"Перамога, потым сцяг": думкі беларусаў, якія не пагарджаюць дзяржсімваламі

13/05/2023 - 19:11

Два сцягі над адной краінай / reuters

“Памятаеце, як у 2020 годзе беларусы выходзілі на акцыі пратэсту пад чырвона-зялёнымі сцягамі ці звязвалі іх з БЧБ, дэманструючы, што сімвалы не маюць значэння ў працэсе барацьбы з гвалтам? Ці ёсць такія яшчэ?”

Пытанне Еўрарадыё выклікала дзясяткі каментароў у Фэйсбуку. Хтосьці спытаў, навошта вывучаць аўдыторыю са “стакгольмскім сіндромам”? Іншым ён нагадаў, што пад сцягам Лукашэнкі людзей рэпрэсуюць і забіваюць. Але знайшліся і тыя, хто не пабаяўся напісаць, што асуджаюць дзейную ўладу, але да афіцыйнай сімволікі ставяцца нармальна ці нейтральна.

У гадавіну рэферэндуму 1995 года, пасля якога БЧБ-сцяг і герб "Пагоня" былі замененыя на постсавецкія сцяг і герб, мы публікуем размову з гэтымі беларусамі, якія не пагарджаюць наяўнымі дзяржаўнымі сімваламі.

Большую частку свайго жыцця правяла пад чырвона-зялёным сцягам

Аляксандра (имя зменена), 49 гадоў.

— Можа быць, аднойчы чырвона-зялёны сцяг будзе настолькі апаганены дзейнай уладай, што яго прызнаюць сімвалам нацызму і забароняць. Гэта будзе рашэнне беларусаў, тады я буду казаць інакш. Пакуль гавару, зыходзячы з сітуацыі, якая ёсць.

У 2020 годзе стала відавочна, які сцяг блізкі людзям, што жадаюць перамен. Калі ў краіну вернуцца нармальныя законы, неабходна стварыць апытанне, пасля чаго будзе прынятае рашэнне па нацыянальных сімвалах. І я падтрымаю яго, якім бы яно ні было. Прыму БЧБ-сцяг, бо як мінімум ужо за яго пацярпела.

Я лічу, што БЧБ-сцяг — за будучыню, чырвона-зялёны — за мінулае. Так, я стаўлюся да яго як да мінулага, якое трэба ведаць і разумець, што яно было розным.

Большую частку свайго жыцця я правяла пад чырвона-зялёным сцягам і аналагічным сцягам БССР. На ім ёсць арнамент, ён проста шыкоўны і выклікае ў мяне вельмі добрыя асацыяцыі. Ён быў узяты з нашай рэчаіснасці, звязаны з аўтэнтычнасцю беларусаў. Да яго і прыцягваецца мая ўвага, калі я гляджу на сцяг.

"Победа, потом флаг": мысли белорусов, которые не презирают госсимволы

Чырвона-зялёны сцяг / catherineasquithgallery.com

Што да цяперашняга герба, дык ён вельмі архаічны і выклікае ў мяне толькі думкі пра Савецкі Саюз і дзяцінства.

Але сёння мой сцяг — гэта ўжо БЧБ-сцяг, бо ў 2020 я выходзіла пад ім за будучыню разам з маім народам. Я заўсёды на баку народа і проста не магла не выйсці.

Што да мовы, то ў пачатку 90-х у нашай краіне была зроблена спроба беларусізацыі. Я лічу, што яна была праведзена крыху дакучліва. Я з павагай стаўлюся да Зянона Пазняка, але грамадства, на жаль, яго не падтрымала.

Мы не ведалі, што такое свабода. Усё гэта было хаатычна, і ніхто не ўзяў на сябе адказнасць правесці беларусізацыю граматна.

У 1991 годзе мне было 17 гадоў. У адрозненні ад бацькоў, я вельмі пераймалася, што Савецкі Саюз можа вярнуцца. У краіне з'явіліся нацыянальныя гістарычныя сімвалы. Як і цяпер, БЧБ-сцяг і герб "Пагоня" асацыяваліся з новым жыццём. Але ў 1995 годзе стала зразумела, што мы зноў вяртаемся да мінулага.
Я лічу, што калі ўлада зменіцца, будзе правільным рашэннем увесці адзіную дзяржаўную беларускую мову, бо гэта пытанне захавання нацыі. Не трэба забараняць размаўляць па-руску, але ўся афіцыйная дыскусія краіны павінна весціся па-беларуску. Як і ў пытанні з сімволікай, гэты выбар неабходна зрабіць усім разам і паводле закона.

Я б наогул аддаў перавагу новым сімвалам

Віталь, 31 год

— Не бачу прычын, каб ганарыцца нацыянальнай сімволікай у прынцыпе. У мяне ні БЧБ-сцяг, ні чырвона-зялёны не выклікае пачуцця патрыятызму, бо ў большасці людзей няма нават усведамлення таго, што яны беларусы.

Я так думаю, таму што банальна сваю мову мала хто ведае: пісаць — можа яшчэ і напішуць, але вось звязаць некалькі сказаў змогуць адзінкі. Я вучыўся ў беларускамоўнай школе, а на цяперашні момант такіх вельмі мала.

У маёй школе толькі некаторыя прадметы былі па-руску. Нават іспыты пры паступленні ў каледж я здаваў на роднай мове. Магу на ёй размаўляць, але ў маім асяроддзі няма тых, з кім можна было б гэта рабіць.

Падручнікі па беларускай мове / Сацсеткі

Тым не менш, лічу, што рэзкія змены аносна мовы прывядуць толькі да пагаршэння варожасці. На ўсё патрэбны час, і гэта працэс не на адзін год.

Што да палітычнай сітуацыі ў краіне, то яна ўся ў сучаснай Беларусі звязаная з вільготнымі марамі пра веліч СССР і жаданне яго аднавіць. Я служыў у войску, і гэта быў змарнаваны час. Уся гніласць сістэмы ў велізарнай ступені бачная менавіта па ўзброеных сілах, дзе кожны спрабуе сцягнуць, кіраваць чужымі лёсамі.
Я негатыўна стаўлюся да таго, што адбываецца ў Беларусі. Сімвалам надаюць занадта шмат увагі. Калі з самага пачатку іх не ўспрымаць, то і негатыву не з'явіцца. Людзей трэба аб'ядноўваць, а дзяленне па сімвалах ніколі не прывядзе да міру.

Калі сітуацыя ў будучыні зменіцца, я б наогул аддаў перавагу новым сімвалам, замест таго, што ёсць. Заўсёды ёсць тыя, хто выкарыстоўвае сімволіку ў сваіх мэтах. У мяне нянавісць толькі да тых людзей, хто выкарыстоўвае сілу.

І паліцаі насілі штаны

Алесь, 35 гадоў

— Да чырвона-зялёнага сцяга я стаўлюся нармальна, і пасля падзеяў 2020 года маё стаўленне да яго не змянілася. Васіль Быкаў аднойчы добра заўважыў, што і паліцаі насілі штаны. Так што, цяпер нам і ад штаноў адмовіцца?

Супрацьстаянне сцягоў — гэта, на мой погляд, не тое, што сёння трэба нашаму грамадству.

У 2015 годзе я насіў цішотку з “Пагоняй”. Быў прадстаўніком кампаніі, працаваў з аптэкамі і гіпермаркетамі. Мой кіраўнік быў ашаломлены, але не звольніў і нават нічога не сказаў. Надзеў бы яе цяпер? Хутчэй не.

Калі казаць пра стаўленне да БЧБ-сцяга, за апошнія тры гады яно змянілася хутчэй у горшы бок. Пасля кастрычніка 2020 года знік крэатыў, зніклі яркія плакаты, думкі, пратэст перайшоў да больш простага фармату — БЧБ-сцяг і ўсё.

Пачаўся раскол у грамадстве, якому актыўна садзейнічаў не толькі рэжым, але і пратэстоўцы, а таксама незалежныя СМІ. Напрыклад, я звярнуў увагу на гісторыю, дзе пабілі дзеда ў транспарце. Ён быў у куртцы колераў цяперашняга дзяржаўнага сцягу. Я нідзе не бачыў асуджэння гэтага ўчынку, што, маўляў, гэта не нашы метады. Сама куртка заношаная. Відавочна, што было, тое дзед і насіў.

Падчас рэферэндуму, дзе стаяла пытанне пра сцяг, герб і беларускую мову, мне было сем гадоў. Думаць, што пытанне мовы было вельмі актуальным для перыферыйнай Беларусі 90-х — галоўнае глупства.

Памятаю, што калі мне было дзевяць, у двор, дзе мы гулялі з хлопцамі, прыйшоў бацька хлопчыка, які размаўляў па-беларуску. Я ўбачыў такое ўпершыню і вельмі здзівіўся. А, напрыклад, у кавярні TORVALD, якая пазіцыянавала сябе як беларуская, афіцыянты на беларускай мове не размаўлялі.

У школе мяне здзіўляла, чаму настаўнік беларускай мовы па-за межамі кабінета размаўляе па-руску, а ў 2005 годзе на рускую перайшла і настаўніца па гісторыі Беларусі. Тады я не мог гэта ўсё асэнсаваць, у сям'і такія пытанні не ўздымаліся. У найлепшым выпадку магла апынуцца дома газета “Витебский курьер”, крытычна настроеная ў стаўленні да ўлады.

Навіны пра тое, як затрыманых прымушаюць таптацца па БЧБ-сцягах, выклікаюць гнеў. Але тут справа не ў сімвалах, а ў выхаванні, адукацыі і гэтак далей. Больш абурае тое, што людзей збіваюць і зневажаюць.

Калі прымушаюць таптацца па той ці іншай сімволіцы і ёсць пагроза для жыцця, то лепш падпарадкавацца. Складана знайсці сімволіку, пад якой не забівалі людзей.

Пра дзяленне на "сапраўдных" і "несапраўдных" я чытаў у кнізе "Падарожжа Гулівера", дзе востраканечнікі і тупаканечнікі таксама люта змагаліся.

У 2021 Chatam House праводзіў апытанне пра стаўленне да сімволікі. Выйшла, што 32% жыхароў беларускіх гарадоў бліжэйшыя БЧБ-сцяг і герб "Пагоня". 41 працэнт аддае перавагу чырвона-зялёнаму сцягу і дзяржаўнаму гербу, а яшчэ чвэрць — ні тым, ні іншым сімвалам. Амаль 40 працэнтаў прызналіся, што ім не важна, які сцяг будзе ў Беларусі. Як можна адрэзаць нейкую групу людзей і не далучаць да працэсу, для мяне загадка.

Я лічу, што пытанні, якімі павінны быць дзяржаўныя сімволіка і мова, трэба вырашаць шляхам дыялогу і дыскусіі. Гэта тэст на гатоўнасць да дэмакратыі, які беларусы не прайшлі. Урэшце, мусіць быць сістэма прыярытэтаў. Пакуль у краіне існуе рэжым, бліжэйшы да таталітарнага, усё нематэрыяльнае павінна адысці на другі план.

У Ірландыі размаўляюць па-англійску, у Аўстрыі — па-нямецку. Ёсць розныя шляхі развіцця. Не з таго пачынаем.

Калі новая ўлада будзе нешта навязваць, мы зноў прыйдзем да клона Лукашэнкі

Ірына, 47 гадоў

— Спачатку — перамога, потым сцяг, мова і гэтак далей. Я таму і хадзіла на пратэсты з двума сцягамі. Не бачыла сэнсу вырашаць, што на той момант больш важнае. Вызначыцца са сцягам, гербам і ўвогуле, як жыць далей, павінны самі беларусы. Гэта і ёсць маё меркаванне.

Калі новая ўлада будзе нешта навязваць, мы зноў прыйдзем да клона Лукашэнкі.

Што да вырашэння моўнага пытання ў Беларусі, пачынаць трэба з дзіцячага садка. І гэта працэс на гады, а не ўзяў і за дзень вырашыў, што ўсё — заўтра ўсе пераходзім на беларускую мову.
Задумайцеся, колькі сродкаў трэба будзе патраціць на шыльды, вуліцы, дакументы і гэтак далей. Гэтыя грошы патрэбныя для ўзняцця эканомікі, якая проста легла.

Усё сваё жыццё я размаўляю на рускай мове. Беларускую не вучыла нават у школе, бо нашай сям'і даводзілася жыць паміж Беларуссю і поўначчу. Але я люблю сваю Радзіму не менш за тых, хто размаўляе па-беларуску.