. Фактычна, пасля вызвалення Алеся Бяляцкага нейкіх брутальных выпадкаў, моцнага ціску не было зафіксавана.  Сёння Беларусь мае гранты Еўракамісіі на тэхнічную дапамогу, мы маем крэдыт ад Міжнароднага банка рэканструкцыі і развіцця ў 250 мільёнаў  на рэканструкцыю дарогі Мінск-Гродна. Гэта тое, чаго рэжыму не хацелася б губляць, і НДА цяпер у такой шэрай зоне. Улады ставяцца талерантна да іх, не праследуюць, бо ведаюць, што  праследаваць іх будзе даражэй. Але з іншага боку, паляпшаць заканадаўчыя ўмовы яны не збіраюцца.   І адмена артыкула 193.1 — гэта тое, што еўрапейцы маюць на увазе, калі патрабуюць ад рэжыму новых крокаў.

Еўрарадыё: Наколькі стала прасцей зарэгістраваць НДА?

Юры Чавусаў: Мы кансультуем няўрадавыя арганізацыі па пытаннях рэгістрацыі, і магу сказаць, што цяпер усе арганізацыі, якія хочуць атрымаць легальны статус, яго атрымліваюць. Але праблема ў тым, што гэта адна форма: установа, якая ствараецца адным чалавекам, некамерцыйная юрыдычная асоба. Яны бываюць нават праваабарончыя. Нядаўна ў Пінску зарэгістраваная арганізацыя па прававой абароне жанчын, тое, што для грамадскага аб’яднання ці фонду у прынцыпе немагчыма. Улады у гэтай сферы таксама стварылі пэўную рэзервацыю. Калі вы хочаце мець юрыдычны статус, вы можаце яго атрымаць, але гэта не грамадскае аб’яднанне, не аб’яднанне людзей. І атрымліваецца, што ўлады не перашкаджаюць тым, хто працуе як офіс у закрытым рэжыме і перашкаджаюць ствараць арганізацыі, якія аб’ядноўваюць людзей, працуюць як асацыяцыі ад імя пэўнай сацыяльнай групы. 

Еўрарадыё: Можа, улада не баіцца такой тэмы як абарона правоў жанчын?

Юры Чавусаў: Улады ўжо зразумелі, што цалкам адмаўляць існаванне правоў чалавека не выпадае, гэта адразу ставіць краіну ў шэраг найбольш непрымальных суб’ектаў міжнароднай супольнасці. З іншага боку, улады выбіраюць сярод спектра правоў чалавека тыя пункты, па якіх яны прызвычаіліся і навучыліся імітаваць прагрэс. Напрыклад, ёсць рэкамендацыі ўвядзення ў Беларусі нацыянальнага інстытута па правах чалавека. У Беларусі дагэтуль яго няма, але міжнародная супольнасць выдаткоўвае сродкі, каб праводзіць канферэнцыі па гэтым пытанні, праводзіць круглыя сталы, запрашае міжнародных экспертаў. ААН дае на гэта грошы, еўрапейскія краіны падтрымліваюць гэты працэс, беларускія ўлады супрацоўнічаюць у працэдуры, але не ў сутнасці. І яны вызначылі шэраг падобнага кшталту тэм. Адна з такіх тэм у сферы правоў чалавека — гэта тэма смяротнага пакарання. Атрымліваецца, што Беларусь можа дзесяцігоддзямі імітаваць прагрэс у той сферы, яка патрабуе аднаго палітычнага рашэння — абвяшчэння мараторыя, якое можа зрабіць і парламент, і прэзідэнт. Але замест гэтага праводзяцца канферэнцыі, слуханні, ствараюцца рабочыя групы ў парламенце, цяпер новы склад парламента. Дэпутат Самасейка, які рэпрэзентаваў гэтую групу, не патрапіў у парламент, значыць, будзе створаная новая  група, з новымі удзельнікамі. Яны зноў паедуць у Страсбург і зноў будуць казаць, як яны хацелі б адмяніць смяротнае пакаранне, але штосьці ім перашкаджае. А перашкаджае ім адсутнасць палітычнай волі і ўсведамлення таго, што імітаваць працэс больш выгадна, чым рабіць рэальныя крокі.

Еўрарадыё: Уладзімір Макей наведаў з працоўным візітам ЗША. Ці з’явіцца пасля гэтага палітычная воля, бо на асамблеі ААН шмат гаворыцца пра правы чалавека?

Юры Чавусаў: У праваабарончай супольнасці ёсць адчуванне, што тэма правоў чалавека ў сённяшні перыяд панізілася ў парадку дня беларуска-еўрапейскага ўзаемадзеяння і, ў тым ліку, беларуска-амерыканскага ўзаемадзеяння. Афіцыйны Мінск знайшоў тыя кропкі, якія для еўрапейскіх сталіц і для Вашынгтона, напэўна, больш важныя, чым сітуацыя з правамі чалавека і адсутнасцю прагрэсу ў гэтай сферы. Куды важнейшае вайскова-стратэгічнае супрацоўніцтва і захаванне стабільнасці ў рэгіёне. Дэманструючы пэўную самастойную  лінію ў стасунках з Масквой на фоне ўкраінскіх падзей, афіцыйны Мінск здольны доўгатэрмінова выйграваць палітычныя балы. Плюс да ўсяго, для Злучаных Штатаў пытанне вайсковага супрацоўніцтва больш важнае і істотнае, чым тое, ёсць ці няма дыялогу па правах чалавека паміж Мінскам і Бруселем. Ёсць дыялог па правах чалавека паміж Мінскам і Вашынгтонам, але шмат звестак пра тое, якія мэты ў гэтага дыялогу, які парадак дня там абмяркоўваецца, у СМІ не трапляе. Гэта інфармацыя малапублічная. Наконт візіту Уладзіміра Макея, я думаю, што, улічваючы яго артыкулы, датычныя правоў чалавека, пытанне правоў чалавека ўзгадваецца, але яно, хутчэй, не з’яўляецца пунктам парадку дня, а з’яўляецца пытаннем, якое трэба вырашыць, каб узняць сапраўдныя пытанні.