Што за "вілаяты" стаяць за тэрактамі ў "Крокусе" і ў Дагестане? Хто гэта наогул?

24/06/2024 - 18:17

Што яшчэ за "вілаяты"? / Reuters

Эксперты з Інстытута вывучэння вайны (ISW) назвалі тэрарыстычную арганізацыю "Вілаят Каўказ" магчымым арганізатарам учорашняга тэракту ў Дагестане. Аналітыкі заўважылі, што 23 чэрвеня групоўка "Вілаят Харасан" (якая, магчыма, арганізавала нядаўні тэракт у "Крокус Сіці Хол" у Маскве) апублікавала заяву, у якой хваліла "сваіх братоў з Каўказа".

Прамую адказнасць за атаку, у выніку якой загінула як мінімум 20 чалавек, ніхто пакуль на сябе не браў. Але што гэта за "вілаяты", якія раз за разам атакуюць Расію? І дзе яны яшчэ "працуюць", ці існуе "Вілаят Беларусь"? Еўрарадыё паспрабавала разабрацца.

"Асабліва зацыклены на Расіі"

"Вілаят Харасан" (або ІДІЛ-Х) паўстала ў Афганістане ў канцы 2014-га ці ў 2015 годзе і лічыцца філіялам "Ісламскай дзяржавы" ў гэтай краіне. Паводле ацэнак Рады Бяспекі ААН, на люты 2023 года колькасць групоўкі складала ад 1 тысячы да 3 тысяч чалавек.

Reuters адзначае, што ўвесь час свайго існавання арганізацыя адрозніваецца асаблівай жорсткасцю. Напрыклад, у жніўні 2021 года, падчас вываду амерыканскіх войскаў, баевікі зладзілі тэракт каля міжнароднага аэрапорта Кабула — тады загінулі 13 амерыканскіх вайскоўцаў і 170 мірных жыхароў.

А 3 студзеня 2024 года баевікі ўзялі на сябе адказнасць за тэракт у іранскім Кермане — ахвярамі зрабіліся як мінімум 84 чалавекі.

Амерыканскі аналітык кампаніі Soufan Group Колін Кларк заяўляў The New York Times, што апошнія два гады "Вілаят Харасан" быў "асабліва зацыклены на Расіі". Вынікам гэтага, імаверна, і стала атака на маскоўскі гандлёвы цэнтр "Крокус Сіці Хол" — найбуйнейшы тэракт у Расіі за многія гады.

А што за "Вілаят Каўказ"?

Атака на "Крокус Сіці Хол", здаецца, натхніла тэрарыстаў на новыя напады на тэрыторыі Расіі. Рэгіянальная антытэрарыстычная структура Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва (ШАС) у красавіку папярэджвала, што ІДІЛ спрабуе актывізаваць баевікоў "Вілаят Каўказ" — яшчэ аднаго свайго філіяла (па Паўночным Каўказе і Расіі).

"Вілаят Каўказ" быў утвораны ў 2015 годзе, то-бок прыкладна тады ж, калі "Вілаят Харасан". Ён вядомы з нападу на вайсковую частку Расгвардыі ў Чачні (6 загінулых) і падрыву жылога дома ў Магнітагорску (39 ахвяраў).

Дзе яшчэ ёсць гэтыя "вілаяты"?

Вілаят — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў шэрагу мусульманскіх краінаў. Паводле гэтага ж прынцыпу ІДІЛ і стварала свае філіялы, захоўваючы назвы рэгіёнаў.

Большасць тэрыторый, у якіх актыўнічаюць прыхільнікі "Ісламскай дзяржавы", знаходзяцца ў Сірыі, Іраку і Лівіі. Але ёсць і вядомыя групоўкі, якія дзейнічаюць у іншых краінах. Акрамя ўжо згаданых, "вілаяты" ёсць у Алжыры ("Вілаят аль-Джазаір"), у Егіпце ("Вілаят Сінай"), а таксама ў Нігерыі і некалькіх краінах Аравійскага паўвострава.

Пра "офісы" тэрарыстаў у Еўропе, у тым ліку ў Беларусі, нічога не вядома. Але, напрыклад, 31 снежня 2023 года паліцыя Германіі арыштавала трох чалавек, якія падазраваліся ў падрыхтоўцы нападу на Кёльнскі сабор напярэдадні Новага года. Яны былі звязаныя з "Вілаятам Харасан", таму, хутчэй за ўсё, сетка сваіх "агентаў" у тэрарыстаў у Еўропе ўсё ж існуе.

Чаго яны хочуць дамагчыся і хто іх ворагі?

Мэты і задачы кожнага з "вілаятаў" сфармуляваць складана, бо дакладна невядома, якая менавіта сувязь усталяваня ў іх з галоўным цэнтрам ІДІЛ. У экспертаў няма адзінага меркавання на гэты конт.

Некаторыя мяркуюць, што групоўка "Вілаят Харасан" слаба звязаная з ІДІЛ, у тым ліку, напрыклад, мае іншыя крыніцы фінансавання. Нехта ж, наадварот, кажа, што заказчыкам апошніх тэрактаў трэба лічыць "галоўны офіс".

Не выключана, што іх мэты супадаюць: стварэнне шарыяцкай дзяржавы як мінімум на тэрыторыі Ірака, Сірыі, Лівана, Ізраіля, Палестыны, Іарданіі, Турцыі, Кіпра, Егіпта, а таксама некаторых расійскіх рэгіёнаў, і дэстабілізацыя абстаноўкі ў развітых краінах.

Ворагі "віялатаў" — гэта, здаецца, амаль усё.

Расію яны не любяць праз ваенныя аперацыі ў Сірыі і сувязі з афганскімі талібамі (ІДІЛ і талібаў лічаць ворагамі), выказала здагадку дацэнтка Універсітэта Клемсона ў Паўднёвай Караліне, аўтарка кніг па тэрарыстычным падполлі Афганістана і Пакістана Аміра Джадун у гутарцы з "Аль-Джазірай". Пры гэтым ворагамі яны лічаць і ЗША, і краіны Еўропы.

Беларусь "віялаты", хутчэй за ўсё, лічаць часткай Расіі і не бачаць розніцы паміж краінамі. Іх актывізацыя на тэрыторыі Беларусі хоць і магчымая, але малаімаверная, кажа ў інтэрв'ю "Салідарнасці" гісторык і палітычны аналітык Аляксандр Фрыдман.