“Рызыка стаць ахвярай расійскай агрэсіі ёсць у Азербайджана і Беларусі"

Даведка Еўрарадыё: Бахціяр Асланбейлі — аналітык, выкладчык Бакінскага дзяржаўнага ўніверсітэта, Дэпартамента дыпламатыі і сучасных інтэграцыйных працэсаў.

Еўрарадыё: У сваім выступе на Форуме грамадзянскай супольнасці ў Рызе вы сказалі, што Еўрасаюзу неабходна прыняць як факт, што тры краіны ініцыятывы “Усходняе партнёрства” Дамову аб асацыяцыі з ЕС падпісалі, а Азербайджан, Арменія і Беларусь рабіць гэтага ў найбліжэйшай перспектыве не збіраюцца. Зыходзячы з гэтага вы раіце будаваць супрацоўніцтва ЕС з нашымі краінамі. Але цікава, стаўленне да самога гэтага супрацоўніцтва ў нашых краінах адрозніваецца?

Бахціяр Асланбейлі: Безумоўна адрозніваецца. Я б увогуле фармат супрацоўніцтва ў межах Усходняга партнёрства назваў так: “3+2+1”. Тры — краіны, што падпісалі Дамову аб асацыяцыі, дзве — Арменія і Беларусь, якія з’яўляюцца сябрамі Еўразійскага саюза, і Азербайджан, які вырашыў не ўступаць ні ў тую, ні ў другую сістэму. Таму і супрацоўніцтва з Усходнім партнёрствам адрозніваецца: у залежнасці ад прыярытэтаў краін, ад замежнапалітычнага курсу. Зараз Еўрасаюзу важна выкарыстаць індывідуальны падыход да кожнай з гэтых шасці краін. Перыяд, калі было аднолькавае стаўленне да ўсіх, прайшоў. Паглядзіце нават на тры нашы краіны — Азербайджан, Арменію і Беларусь: хоць мы іх і фармуем у адну групу, але ў кожнай краіны свае прыярытэты, свае рэаліі. І калі Усходняе партнёрства хоча быць працяглай праграмай, яно павіннае ўлічваць гэты фактар і распрацаваць індывідуальны падыход да кожнай з гэтых краін.

Еўрарадыё: На вашу думку, каму сёння лягчэй будаваць сваю замежную палітыку: Азербайджану ці Беларусі?

Бахціяр Асланбейлі: Усім нялёгка! Калі ўлічыць палітычныя складанасці і вашага рэгіёна, і нашага, узаемаадносіны паміж ЕС і Расіяй, то бачна: будаваць сваю замежную палітыку складана і вам, і нам. А ў нашым выпадку ўсё ўскладняецца тым, што ў нас дастаткова вялікія запасы энергарэсурсаў — нафты і газу. Згодна з нашай энергетычнай палітыкай мы экспартуем свае рэсурсы ў еўрапейскім кірунку: паўднёва-газавы калідор, іншыя праекты і гэтак далей. Энергетычны элемент і Нагорнакарабахскі канфлікт яшчэ больш ускладняюць нашу сітуацыю. Пытанне невырашальнае ў доўгатэрміновай перспектыве, і любыя геапалітычныя рухі з боку Азербайджана адбіваюцца на вырашэнні гэтага пытання таксама.

Еўрарадыё: Беларусь хоча ад супрацоўніцтва з ЕС найперш грошай. Азербайджан і так даволі багатая краіна — чым яе цікавіць Усходняе партнёрства?

Бахціяр Асланбейлі: Эканамічная сітуацыя ў нас сапраўды адрозніваецца. Больш за тое, да 2020 года Азербайджан будзе інвеставаць больш за 10 мільярдаў долараў у будаўніцтва энергетычнай інфраструктуры для транспартавання газу ў Еўропу. Таму пра пошукі фінансавай падтрымкі з боку ЕС размова не ідзе. Але нам, як, мяркую, і Беларусі, важны геапалітычны момант: мы невялікая краіна, рэгіён у нас складаны, мы маем агульныя межы і з Расіяй, і з Іранам, у нас сутыкаюцца геапалітычныя інтарэсы і Расіі, і ЗША, і для нас вельмі важна захаваць сувязі з Еўропай. Захаваць зацікаўленасць еўрапейскіх структур і ў Азербайджане, і ва ўсім Паўднёвакаўказскім рэгіёне. Гэтая зацікаўленасць будзе вельмі пазітыўна ўплываць на захаванне суверэнітэту нашай краіны. Без актыўнага ўзаемадзеяння з краінамі заходняга блоку, маючы суседам вялізную Расію з дастаткова агрэсіўнымі геапалітычнымі амбіцыямі, мы ставім пад пагрозу наш суверэнітэт. Прычым у сярэднетэрміновай перспектыве. Каб мець хоць нейкія рычагі ўздзеяння ў замежнай палітыцы, нам і патрэбныя гэтыя адносіны з Еўрасаюзам праз такія ўсходнія праграмы. Каб у патрэбны момант выкарыстаць гэтыя рычагі для захавання свайго суверэнітэту.

Еўрарадыё: У вас так сур’ёзна асцерагаюцца ваеннай пагрозы з боку Расіі?

Бахціяр Асланбейлі: Рызыка стаць ахвярай ваеннай агрэсіі з боку Расіі застаецца ва ўсіх, ад Беларусі і да Казахстана. Усё залежыць ад таго, на якім этапе патэнцыйна гэта можа адбыцца, які будзе настрой у Крамлі, наколькі моцна на іх будуць ціснуць. Але рычагоў для патэнцыйных дзеянняў на тэрыторыі Беларусі ў Масквы дастаткова. Могуць зайсці, каб бараніць рускамоўнае насельніцтва. У Казахстане такі ж аргумент. Паглядзіце на той жа Карабахскі канфлікт у нас: гэта тэрыторыя, акупаваная расійскімі войскамі. Некалі гэтую тэрыторыю занялі савецкія войскі, здалі яе Арменіі, і цяпер там расійскія войскі стаяць на мяжы Азербайджана з Арменіяй — у Арменіі ёсць расійская база. Дарэчы, знешнія межы Арменіі да гэтага часу абараняе расійская армія. І ў выпадку “неабходнасці” ці калі Азербайджан пачне відавочна выказваць празаходнія амбіцыі — актывізуюць Нагорнакарабахскі канфлікт. Ці створаць новы канфлікт на міжнацыянальнай падставе: у нас на мяжы з Расіяй ёсць нацменшасці, якія жывуць па абодва бакі мяжы. Вопыт па развязванні такіх канфліктаў у Крамлі вялікі.

Еўрарадыё: Чаму тады Азербайджан не хоча падпісваць Дамову аб асацыяцыі з ЕС?

Бахціяр Асланбейлі: У нас былі ўмовы. Першае — Еўрасаюз не выказвае дакладнай пазіцыі па пытаннях урэгулявання Нагорнакарабахскага канфлікту. Азербайджан патрабаваў, каб ЕС, як і ААН, NATO, Савет Еўропы, выказаўся за прынцып тэрытарыяльнай цэласнасці для вырашэння гэтага канфлікту. Такой дэкларацыі з боку ЕС не было. Другое: Азербайджан прапанаваў падпісаць дамову на роўных умовах — Дамову аб стратэгічным партнёрстве. У нас у прыярытэтах няма сяброўства ў Еўрасаюзе і NATO, мы для сябе такія мэты не ставім. Але з улікам нашага асаблівага статусу праз энергетычныя рэсурсы, з улікам дадатковых абавязанняў, якія Азербайджан узяў на сябе для будаўніцтва экспартнай інфраструктуры і з улікам геапалітычных рэалій у рэгіёне, мы і прапанавалі падпісаць дамову аб стратэгічным партнёрстве. Але пакуль рашэння ЕС на гэты конт няма.

Еўрарадыё: Дайце вызначэнне сённяшнім адносінам паміж Азербайджанам і Расіяй.

Бахціяр Асланбейлі: Сёння ў нас фармат адносінаў, якія задавальняе і Расію, і Азербайджан. Для нас важна, каб нас не лічылі перыферыяй Расіі — як у выпадку з Арменіяй. У Арменіі права голасу ў пытаннях сваёй замежнай палітыкі фактычна няма. А ў нас фармат раўнапраўных узаемаадносінаў. Ёсць пытанні нявырашаныя. Такія як “нагорнакарабахскае пытанне”. Па ім у нас розныя пазіцыі, але мы з павагай ставімся да гэтых пазіцый адно аднаго. Пакуль Расія з павагай ставіцца да нашага выбару ў пытанні экспарту энерганосьбітаў на Захад. З іншага боку: расійская мова ў нас дастаткова шырока выкарыстоўваецца, ёсць рускія школы і рускамоўныя СМІ. Шмат у якіх міжнародных арганізацыяй нашае замежнапалітычнае ведамства спрабуе калі не ўзгадніць, то падтрымаць Расію ў пэўных пытаннях. Такі выгадны абодвум бакам фармат адносінаў.

Еўрарадыё: А ў пытанні Крыма вы Расію падтрымліваеце? Чый Крым для Азербайджана?

Бахціяр Асланбейлі: Украінскі! Для нас ва ўсіх канфліктаў тэрытарыяльная цэласнасць застаецца прыярытэтам. Нават у пытанні Косава ў свой час, калі заходнія арганізацыі падтрымлівалі незалежнасць Косава, мы і тады падтрымалі тэрытарыяльную цэласнасць Сербіі. Прыярытэт нашай замежнай палітыкі, незалежна ад таго, дзе і калі гэта адбываецца, тэрытарыяльная цэласнасць самае важнае — самі пакутуем ад гэтага. Такая ж наша пазіцыя і па пытанні Абхазіі і Асеціі адносна Грузіі, і ў пытанні Прыднястроўя ў Малдове, і Крыма ва Украіне — усе гэтыя тэрыторыі з’яўляюцца канстытуцыйнай і юрыдычнай часткай гэтых дзяржаў.

Еўрарадыё: Аляксандра Лукашэнку на Захадзе ўспрымаюць як аўтарытарнага кіраўніка і забаранілі ўезд у ЕС, праз наяўнасць 6 палітзняволеных тармозіцца развіццё адносінаў з Захадам і гэтак далей. Аліеў таксама аўтарытарны кіраўнік, палітзняволеных у вас пад сотню, ёсць праблемы са свабодай слова… Нягледзячы на гэта, ваш кіраўнік ездзіць паўсюль, санкцый супраць краіны няма — чаму такія падвойныя стандарты?

Бахціяр Асланбейлі: Разумееце, Лукашэнка і Аліеў цягам апошніх гадоў паводзілі сябе па-рознаму. Што да палітзняволеных у Азербайджане, то лічба ў 100 чалавек — няпраўда. Я не ведаю дакладны спіс, але магу сказаць, што ў гэты спіс унесеныя нават тыя нашы грамадзяне, якія ваявалі за ІДІЛ (тэрарыстычная арганізацыя “Ісламская дзяржава Ірака і Леванта” — Еўрарадыё) і якіх па вяртанні на радзіму арыштавалі. Які палітзняволены з ІДІЛ?! Гэтае пытанне нават не абмяркоўваецца. Таму, я лічу, такое стаўленне — вынік мінулых гадоў. Лукашэнка неаднаразова дастаткова агрэсіўна выказваўся наконт еўраінтэграцыі, на адрас Еўрасаюза. А Азербайджан пастаянна браў удзел ва ўсіх гэтых праектах. Так, сапраўды, магчыма, ёсць пытанні наконт правоў чалавека, але ж тут сітуацыя такая: калі мы гаворым пра дэмакратыю, то давайце паглядзім, якая сітуацыя ў краінах Еўрасаюза. Як казаў наш МЗС, у пытаннях дэмакратыі анёлаў не існуе.

Ды і я б не параўноўваў Беларусь і Азербайджан з пункту гледжання аўтарытарнасці ці з пункту гледжання дэмакратычнасці. У кожнай краіны свае прыярытэты і свая сучасная гісторыя. Калі Беларусь агрэсіўныя стасункі мела з Саветам Еўропы, з Еўрасаюзам і заўжды была вельмі блізкай да Расіі, то Азербайджан дыстанцыяваўся ад Расіі, а з Еўропай у агульных праектах хоць і ўдзельнічаў, але нешта сабе дыктаваць не дазваляў. Наша эканамічная і энергетычная магутнасць да гэтага часу дазваляла нам рэалізаваць такія манеўры.

Еўрарадыё: Ну так — было б у Беларусі столькі нафты, як у Азербайджана, то і падвойных стандартаў не было б!

Бахціяр Асланбейлі: Затое ў дачыненні да нас у іншых пытаннях падвойныя стандарты прымяняюцца. Тыя ж еўрадэпутаты, гаворачы пра канфлікты, згадваюць Прыднястроўе, Крым, Абхазію і Асецію, але ніколі не згадваюць Карабах. У 8 з 10 выпадкаў, кажучы пра замарожаныя канфлікты, нічога не кажуць пра Нагорны Карабах. Калі я ім задаю пытанне на гэты конт, то яны кажуць: “Там жа бок канфлікту — Расія, а ў вас — Арменія. А Арменія таксама ўдзельнік Усходняга партнёрства, і мы яе не хочам пакрыўдзіць”. Пра якія крыўды можа ісці гаворка? Калі ёсць канфлікт — трэба яго прыгадваць. Тым больш што, хай і ўскосна, але Расія таксама ўдзельнік гэтага канфлікту. Так што падвойныя стандарты ёсць. 

Фота: Змітра Лукашука