Ад Дубоўкі да Кафкі: дзе паслухаць па-беларуску навукпоп пра літаратуру

21/05/2020 - 14:42

Наракаюць, што беларуская культура па-за сусветным кантэкстам. Але гэта толькі здаецца, што яна ізаляваная ад сусветнай і еўрапейскай культуры. Беларускі навукова-папулярны праект Wir.by вырашыў змяніць гэтае памылковае ўяўленне.

Wir.by публікуе лекцыі пра беларускую культуру. Гэта відэа, падкасты, артыкулы і нават гульні. Сярод асноўных тэм — лінгвістыка, літаратура, жывапіс, гісторыя, міфалогія, архітэктура і кіно.

Навошта беларускія пісьменнікі перакладалі Пушкіна ў 1930-я? Чаму Белпедтэхнікум у 1920-я быў унікальным месцам для Беларусі? Як зразумець творчасць Кафкі і які твор Джойса самы складаны? Мы паслухалі самыя цікавыя лекцыі “Віра” пра літаратуру, а цяпер прапануем іх вам.

Беларуская літаратура 1920–1930-х гадоў

Літаратарка і літаратуразнаўца Ганна Севярынец расказвае пра літаратуру ХХ стагоддзя. Севярынец лічыць, што пераклады Пушкіна на беларускую мову ў 1930-я гады (хоць амаль усе навокал выдатна ведалі рускую) рабіліся не для чытача, а для літаратуры. Калі літаратура дазваляе сабе мець якасныя пераклады пушкінскіх твораў, гэта азначае, што яна (як і мова) дасягнула пэўнай ступені развіцця.

Таксама Ганна Севярынец расказвае пра Белпедтэхнікум — унікальнае месца для беларускіх паэтаў 1920‑х. Тут выкладалі Якуб Колас, Мікола Байкоў, Яўхім Кіпель, Уладзімір Тэраўскі, Міхась Грамыка, Язэп Лёсік, Міхаіл Піятуховіч, Юльян Дрэйзін — стваральнікі беларускага адраджэння.

Асобная лекцыя прысвечаная Алесю Дудару — аднаму з шасці арганізатараў легендарнага аб’яднання “Маладняк”. Яшчэ адна — пра Уладзіміра Дубоўку — класіка айчыннай літаратуры, якога не змаглі зламаць сталінскія лагеры.

Еўрапейская літаратура

Літаратуразнаўца Наталля Ламека даследуе заходнееўрапейскую мадэрнісцкую літаратуру. У яе ёсць лекцыя пра тое, які твор Джойса самы складаны. Дарэчы, Наталля абараніла дысертацыю па гэтым славутым пісьменніку.

Пісьменніка Франца Кафку запісваюць адразу ў чатыры еўрапейскія літаратуры: нямецкую, аўстрыйскую, чэшскую і яўрэйскую. Яго спецыфічная і ўніверсальная творчасць шмат у чым вызначыла твар сучаснай сусветнай літаратуры. Як зразумець Кафку, Наталля Ламека расказвае ў асобнай лекцыі.

Французскі пісьменнік Альбер Камю лічыцца прадстаўніком экзістэнцыялізму, хоць сам не ідэнтыфікаваў сябе як прадстаўніка гэтага кірунку. Нобелеўскі лаўрэат 1957 года, Камю вядомы і як “сумленне Захаду”. Наталля Ламека расказвае пра тры творы Камю: “Чужаніцу”, “Падзенне” і асабліва актуальны цяпер — “Чума”.

Старажытнабеларуская літаратура

Пра старажытнабеларускую літаратуру ў еўрапейскім кантэксце расказвае доктар філалагічных навук Жанна Некрашэвіч-Кароткая. Ёсць лекцыя пра Сярэднявечча — пра тое, чаму тады літаратура была не зусім літаратурай, пра змаганне хрысціянства, паганства і ўвогуле пра людзей, якія ўмелі чытаць і разумець кнігі тысячу гадоў таму.

У лекцыі пра Рэнесанс — пра тое, як людзям пачынаюць плаціць грошы проста за тое, што яны разумныя, Францыск Скарына знаходзіць сваю бізнес-мадэль, а Мікола Гусоўскі піша твор супраць ісламізацыі. Што ў "Песні пра зубра" — не пра зубра.

Ёсць расказ пра эпоху Барока: пра тое, чаму яна — корань беларускіх праблем, пра рэлігійныя спрэчкі і манаха, які прывозіць у Маскву небяспечныя веды і “нармальную” паэзію. А яшчэ пра езуітаў і першыя беларускія ВНУ, пра тое, чаму “рускія” — гэта праваслаўныя, а “палякі” — гэта каталікі. І, здавалася б, пры чым тут Янка Купала?

Беларускае Асветніцтва — гэта росквіт культуры ў часы заняпаду дзяржавы, нараджэнне сучаснай беларускай мовы, першыя пародыі і жаночыя галасы ў літаратуры. Літаратура шчыльна набліжаецца да чалавечага жыцця, у тым ліку да інтымнага. Нават суровыя езуіты, чытаючы Францішку Уршулю Радзівіл, успамінаюць пра існаванне свету чалавечых пачуццяў.