Як вырашаць школьныя канфлікты? Тлумачыць псіхолаг

Канфлікты — гэта частка жыцця любога школьніка. Усе дзеці з гэтым сутыкаюцца, і важна навучыцца іх вырашаць, не даходзячы да крайнасцяў.

Каб разабрацца, як гэта зрабіць, Еўрарадыё пагутарыла з псіхолагам адной з беларускіх школ. З мэтай бяспекі імя, прозвішча і месца працы спецыяліста не раскрываюцца.

— Канфлікты ў школе — наколькі гэта распаўсюджаная з'ява? І якія класы звычайна найбольш праблемныя: малодшыя, сярэднія, старэйшыя?

— Канфлікты ў школе адбываюцца, і гэта, я лічу, нармальна. Самае галоўнае — дапамагаць іх вырашаць, не адмахвацца ад іх.

У пачатковай школе часцей за ўсё канфлікты адбываюцца паміж аднагодкамі і заканчваюцца дробнымі сваркамі і часам даходзяць да фізічных боек. Гэтыя канфлікты даволі простыя. У пачатковай школе дзіця мацней залежыць ад меркавання настаўніка: што настаўнік скажа, то дзеці ўспрымаюць як правільнае.

А ўжо ў падлеткавым узросце ў дзяцей пачынаецца ацэнка саміх сябе. Даў спісаць — значыць, сябар. Не даў — значыць, дрэнны.

— Якія канфлікты адбываюцца паміж дзецьмі?

— У асноўным барацьба за першынство. Часта адны камандуюць іншымі, адбываецца барацьба за лідарства. Падлеткі не могуць з гэтым змірыцца, і ў хлопчыкаў часам справа даходзіць да боек у барацьбе за перавагу. Іншыя канфлікты міжасобасныя, міжгрупавых канфліктаў у класе няма.

Сярод старшакласнікаў, у 10-м і 11-м класах, канфліктаў адбываецца менш за ўсё. Можа, таму што ў нас сельская школа, тут вучыцца менш дзяцей. Многія паступаюць пасля базавай школы, каб атрымаць сярэднюю спецыяльную адукацыю або прафесію рабочага. Таму застаюцца часцей самыя культурныя, выхаваныя, практычныя падлеткі, якія ўжо разумеюць, як размаўляць, умеюць кантактаваць.

Яшчэ ўспыхваюць канфлікты з-за неўзаемнага кахання. У падлеткавым узросце часта дзеці перажываюць гэтыя з'явы.

У дзяўчынак канфлікты своеасаблівыя: плёткі, размовы, не могуць падзяліць любоўныя адносіны. Адзін хлопчык падабаецца абедзвюм — і пачынаецца.

—- І як гэтыя моманты варта вырашаць?

— Самая вялікая праблема — не канфлікты паміж дзецьмі, а калі бацька не вельмі абазнана ўмешваецца ў гэтыя адносіны.

Што хвалюе мяне як педагога, дык гэта тое, што бацькі часта займаюць бок свайго дзіцяці. Мае рацыю ён ці не мае, але гэта іх дзіця, і значыць, яно заўсёды мае рацыю.

Як мы вырашаем гэтую праблему? Стараемся сабраць два канфліктуючыя бакі, абавязкова ў спакойнай атмасферы, за круглым сталом, выслухоўваем усіх.

Вучым дзяцей кампрамісу і магчымасці стаць на супрацьлеглы бок. Або задаць самому сабе пытанне: “А што ты зрабіў не так? Чаму адбыўся паміж вамі канфлікт? Ты ўсюды меў рацыю ці дзесьці не?” Аналізуем дзеянні, учынкі, якія прывялі да канфлікту. Просім дзіця падумаць, паразважаць з гэтай нагоды.

І бацькам я кажу, што не трэба чужое дзіця вінаваціць. Трэба заўсёды выслухаць і адзін бок, і другі. Дыялог — самы лепшы разбуральнік любога канфлікту.

— А калі канфлікт невялікі і не патрабуе прысутнасці бацькоў?

Тут вядучая роля ў педагога або класнага кіраўніка. Бо яны павінны дапамагаць дзецям зразумець, дзе яны зрабілі памылку, дзе можна пайсці на кампраміс, дзе каму саступіць, каб праблему закрыць.

— Ёсць адчуванне, што большасць бацькоў спіхвае рашэнне канфліктных сітуацый сваіх дзяцей на школу і ўключацца ў іх рашэнне не хоча. Наколькі гэта меркаванне справядлівае?

— Часцей за ўсё адбываецца трошкі інакш. Часцей за ўсё найменшы канфлікт — і бацькі ідуць абараняць сваё дзіця. А дома дзіця распавяло сітуацыю так, як яму выгадна. І бацькі часта займаюць яго пазіцыю. Часта ў канфліктах вельмі цяжка растлумачыць дарослым, што дзіця не заўсёды мае рацыю. Каб зразумець, хто праблему стварае, трэба выслухаць абодва бакі.

Асабліва часта такое адбываецца ў пачатковай школе. Бацькі прыходзяць да настаўніка з праблемай, што іх дзіця крыўдзяць.

— А ці ёсць праблемы ў зносінах паміж настаўнікамі і школьнікамі? Адчуваецца пакаленчы разрыў цяпер, асабліва з улікам новага пакалення, якое вырасла ў інтэрнэце?

— Мяне як педагога больш хвалюе не разрыў пакаленняў. У нашых узроставых настаўніках я бачу шмат мудрасці. Мне, дапусцім, лягчэй працаваць з узроставымі настаўнікамі і з дзецьмі, таму што яны хутчэй знаходзяць кампраміс, ідуць на супрацоўніцтва. Яны разумеюць, што гэтае дзіця яшчэ не вырасла і не валодае тактам, культурай.

У нас няшмат маладых настаўнікаў, але яны ёсць. І часта яны кажуць, маўляў вось у наш час такіх дзяцей не было, а цяпер яны паводзяць сябе інакш, менш слухаюцца, больш хуліганяць і грубіяняць.

Але ва ўсе часы былі падобныя дзеці. Адны паводзілі сябе тактоўна і культурна ставіліся, а былі школьнікі, якія не валодалі гэтымі навыкамі, выраслі ў сем'ях, дзе іх па-іншаму выхоўвалі. Але гэта не кажа, што раней былі іншыя, больш свядомыя і выхаваныя дзеці.

Не магу сказаць, што цяпер пакаленне іншае. Проста цяпер людзі больш сядзяць у гаджэтах. У бацькоў і дзяцей больш часу сыходзіць на зносіны ў тэлефоне, прастаўленне лайкаў. Маці ці бацьку няма калі лішні раз з дзіцем пагаварыць, з ім пазаймацца.

Вось гэтая праблема існуе. І дзіця ў тэлефоне, мама ў тэлефоне. Мілата!

А з дзіцем трэба размаўляць. Не проста наязджаць, патрабаваць з яго адзнакі, а тлумачыць, дапамагаць, дзесьці выслухоўваць. Каб школьнік прыйшоў дадому і распавёў, што з ім адбылося ў школе.

Калі будзе давер паміж бацькамі і дзецьмі, не будзе булінгу і цкавання. Іх можна своечасова прадухіліць, калі дзіця падзялілася з бацькамі.

Цяпер у школах надаецца вялікая ўвага розным праявам гвалту, асабліва выпадкам суіцыду і інтэрнэт-цкавання ў сацыяльных сетках і мэсэнджарах. Некаторыя бацькі нават звяртаюцца ў суд па абарону. У нашай школе, праўда, такіх выпадкаў не было.

— І ці заўсёды патрэбная медыяцыя з боку дарослых?

— Медыяцыя не заўсёды неабходная. Калі канфлікт невялікі, можна нешта падказаць. Дапусцім, дзіця прыходзіць да цябе "вось ён мяне там абзывае або падножку падстаўляе". Ты размаўляеш з дзіцем, яно распавядае, што здарылася.

Бацькі ж як вучаць? Ах, цябе зачапілі, дык дай здачы! А ў школе як адбываецца? Вось праходзілі міма дзіцяці, выпадкова зачапілі яго плячом, і яно адразу б'е ў адказ.

Калі цябе пачалі збіваць, і ты абараняеш сябе — гэта правільна. Аднак у іншых сітуацыях, калі цябе проста штурхнулі, канфлікт можна вырашыць словамі. Сказаць"мне непрыемна, калі ты мяне кранаеш".

Дзяцей варта вучыць размаўляць, выказаць сваё меркаванне. Можна сказаць: "Прабач, тут маё было месца, і адыдзі, калі ласка. Я тут сядзеў і буду сядзець". Вось калі крыўдзіцель палезе біцца, вядома, неабходна ўмяшанне дарослых.

Мы вучым дзяцей сацыяльным навыкам: як мець зносіны, дамаўляцца, прасіць прабачэння і дараваць. Не ўсе могуць дараваць, таму што мама сказала не дараваць. Мы абмяркоўваем гэта з хлопцамі і трэніруем гэтыя навыкі.