Секс і словы дабрыні: як на “Мова Фэсце” шукалі нацыянальную ідэю Беларусі
На галоўнай сцэне “Мова Фэсту” прайшла вялікая дыскусія пра нацыянальную ідэю для Беларусі. Яе мадэравалі рэдактар Еўрарадыё Зміцер Лукашук і яго сувядоўца ў праграме “Ідэя Х” Максім Гаруноў. Паспрачацца сабраліся людзі з абсалютна рознымі поглядамі і бэкграўндам: дэпутат Палаты прадстаўнікоў дыпламат Валерый Варанецкі, актывістка Задзіночання беларускіх студэнтаў Алана Гебрэмарыям, кіраўнік Інстытута прыватызацыі і менеджменту Павел Данейка, шматразовы чэмпіён свету па тайскім боксе Віталь Гуркоў, медыяменеджар Франак Вячорка.
Вось як яны адказвалі на пытанні пра беларускую нацыянальную ідэю.
Як бы вы сфармулявалі нацыянальную ідэю?
Валерый Варанецкі: Беларусь павінна быць найлепшым месцам для жыцця, творчасці і працы. Найлепшым месцам для ўсіх, хто тут жыве. Сваімі талентамі, розумам мы павінны стварыць нашу Беларусь. І каб нашы дзеці разумелі, што Беларусь — найлепшае месца для жыцця.
Франак Вячорка: Беларуская ідэя — гэта секс. Гэта супрацьлегласць усяму савецкаму, замшэламу і гнілому. Нездарма мастакоў прыцягвала Беларусь. Гэта было крута — належаць да Віцебскай школы мастакоў! Беларуская мова, прыналежнасць да тусовак, да “Арт Сядзібы”, удзел у “Мова Фэсце” — гэта адзнака якасці. Гэта павінна лічыцца крутым! Беларускае павінна быць не агрэсіўным, а крутым і шчырым. Усё залежыць ад нас. Давайце будзем беларусамі штодня, а не толькі 21 лютага.
Алана Гебрэмарыям: Нам трэба імкнуцца да таго, каб Беларусь была сканцэнтраванай на высокатэхналагічных інавацыях, каб мы спрыялі іх з’яўленню. Каб у цэнтры ўсяго была моладзь, бо яна рухавік грамадства. Патрэбная падтрымка, бо моладзь развіваецца, яна будзе фарміраваць краіну. І апошняе — не забываць сваёй спадчыны. Быць сапраўднымі беларусамі: шанаваць гісторыю і размаўляць на беларускай мове.
Павел Данейка: Мяне прыцягвае самастойнасць і неімітацыйнасць мыслення некаторых груп людзей у бізнесе. І гэта нас вельмі адрознівае ад суседзяў. Няма аўтарытэтаў. Уласная ідэя, уласны падыход!
Віталь Гуркоў: Беларусь — суперкласная краіна. Усе яе лічаць суперкласнай, акрамя беларусаў. І мне хацелася б, каб мы гэта змянілі. Трэба папросту перастаць скардзіцца і пачаць дзейнічаць.
Беларусы “адбыліся” як нацыя ці яшчэ не?
Віталь Гуркоў: Мне здаецца, што беларуская нацыя ўтварылася, існавала, разбурылася і цяпер адраджаецца.
Павел Данейка: Мы ў працэсе завяршэння фарміравання нацыі. Калі я маю рацыю, то ў найбліжэйшыя пяць гадоў будзе маса цікавых рэчаў. Беларусы, у адрозненне ад навакольных, не імітуюць пошук рашэнняў. У нашым бізнесе і мастацтве пачынаецца пошук уласных ідэй.
Мы пачалі фарміравацца, як і літоўцы, у канцы XIX стагоддзя. У 1920-я беларуская мова была галоўнай, але ідэя ВКЛ дэмакратам была чужая. Потым, у 1950-х, пачалося дамінаванне рускай мовы. А потым адраджэнне беларускай мовы і фарміраванне бачання сябе як нацыі. Фарміраванне завяршаецца, таму што ў 1993 годзе — менш за 20% цвёрдых прыхільнікаў незалежнасці Беларусі. А цяпер гэта 70%! У хуткім часе нас чакае пасіянарнасць.
Валерый Варанецкі: Мы, беларусы, маем вялікую багатую гісторыю развіцця нашай дзяржаўнасці. І толькі саспелая нацыя можа стварыць сваю дзяржаву. Беларуская нацыя ёсць — ёсць і дзяржава.
Алана Гебрэмарыям: Нацыя існавала і будзе існаваць. Але я лічу нас неаб’яднанай нацыяй. Мы ў працэсе, ёсць пад’ём любові да беларускай культуры, мовы, традыцый. Але ўсё яшчэ недастаткова! Няма адзінай нацыянальнай ідэі, мы толькі да яе ідзём.
Франак Вячорка: Нацыятворчасць — гэта бясконцы працэс, пастаянная барацьба розных ідэй. Цяпер мы ў моманце, калі беларушчына бярэ рэванш. Былі пэўныя працэсы беларусізацыі: у пачатку XX стагоддзя, у 1990-х гадах. А потым вялізны адыход назад — дэбеларусізацыя.
Беларуская нацыя фарміруецца не толькі на падзеях, на канцэртах, у інтэрнэце, а яшчэ і ў школах. У 1920-я фактычна цэлае пакаленне атрымала адукацыю па-беларуску, даведалася пра сваіх герояў, свае газеты. Тое, што мы назіраем сёння тут, гэта вельмі добры знак, што прасторы беларушчыны адваяваныя. І будзе момант, будзе дасягнуты пункт, пасля якога няма дарогі назад. Калі асноўная частка эліт, насельніцтва прыме гэтыя каштоўнасці, ідэі, традыцыі, мову. Расіяне, постсавецкія наменклатурнікі не змогуць адкруціць працэс.
Ці патрэбна нашай нацыі нацыянальная ідэя?
Валерый Варанецкі: Вядома, ідэя патрэбная заўсёды. І я хачу звярнуць увагу ўсіх на тое, што беларуская зямля была здабытая нашымі продкамі. Гэта здарылася не 20, не 100, не 500 гадоў таму. Яшчэ раней нашы продкі здабылі гэтую зямлю і адбудавалі на ёй свой дом. Для жыцця не толькі свайго, але і іх дзяцей, унукаў і нашчадкаў. Яны перадалі нам гэтую спадчыну. Дзякуючы ім мы маем свой дом — Рэспубліку Беларусь. І можам жыць па сваіх законах, на падмурку сваіх нацыянальных каштоўнасцяў. Жыць у адпаведнасці з духоўнымі каштоўнасцямі.
Беларускі народ вельмі таленавіты, разумны. Так шмат па ўсім свеце жыве дзеячаў, якія нарадзіліся тут! Нам пад сілу стварыць краіну — Рэспубліку Беларусь — як найлепшае месца для жыцця, для творчасці і для працы. На глебе тых каштоўнасцяў, якія нам пакінулі нашыя продкі. Хачу, каб тыя, хто раз’ехаўся, моладзь з задавальненнем вярталіся ў Беларусь, таму што гэта найлепшае месца. Гэта іх Радзіма.
Франак Вячорка: Мы — народ. Мы — нацыя. Мы з вамі тут гаворым па-беларуску. Але тыя людзі, якія прымаюць рашэнні, якім дадзены мандат, яны не займаюцца абаронай Беларусі.
Віталь Гуркоў: Здаецца, гэта актуальна. Па колькасці наведвальнікаў “Мова Фэсту” гэта ўжо відаць. Калі кожны з нас для сябе ўнутры нешта сфармулюе — кропельку беларускай ідэі, на сваім прыкладзе, дык мы пойдзем вельмі хутка да агульнай мэты, да распаўсюджвання беларускасці. Мне будзе вельмі сорамна, калі людзі не пачуюць беларускую мову. Я думаю, што ідэя павінна быць — каб быць на сваёй зямлі, каб рабіць сваю справу, тую, якую сапраўды любіш. Каб паказваць сваім прыкладам, што ўсё магчыма.
Як сфармуляваць беларускую нацыянальную ідэю?
Павел Данейка: Трэба ўсведамленне сябе, усведамленне, што значыць быць беларусам. Беларусь, Украіна і Расія ў пачатку 1990-х былі вельмі падобныя. А цяпер як быццам фотаздымак праяўляецца: усе тыя фундаментальныя рысы, што былі закладзеныя, набываюць выразныя абрысы. Але ўсе яны круцяцца вакол цэнтральнай каштоўнасці — давер паміж людзьмі. Я як эканаміст кажу, што існуе пэўная карэляцыя паміж ВУП і даверам у грамадстве. Калі людзі не ўмеюць разам дзейнічаць для дасягнення мэт, багатай краіна ніколі не будзе. І яна ніколі сябе да канца не адрэфлексуе.
Над намі вісіць спадчына таталітарызму. Недавер узнікае з-за таго, што таталітарызм — гэта грамадзянская вайна. Ёсць дрэнныя і добрыя, ёсць нашы і не нашы. І няма адзінай нацыі. Нам пара заканчваць гэтую грамадзянскую вайну. У краіне няма тых, хто супраць незалежнасці. У нас ёсць платформа для пабудовы дыялогаў і фарміравання наступнага ўзроўню даверу ў грамадстве.
Валерый Варанецкі: Для кансалідацыі нацыі і бізнесу вельмі важна мець простую і ясную нацыянальную ідэю. Таму што мы павінны разумець, што мы ў нашым адзіным беларускім доме. І для любога бізнесу вельмі важна разумець, што ты ў гэтай сям’і. Калі ты патрыёт гэтай сям’і, ты будзеш паводзіць сябе зусім інакш. Калі ў сям’і ёсць павага, давер і адказнасць, кожны з нас будзе несці ўсё ў сям’ю. Гэта значыць — у нашу краіну, нашу нацыю. А калі гэтага няма, дык кожны будзе шукаць свайго шчасця па-за межамі сваёй сям’і. Менавіта нацыянальная ідэя мае вырашальную ролю для фарміравання палітычнай сістэмы, у якой ствараюцца ўмовы для развіцця нацыянальнага бізнесу. Нацыянальная дзяржава падтрымае нацыянальны бізнес, і наадварот.
Алана Гебрэмарыям: Толькі на каштоўнасцях мы не можам палепшыць жыццё, выключна любові не хопіць. І тут мы гаворым пра палітычны боль дзяржавы. Калі не створаны нармальныя ўмовы для развіцця грамадства, тады і грамадства нармальна развівацца не будзе. Патрэбна воля дзяржавы для дыялогу. Трэба, каб улада і апазіцыя ішлі насустрач адна адной. Нам трэба яднацца. У стварэнне нацыянальнай ідэі мусіць укласціся кожны, бо, калі ты не робіш гэтага, ты не можаш быць часткай грамадства.
Франак Вячорка: Беларуская нацыя не будзе існаваць без свабоды. Пакуль улада будзе біць сваіх жа людзей: “Моладзевы блок”, ЗБС, “Арт Сядзібу”, — мы не збудуем беларускай нацыі. Акрамя базавага набору гістарычных каштоўнасцяў, мовы, павінны быць дэмакратыя і свабода. Пакуль не будзе разумення, што свабода і дэмакратыя для нас важныя, дыялогу не будзе.
Віталь Гуркоў: Спачатку трэба зрабіць моцную, самастойную, незалежную краіну. А пасля цэнтралізавана рабіць усё астатняе. Шмат падлеткаў і дзяцей не ведаюць, нашто ім увогуле беларуская мова. А вось калі б без ведання беларускай мовы немагчыма было атрымаць вышэйшую адукацыю, усё было б адразу ясна.
На якой мове мусіць быць нацыянальная ідэя, каб яна была ўсім зразумелая? І пад якім сцягам яе трэба несці?
Валерый Варанецкі: У гісторыі мы неаднойчы звярталіся па дапамогу да іншых народаў. І ніколі не стаяла пытанне, бо беларускі народ і сам гасцінны, талерантны. Гэта ўсё мы павінны захаваць. Па-першае, ідэя павінна гучаць на беларускай мове. А таксама павінна гучаць на татарскай, ідыш і на рускай, вельмі выразна. Каб прадстаўнікі іншых народаў паважалі нашу гісторыю, культуру. І разумелі, што мы адна сям’я. Мы павінны паважаць адно аднаго.
Віталь Гуркоў: Незалежнасць, моцная дзяржава павінны будавацца не на беларускай, рускай, татарскай мовах, а на мове дабрыні, узаемапавагі. Усё астатняе дадасца само.
Праграма Еўрарадыё пра нацыянальную ідэю "Ідэя Х" выходзіць кожны чацвер у 14.00.
