З чым сутыкаюцца беларусы, якія пераехалі ва Украіну па палітычных матывах

Праз палітычны крызіс у Беларусі ўжо больш за год Украіна — адзін з першых варыянтаў для выратавання, які выбіраюць актывісты, журналісты і ўсе, каго пераследуе рэжым Аляксандра Лукашэнкі. Калі ёсць вострая неабходнасць, можна хутка сабраць рэчы і перасекчы мяжу: беларусам не патрэбна віза для ўезду ва Украіну. Больш за тое, у іх ёсць цэлых 180 дзён замест 90, як у іншых замежнікаў, каб знайсці магчымасці застацца тут даўжэй, калі трэба.

Украіна дэкларуе, што стварае спрыяльныя ўмовы для беларусаў, якія маюць патрэбу ў дапамозе, — аднак на справе ўсё не так проста.

У апошнія гады праз узмацненне палітычных рэпрэсій супраць апазіцыйна настроеных расіян больш масава прыбываюць ва Украіну і грамадзяне РФ — спадзеючыся атрымаць прытулак, грамадзянства або часовы від на жыхарства. І таксама сутыкаюцца з цяжкасцямі. Напрыклад, міграцыйная палітыка Украіны дазваляе экстрадаваць па запыце Расіі абвінавачваных на радзіме актывістаў — нават па сфабрыкаваных абвінавачаннях.

Якія варыянты легалізацыі ва Украіне ёсць у палітычных імігрантаў, што перашкаджае ім гэта рабіць і што варта было б удасканаліць у нацыянальным заканадаўстве, каб стварыць лепшыя ўмовы для тых, хто ратуецца ад пераследаў і рэпрэсій на радзіме, — высвятляла hromadske.

Паперка, якая мала што вырашае

Беларус Віталь Макаранка жыве ў Львове. Цяпер ён афіцыйна можа называць сябе ўцекачом: не прайшло і месяца, як ён атрымаў адпаведны дакумент, які сведчыць пра яго новы статус. У Беларусі ён з 1990-х займаўся апазіцыйнай дзейнасцю, але рашэнне пакінуць краіну прыняў у красавіку гэтага года.

"17 красавіка ў СМІ з'явілася інфармацыя, што былі арыштаваныя першыя так званыя фігуранты справы аб "дзяржаўным перавароце". Паколькі я быў на стрымах разам з імі [гаворка ідзе пра відэаканферэнцыі, дзе, паводле версіі беларускіх сілавікоў, актывісты абмяркоўвалі план "перавароту". — Рэд.], падумаў, што, напэўна, і мяне могуць прыцягнуць да адказнасці. Некалькі дзён я разважаў, але неўзабаве вырашыў усё ж з'ехаць. Я прыляцеў у Львоў. А ўжо ў канцы красавіка адбылася прэс-канферэнцыя КДБ і Генеральнай пракуратуры Беларусі, дзе гаварылася, што я таксама падазраваны ў гэтай справе", — расказвае Віталь.

У той жа дзень ён падаў заяву ў Дзяржаўную міграцыйную службу Украіны на атрыманне абароны, гэта значыць папрасіў палітычнага прыстанішча. Пасля дзвюх гутарак 10 чэрвеня ягоныя дакументы былі афіцыйна прынятыя да разгляду, а ў канцы лістапада паступіла пацвярджэнне аб наданні статусу ўцекача. Віталь кажа, што ніякіх праблем у яго не было, ён толькі некалькі разоў тэлефанаваў у ДМСУ, удакладняў, на якім этапе яго справа. Адзінае: здзівіўся, калі ў пацвярджэнні ўбачыў дату прыняцця рашэння — 11 кастрычніка, гэта значыць паўтара месяца ДМСУ чамусьці не паведамляла пра вынік.

Віталь атрымаў статус уцекача, але здараецца гэта даволі рэдка. Статус уцекача, згодна з Канвенцыяй ААН ад 1951 года, надаецца тым, у каго ёсць абгрунтаваныя асцярогі наконт пераследу за рэлігійныя, палітычныя або іншыя перакананні на радзіме, і павінен рэальна абараняць іх. Абарона заключаецца, напрыклад, у тым, што атрымаўшы статус бежанца, чалавек не можа быць экстрадаваны па запыце краіны, дзе яго хочуць судзіць. Праваабаронцы раяць падавацца на бежанства толькі ў такіх складаных абставінах — калі ёсць запыт на экстрадыцыю або калі чалавек перасёк мяжу нелегальна.

У той жа час ёсць і шэраг праблем і нюансаў, звязаных з гэтым статусам ва Украіне, таму ён даволі непапулярны. У адказе на запыт hromadske ДМСУ паведаміла, што за 11 месяцаў 2021 года з запытам аб атрыманні прыстанішча або дадатковай абароны звярнуліся 104 беларусы (адмовілі толькі аднаму, 10 атрымалі статус, а большасць заяў яшчэ знаходзіцца на разглядзе) і 78 расіян (адмову атрымалі 17, 10 атрымалі статус уцекача). Для параўнання: пастаянны або часовы від на жыхарства сёлета выдалі 4379 беларусам і 13 377 расіянам. У той жа час у ведамстве падкрэслілі: збор статыстычнай інфармацыі пра прычыны адмовы ў афармленні дакументаў не ажыццяўляецца.

Прычына невялікага попыту на афармленне статусу ўцекача зразумелая. Па-першае, чалавек часова застаецца без пашпарта, а многія беларусы імкнуцца захаваць яго ў надзеі вярнуцца дадому, калі ўлада зменіцца. Чакаючы рашэння аб атрыманні прыстанішча, чалавек здае свой пашпарт у ДМСУ, а атрымлівае толькі даведку, якая пра гэта сведчыць. Але ў той жа час ён не губляе сваё грамадзянства.

Па-другое, працэдура атрымання статусу ўцекача ва Украіне даволі працяглая. Чалавек можа чакаць канчатковага адказу ад ДМСУ месяцамі, а то і гадамі — і ўвесь гэты час ён жыве без галоўнага дакумента, які сведчыць асобу, гэта значыць даволі абмежаваны ў правах. А значыць, ёсць праблема з тым, каб адкрыць банкаўскі рахунак, уладкавацца на афіцыйную працу або, напрыклад, звярнуцца ў дзяржаўную паліклініку.

"Да падачы на атрыманне статусу ўцекача ў мяне ўжо быў часовы від на жыхарства ва Украіне да 14 снежня гэтага года [яго ўдалося без праблем атрымаць, бо жонка Віталя — украінка. — Рэд.] і пашпарт грамадзяніна Беларусі. Калі я падаўся на бежанства, гэтыя дакументы ў мяне адабралі і выдалі даведку аб тым, што яны знаходзяцца ў ДМСУ, а дакумент, які ў мяне быў і сведчыць маю асобу, — гэта даведка аб звароце па абарону. Нязручнасць у тым, што яе няма ў пераліку дакументаў на сайце Helsi [украінскі сэрвіс запісу да лекараў і захоўвання медыцынскіх звестак. — Рэд.], і яна не ёсць падставай для выдачы мне ідэнтыфікацыйнага нумара [выдаецца падатковай службай. — Рэд.]", — кажа Віталь.

У той жа час ён удакладняе: у яго на руках таксама была натарыяльна завераная копія беларускага пашпарта і копія часовага віду на жыхарства ва Украіне. А з гэтым наборам можна было і звяртацца ў банк, і вакцынавацца ад каранавіруса:

"Для мяне не стаяла пытанне атрымання статусу ўцекача, які дасць права знаходзіцца ва Украіне. Гэта быў, хутчэй, прынцыповы момант — прызнанне свайго рэальнага статусу, таму што я на самай справе палітычны ўцякач, мяне пераследуюць у Беларусі па палітычных матывах і мне пагражае рэальная небяспека. Акрамя таго, гэта павінна прадэманстраваць прызнанне Украінай, што ў Беларусі ёсць палітычныя рэпрэсіі, але няма справядлівага следства і суда".

Чаму палітімігрантам складана атрымаць прыстанішча?

Яшчэ адна праблема са статусам уцекача ва Украіне заключаецца ў тым, што атрымаць яго даволі складана, і крытэры — каму яго надаюць, а каму не — не да канца зразумелыя. У гэтым на сабе пераканаўся Аляксей Ветраў, актыўны ўдзельнік апазіцыйных мітынгаў у Расіі, які ў 2014 годзе прыехаў ва Украіну шукаць прыстанішча. Гэта зрабіць не ўдалося, і Ветраў "завіс" ва Украіне на шэсць гадоў. Ён кажа, што абраў менавіта гэтую краіну, таму што тут здарыўся Майдан.

"Да таго ж пачалася вайна, і ў такіх умовах хацелася знаходзіцца на правільным баку", — расказвае Аляксей.

Ва Украіне ён падаў заяву аб палітычным прыстанішчы. Праз тры месяцы атрымаў адмову: ДМСУ не хапала падстаў для надання яму статусу ўцекача.

Па словах Аляксея, складвалася ўражанне, што ўкраінскія дзяржорганы цалкам сур'ёзна ўспрымалі Расію як "нармальную дэмакратычную краіну з нармальнай Канстытуцыяй, якая ні з кім не ваюе і дзе нікога не саджаюць па палітычных матывах". Адносна апошняга, дарэчы, ёсць пэўная горкая іронія: як заяўляла ў 2016 годзе ўпаўнаважаная па правах чалавека ў Расіі Таццяна Маскалькова, палітвязняў у Расіі няма, таму што ў Крымінальным кодэксе РФ няма "палітычных" артыкулаў.

У канцы 2015 года ў Аляксея не было ніякіх юрыдычных абгрунтаванняў, каб заставацца ва Украіне. Ён нейкі час затрымаўся тут дзякуючы таму, што атрымаў абарону ААН: кіеўскі офіс Упраўлення вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў прызнаў яго статус. Але дакумент не даваў права афіцыйна працаўладкавацца, арандаваць жыллё.

"Я проста бамжаваў", — кажа ён.

На момант нашай размовы Аляксей ужо больш за год жыве ў Францыі. Туды ён трапіў дзякуючы ААН: пасля некалькіх гадоў пошукаў адпаведнай прапановы Францыя пагадзілася прыняць яго. Цяпер ён афіцыйна мае статус уцекача там, а таксама від на жыхарства, пражывае ў сацыяльнай кватэры, атрымлівае фінансавую падтрымку ад урада краіны і вучыць французскую мову, якая дасць яму права на далейшае працаўладкаванне. Складана параўноўваць гэты набор з прапанаванымі опцыямі ва Украіне — прынамсі, ні фінансавай дапамогай, ні жыллём гэтая дзяржава ўцекачоў не забяспечвае. Дый бяспеку таксама гарантуе далёка не заўсёды.

Бяспека, якую ніхто не абяцае

Аляксей Скорбач — вядомы ва Украіне адвакат: раней ён працаваў у Дзяржаўным камітэце па справах нацыянальнасцяў і рэлігій, потым у толькі што створанай ДМСУ, а цяпер дае юрыдычную абарону замежнікам, якія шукаюць прыстанішча ва Украіне.

У размове з hromadske ён адзначае прынцыповы момант — Украіна не вельмі гатовая ісці насустрач палітычным уцекачам. Рэч у тым, што ва Украіне не вывучаюцца фактычныя падставы абвінавачанняў, высунутыя на радзіме шукальнікам прыстанішча, толькі агучаныя юрыдычныя нормы. Умоўна: чалавека за ўдзел у мітынгах у Расіі судзяць па артыкулах "хуліганства" або "экстрэмізм", і нават калі гэта абвінавачанне сфабрыкаванае — для Украіны ён таксама злачынец.

"Таму Генпракуратура Украіны і суды могуць масава прымаць рашэнні аб экстрадыцыі такіх людзей", — кажа Скорбач.

У еўрапейскіх краінах у адпаведнасці з артыкулам 3 Еўрапейскай канвенцыі аб выдачы правапарушальнікаў за палітычнае злачынства выдаць чалавека немагчыма. Аднак украінская пракуратура кажа: маўляў, мы не бачым тут артыкула 3 Канвенцыі.

"Больш за тое: яго амаль не ўжываюць, затое звяртаюцца да Мінскай канвенцыі аб прававой дапамозе СНД, якая ўжо архаізм", — кажа Скорбач.

Па сутнасці, гэта сведчыць пра тое, што супраца паміж праваахоўнікамі Украіны, Беларусі і Расіі працягваецца — як бы гэта ні супярэчыла здароваму сэнсу і рэалістычнай карціне цяперашніх двухбаковых адносін.

У дачыненні да беларусаў гісторыя вельмі падобная, расказвае hromadske каардынатар кампаніі #BelarusWatch Цэнтра грамадзянскіх свабод Сяргей Прохараў. Па стане на сярэдзіну 2021 года ДМСУ паведамляла праваабаронцам пра 16 беларусаў, выдвараных з тэрыторыі Украіны ў Беларусь або ў трэція краіны за паўгода. Да канца дакладна не ясна, што гэта за людзі, пакуль няма дакладнага фільтра, каго можна высылаць, а каго не.

"З аднаго боку, Украіна старанна аналізуе ўсе запыты, якія прыходзяць цяпер з Беларусі. Але калі прыйшоў нейкі запыт у Офіс генпракурора Украіны, звязаны з тым, што беларус здзейсніў якое-небудзь крымінальнае правапарушэнне, і ва ўкраінскім заканадаўстве ёсць падобны артыкул, згодна з Мінскімі пагадненнямі Украіна абавязаная рэагаваць і даць якую-небудзь інфармацыю. Павальна такой гісторыі пакуль няма, каб ужо было мноства запытаў ад беларускага КДБ ці ад пракуратуры адносна палітычных актывістаў, на якіх фабрыкуюць такія справы, а Украіна іх масава высылала. Аднак фармальна і заканадаўча такая сітуацыя існуе", — кажа праваабаронца.

Якія яшчэ ёсць опцыі легалізавацца, акрамя бежанства

Беларусы, якія прыязджаюць ва Украіну і не прэтэндуюць на бежанства, могуць заставацца ў краіне даўжэй за іншых замежнікаў. Летась норму, якая дзейнічае для ўсіх — 90 дзён, Кабінет міністраў Украіны сваёй пастановай павялічыў да 180 дзён. Па ідэі, да канца гэтага года гэта пастанова будзе падоўжаная (або тэрмін яе дзеяння скончыцца ў снежні).

З аднаго боку, гэта добрая ініцыятыва, таму што ў кожным разе ў беларусаў цяпер ёсць больш часу, каб сарыентавацца на новым месцы. З іншага — сумарна ў годзе засталіся тыя ж паўгода, якія грамадзянін Беларусі можа правесці ва Украіне, гэта значыць колькасна асабліва нічога не змянілася.

Калі гэты тэрмін падыходзіць да канца, чалавек, каб не быць дэпартаваным, павінен вырашыць, што рабіць далей — пакінуць Украіну і вярнуцца дадому (што, зразумела, для большасці — не варыянт), ехаць далей у Еўропу і легалізавацца там ці шукаць спосабы застацца ва Украіне.

Апошні варыянт прадугледжвае належнае абгрунтаванне: чаму чалавек хоча атрымаць часовы або пастаянны від на жыхарства ва Украіне? У законе "Аб прававым статусе замежнікаў і асоб без грамадзянства" для гэтага пералічаныя 13 падстаў, у тым ліку працаўладкаванне, валанцёрства, пропаведзь рэлігійных веравучэнняў, уз'яднанне з сям'ёй і г. д. Ледзь не самая складаная гісторыя — з працаўладкаваннем.

Галоўная складанасць у тым, што працадаўца абавязаны гарантаваць замежнаму работніку заработную плату на суму не менш за 10 мінімальных, гэта значыць 60 тысяч грн ($2186). Такім узроўнем зарплаты маглі б пахваліцца перш за ўсё занятыя ў сферы ІТ, але вось іронія: для такіх работнікаў якраз дзейнічае спрошчаная працэдура атрымання віду на жыхарства. Дый большасць новапрыбылых — гэта не ІТ-спецыялісты. Да таго ж працадаўца павінен абгрунтаваць, чаму ён не знайшоў украінца на гэтую пасаду. Журналісты ж спрабуюць атрымаць дазволы на пражыванне і працу як замежныя карэспандэнты, хоць з гэтым таксама могуць быць цяжкасці.

Яшчэ адзін варыянт — ледзь не самы распаўсюджаны сярод беларусаў — уладкоўвацца ў няўрадавую арганізацыю на валанцёрскіх пачатках і атрымліваць від на жыхарства на гэтай аснове. Зрэшты, арганізацыя павінна знаходзіцца ў зацверджаным урадам спісе і, зразумела, пагадзіцца падтрымаць просьбіта. Попыт досыць вялікі, і часам знайсці адпаведную арганізацыю (сапраўды валанцёрскую і сумленную) няпроста.

"Калі падыходзілі да канца мае 180 дзён ва Украіне, я напісала ў сваім інстаграме, што шукаю нейкія варыянты легалізацыі. Мне проста пашанцавала, таму што мне раптам напісаў нейкі мужчына з арганізацыі "Восток-SOS", што ён можа мне дапамагчы. Я спыталася ў яго: што пачым? На той момант я даведалася, што любая дапамога — няхай гэта будзе фэйкавае валанцёрства ці фіктыўны шлюб — гэта платныя паслугі. І гэтыя грошы часцяком непад'ёмныя для нас. Расцэнкі былі ад $500 да $1, 5 тысячы. Але ён сказаў: не, усё гэта бясплатна, нічога не трэба", — расказвае Таісія. Увесну, калі беларускія спецслужбы пачалі атаку на яе бізнес, яна вымушаная была пакінуць сваю справу і маленькага сына і перабрацца ў Кіеў.

Толькі прыватнае прадпрымальніцтва, або Як выжыць валанцёру

Сяргею, іншаму беларускаму актывісту, пашанцавала менш. Крыху больш за паўгода таму ён павінен быў пакінуць Беларусь, калі яму пачалі пачкамі прыходзіць позвы ў суд і Камітэт дзяржкантролю. Ён сабраў рэчы, прыехаў у аэрапорт і на месцы купіў квіток ва Украіну. Тут планаваў легалізавацца таксама праз валанцёрскую арганізацыю — але не паспеў і цяпер жыве тут як нелегальны мігрант.

"Я быццам бы ўжо знайшоў сапраўдную нармальную валанцёрскую арганізацыю, разабраўся, што трэба рабіць, але пакуль збіраў дакументы, мае тэрміны скончыліся. У тым, што датычыцца ДМСУ, ёсць нюанс: яны разглядаюць заяву на атрыманне віду на жыхарства на працягу 15 рабочых дзён (гэта значыць не менш за 21 каляндарны), і падавацца трэба з запасам. Мне спачатку здавалася, што я паспяваю, а потым высветлілася, што патрэбных 15 дзён у мяне ўжо няма — іх усяго 13 або 12. Тут ужо і валанцёрская арганізацыя сказала: прабачце, мы вам дапамагчы не можам. І я апынуўся ў сітуацыі, калі не ведаю, што мне рабіць — ехаць назад або выязджаць кудысьці яшчэ", — расказвае Сяргей. Паводле яго слоў, дакладнага адказу, што яму рабіць, не ведаюць нават у міграцыйнай службе.

Незалежна ад таго, сапраўды чалавек валанцёрыць у якой-небудзь арганізацыі ці гэта толькі фармальная, затое легальная падстава для атрымання віду на жыхарства, рана ці позна ён паўстане перад пытаннем: на што жыць? І хоць від на жыхарства дае права законна заставацца ў краіне, ён не дае права афіцыйна працаўладкавацца, бо валанцёрства, дзякуючы якому ён быў выдадзены — гэта непрыбытковая дзейнасць. Каардынатар створанай ва Украіне праваабарончай ініцыятывы Free Belarus Center Паліна Бродзік адзначае: усё ж адзін варыянт ёсць.

"Хоць легальна працаваць у штаце чалавек не можа, бо валанцёрства не прадугледжвае наогул якога-небудзь камерцыйнага ўзаемадзеяння, можна адкрыць ФАП [фізічная асоба-прадпрымальнік. — Рэд.]. Гэта якраз магчымы пралаз, хоць ён не вельмі суадносіцца з паняццем валанцёрства. У той жа час не ўсе хочуць афармляць ФАП: будзем шчырыя, беларусы прывыклі да вельмі забюракратызаванага і строгага ўліку юрыдычных асоб. І шмат каму гэта здаецца неймаверным цяжарам і занадта складаным механізмам, каб тут пачаць працаваць. Важна разумець таксама, што ФАП — гэта не афіцыйнае працаўладкаванне і само па сабе не можа быць падставай для выдачы віду на жыхарства".

Зрэшты, хутка і опцыя з валанцёрствам можа стаць не ўсім даступным варыянтам легалізацыі. Мінсацпалітыкі распрацавала законапраект №4521, ухваленне якога парламентам ускладніць грамадскім арганізацыям працэдуру прыцягнення валанцёраў з іншых дзяржаў. Аўтары праекта тлумачаць: гэта трэба для таго, каб прадухіліць фіктыўную валанцёрскую дзейнасць, якую грамадзяне іншых дзяржаў нібыта выкарыстоўваюць для атрымання віду на жыхарства ва Украіне.

"Тут зразумелая матывацыя сілавых ведамстваў, вядома: яны перажываюць, што пад выглядам валанцёраў могуць легалізавацца агенты ФСБ, ГРУ, КДБ і г. д., але гэта не адмяняе таго, што гэта створыць праблему для тых беларусаў, якія хочуць тут легалізавацца, прыносіць грошы ў эканоміку гэтай краіны і для якіх гэта застаецца, па сутнасці, адзінай магчымасцю. Праваабаронцы цяпер працуюць над кампрамісным варыянтам дакумента, каб ён і адпавядаў нацыянальнай бяспецы Украіны, і не ствараў новых праблем для палітычных імігрантаў", — кажа Сяргей Прохараў.

"Проста Ілья, а не Ілья Яўгенавіч"

Большасць герояў гэтага матэрыялу на пытанне, якое стаўленне яны адчувалі да сябе з боку ўкраінскай міграцыйнай службы, адказвалі: цалкам прыязнае. Большасць не адчувала якіх-небудзь прадузятых думак да сябе, у той жа час адзначалі, што служба працуе даволі павольна і часцяком там не могуць пракансультаваць па базавых пытаннях, якія турбуюць замежнікаў. Таксама ў аддзяленнях часта занадта вялікія чэргі, так што на паход па дакументы або кансультацыю даводзіцца марнаваць кучу часу.

Ілья Касыгін, журналіст расійскага выдання "Довод" расказвае, што яго намерам своечасова легалізавацца ва Украіне перашкодзіла дробная памылка ў дакументах, якую заўважылі ў ДМСУ і прымусілі выпраўляць.

"Я зрабіў натарыяльна завераны пераклад пашпарта з рускай мовы на ўкраінскую. У графе "імя" было напісана "Ілья Яўгенавіч". А мне сказалі, што трэба было рабіць пераклад пашпарта з англійскай мовы на ўкраінскую. І ў графе "імя" павінна быць проста "Ілья", а не "Ілья Яўгенавіч".

Журналісту давялося не толькі выпраўляць памылку, але і падаўжаць тэрмін знаходжання ва Украіне, каб гэта зрабіць. Гэта асобная дадатковая працэдура, для якой у міграцыйную службу давялося запрасіць прадстаўніка валанцёрскай арганізацыі, дзякуючы якой Ілья можа атрымаць від на жыхарства, і ўладальніка кватэры, дзе расіянін цяпер жыве. Абодва напісалі гарантыйныя лісты аб тым, што яны забяспечваюць яго знаходжанне ва Украіне. Пры гэтым за кожную працэдуру давялося плаціць мытную пошліну: 130 грн ($4,7) за падаўжэнне тэрмінаў, па тысячы грыўняў ($36,4) за кожную падачу дакументаў.

"Калі ў чалавека з дакументамі ўсё ў парадку, міграцыйная служба ідзе насустрач усім беларусам і пытанняў, як правіла, не ўзнікае. Калі ёсць адтэрміноўкі, ДМСУ ўсё ж спрабуе ўсімі сіламі прадэманстраваць, што яна ідзе насустрач нават у нейкіх супярэчлівых момантах: маўляў, заплаці штраф — і падавайся нармальна. Але зразумела, калі ў чалавека няма належных падстаў, ДМСУ нават калі б хацела, не можа яму дапамагчы", — дадае Сяргей Прохараў.

Калі ўсё так няпроста — чаму ж тады Украіна?

У Таісіі з Беларусі, якой удалося паспяхова атрымаць часовы від на жыхарства на аснове валанцёрства, яшчэ адкрыта гадавая гуманітарная польская віза — яе яна атрымала праз амбасаду Польшчы ў Кіеве. У той жа час, кажа яна, яшчэ не вырашыла, пакідаць Украіну ці заставацца тут.

"Палякі кажуць: прыязджайце, працуйце ў нас, але ўсё роўна яны ставяцца да нас як да мігрантаў. А Украіна — гэта нешта сваё, роднае, тут мы як дома", — адзначае дзяўчына. Культурная і ментальная блізкасць — адна з галоўных матывацый, чаму беларусы і расіяне выбіраюць месцам уцёкаў менавіта Украіну.

"Важная адсутнасць моўнага бар'ера, прастата ўезду і пераезду, культурная блізкасць. І мы адносімся да плюс-мінус адной і той жа бюракратычнай прасторы, уяўляем, як працуюць паліклінікі, як уладкавана афармленне дакументаў, школы і г. д. Шмат у каго тут яшчэ сваякі і сябры ёсць", — адзначае Паліна Бродзік.

Сяргей Прохараў дадае, што радуе і стаўленне ўкраінцаў, якія заклапочаны лёсам беларусаў, гатовыя дапамагаць, ісці насустрач.

"Іншая прычына звязана з юрыдычнымі момантамі. У нас з Украінай бязвізавы рэжым. А каб беларусу аформіць тую ж гуманітарную візу ў Польшчу ці Літву, ёсць два варыянты: яму альбо трэба звяртацца ў візавы цэнтр, які — яшчэ пытанне — ці працуе нармальна, альбо адразу ехаць на мяжу, дзе ёсць рызыка, што памежнікі пачнуць задаваць лішнія пытанні: чаму едзеце ў Польшчу ці Літву — вы там прыстанішча хочаце папрасіць? Тое, што чалавек едзе без візы з намерам атрымаць гуманітарную візу на мяжы, ужо выклікае падазрэнні, і ёсць імавернасць, што беларускія памежнікі могуць яго затрымаць. На гуманітарную візу падаваць дакументы ўнутры краіны людзі таксама баяцца, таму што гэта прыцягвае ўвагу сілавікоў", — тлумачыць праваабаронца.

Так што ў выпадку з Украінай чалавек можа проста сказаць, што едзе да сяброў, у санаторый і да таго падобнае. Калі на яго яшчэ не заведзена ніводнай крымінальнай справы, у базе беларускіх памежнікаў яго яшчэ няма і за ім толькі сочаць, гэта таксама пытанне бяспекі. Яшчэ важны момант — адсутнасць візавага рэжыму, які не прадугледжвае наяўнасці дадатковых дакументаў. Вядома, ёсць яшчэ некаторыя абмежаванні ўнутры Беларусі: чалавек павінен мець прычыну выезду. Але гэтая праблема вырашаецца тым, што чалавек афармляе пуцёўку на лячэнне ва ўкраінскім санаторыі. Падставай таксама можа быць атрыманне адукацыі, працаўладкаванне, пахаванне сваякоў і г. д.

"Беларусы часта аказваюцца ў сітуацыі, калі праз знаёмых ці іншым спосабам даведваюцца, што ўжо заўтра іх, напрыклад, могуць затрымаць. Літаральна за дзве-тры гадзіны чалавек збірае нейкі заплечнік з рэчамі і павінен проста тут і цяпер кудысьці ехаць. У Польшчу і Літву патрэбная віза, Расія цяпер, зразумела, не варыянт, бо там тое самае плюс-мінус, што і ў Беларусі, — застаецца Украіна", — кажа Сяргей Прохараў.

Усё для людзей

Што трэба, каб украінская міграцыйная палітыка стала больш спрыяльнай для тых, хто сапраўды мае патрэбу ў дапамозе і абароне праз палітычны пераслед на радзіме?

"Перш за ўсё, трэба адмовіцца ад Мінскай канвенцыі па выдачы правапарушальнікаў (гэта рашэнне можа прыняць парламент па рэкамендацыі прэзідэнта, урада або па ўласнай ініцыятыве). Перагледзець цалкам палітыку ў дачыненні да Беларусі і Расіі — і прымаць рашэнні на падставе гэтага. Спачатку павінны прыслухоўвацца да таго, што расказвае чалавек, а потым ужо — што кажуць праваахоўнікі суседніх дзяржаў. Варта цалкам мяняць палітыку па экстрадыцыі ў РФ і РБ, каб яна была больш лаяльнай і ўлічвала палітычныя пераследы", — адзначае Аляксей Скорбач.

Кіраўнік службы прававой дапамогі Free Belarus Center Уладзімір Жбанкоў кажа: важная таксама паслядоўнасць у прыняцці рашэнняў і наяўнасць міграцыйнай палітыкі як такой. Цяпер у заканадаўстве недастаткова выразна артыкулявана, якіх менавіта мігрантаў Украіна гатовая прымаць, якіх не і як яна гэта матывуе. У той жа час ён лічыць крокам у правільным кірунку нядаўняе прыняцце Вярхоўнай Радай у другім чытанні законапраекта аб спрашчэнні выдачы грамадзянства замежнікам, якія ваявалі на Данбасе.

"Ёсць яшчэ крытэрыі, звязаныя з прававой пэўнасцю. Калі чалавек адкрывае прававую норму, яму павінна быць зразумела, як яна дзейнічае і што прадугледжвае. Не варта забываць і пра стандарты, звязаныя з гуманітарнай часткай, захаваннем элементарных правоў і свабод. Пачынаючы з права на чалавечую годнасць, заканчваючы абавязацельствамі па гарантаванні бяспекі. Тут варта глядзець на досвед еўрапейскіх краін, якія працуюць з міграцыйнай праблемай ужо многія стагоддзі, і арыентавацца на базавыя дамовы аб правах чалавека. І памятаць, што фармалізм і гуманізм — рэчы несумяшчальныя", — кажа эксперт.

Беларускія праваабаронцы адзначаюць тры найбольш важныя моманты. Першае — памяншэнне зарплатнага парога, каб працаўладкаванне стала рэалістычным матывам атрымання віду на жыхарства для замежнікаў. Другое — павелічэнне тэрмінаў знаходжання ў краіне з паўгода (для беларусаў, для іншых — усяго тры месяцы) да амаль года, як гэта зрабілі, напрыклад, у Грузіі. Прычым там дазволена пакінуць краіну толькі на дзень, а потым замежніку можна зноў спакойна жыць цэлы год. Трэцяе — дадатковыя магчымасці для легалізацыі, напрыклад наданне статусу часовай абароны.

"Калі дадатковая абарона або статус уцекача прадугледжваюць поўную працэдуру працягласцю да аднаго года з праверкай усіх абставінаў, то часовая абарона — не. Яе можна ўжываць, калі адбываюцца масавыя парушэнні правоў чалавека ці глабальныя экалагічныя катастрофы. Скажам, як было ў часе вайны ў Сірыі, калі Турцыя прымала па 100 тысяч чалавек за адну ноч. Яна не прадугледжвае якіх-небудзь дадатковых працэдур, гэта значыць сам факт звароту чалавека з гэтай краіны ўжо ёсць падставай для выдачы яму дакумента, не разбіраючыся, у чым прычына", — тлумачыць Аляксей Скорбач.

Гэта адна з даступных опцый абароны, прапісаная ва ўкраінскім заканадаўстве, аднак яна ніколі не выкарыстоўваецца, таму што няма механізма яе рэалізацыі. Асаблівасць заключаецца ў тым, што выпадкі надання гэтага статусу не прадугледжваюць індывідуальнага разгляду. Аднак ці падпадае пад тлумачэнне "масавага парушэння правоў чалавека" сітуацыя ў Беларусі ці Расіі, пакуль сказаць складана.

Яшчэ адзін варыянт, які абмяркоўваюць праваабаронцы, — увядзенне ва Украіне якой-небудзь альтэрнатывы гуманітарнай візе, якая дзейнічае для беларусаў, напрыклад, у Польшчы. Яна дазваляе знаходзіцца на тэрыторыі краіны на працягу года, а таксама свабодна і афіцыйна працаўладкавацца.

Пры падтрымцы "Медиасети"