Шматвектарнасць: як (па-рознаму) Беларусь пасварылася амаль з усімі суседзямі

Чацвёрты, найбольш сур'ёзны за ўвесь час, пакет санкцый ЕС супраць Беларусі ўхвалены 24 чэрвеня. Адносіны з братняй Украінай таксама як ніколі дрэнныя. Толькі Расія, як заявіў расійскі амбасадар у Беларусі Яўген Лук'янаў, будзе падтрымліваць нашу краіну "да самых крытычных абставінаў".

Еўрарадыё ўспомніла, як Беларусь з мясцовага міратворца ператварылася ў таксічнага суседа.

Добрасуседства з Еўропай скончылася пасля выбараў

У папярэднія некалькі гадоў перад выбарамі адносіны Беларусі з ЕС складваліся спрыяльна: наша краіна стала пляцоўкай для ўрэгулявання канфлікту на ўсходзе Украіны, палітвязняў не было, ЕБРР нарошчваў аб'ёмы крэдытавання ў Беларусі, ЕС дапамагаў у барацьбе з COVID-19. Увесну 2020 года Беларусь і Польшча нават дамовіліся пра пастаўкі нафты, бо з Расіі практычна нічога не прыходзіла. Праўда, былі рознагалоссі з Літвой праз БелАЭС.

Паколькі да выбараў "лялькаводы" былі з Расіі, праблемы пачаліся пасля таго, як Еўропа абурылася вынікамі выбараў 2020 года і задушэннем пратэстаў у Беларусі.

Польшча

Рыторыка Аляксандра Лукашэнкі адразу змянілася. З'явіліся польскія "лялькаводы" і заявы пра тое, што Польшча збіраецца забраць сабе Гродзенскую вобласць.

— Яны пра гэта ўжо адкрыта кажуць, спяць і сняць, — сцвярджаў Лукашэнка ў канцы жніўня 2020 года. Беларускаму амбасадару давялося даваць тлумачэнні за гэта ў МЗС Польшчы. Выказванні пра "бразганне натаўскіх гусеніц" ля межаў, напэўна, таксама не спадабаліся суседзям.

На гэтым Лукашэнка не спыніўся і заявіў у верасні, што закрые межы з Польшчай і Літвой, а таксама ўмацуе межы з Украінай.

Складанасці з перасячэннем мяжы паўсталі ў экс-кіраўніка беларускай каталіцкай царквы мітрапаліта Тадэвуша Кандрусевіча яшчэ ў канцы жніўня. Пасля візіту ў Польшчу яго проста не пускалі на радзіму. Лукашэнка заявіў, што святар атрымліваў у Польшчы інструкцыі пра тое, як разбурыць Беларусь.

Так працягваліся нападкі на Польшчу, публікаваліся яе абураныя рэакцыі і выказвалася глыбокая заклапочанасць да вясны 2021 года. У сакавіку Беларусь пайшла на больш радыкальныя дзеянні, выслаўшы польскага консула Ежы Цімафеюка за ўдзел у "Дні выклятых жаўнераў" у Брэсце.

Заяўлялася, што консул груба парушыў Венскую канвенцыю. Пачаліся ўзаемныя высылкі дыпламатаў.

Таксама разгарнуўся крымінальны пераслед прадстаўнікоў "Польскай школы" і "Саюза палякаў". Польскае МЗС загаварыла пра прыгнёт нацыянальных меншасцяў у Беларусі.

Калі ў красавіку з'явілася справа аб "замаху на Лукашэнку", абвінавачваліся ў гэтым якраз ЗША і Польшча. Юрась Зянковіч нібыта атрымліваў там кансультацыі.

На гэтым фоне, калі самалёт Ryanair з Раманам Пратасевічам на борце быў пасаджаны ў Мінску, Польшча адной з першых закрыла сваю паветраную прастору ад Беларусі. Цяпер, будучы ў складзе ЕС, падтрымала персанальныя і сектаральныя санкцыі супраць Беларусі.
 

Літва

Пасля выбараў 2020 года Літва, Латвія і Эстонія не сталі чакаць кансалідаванай рэакцыі ЕС на беларускае пытанне і самі ўвялі санкцыі ў дачыненні да Лукашэнкі і яшчэ 29 чыноўнікаў.

Неўзабаве міністр замежных спраў Уладзімір Макей паведаміў пра санкцыі ў адказ супраць фігур, якія "апантана спрабавалі ўмешвацца ва ўнутраныя справы Беларусі" і фінансуюць апазіцыю. Праўда, публікаваць гэты спіс не сталі.

У кастрычніку 2020 года Беларусь пачала адклікаць сваіх дыпламатаў з Літвы. Суседзям улады прапанавалі зрабіць тое самае, хоць Літва заяўляла пра тое, што спадзяецца ўнікнуць скарачэння дыпперсаналу.

У тым самым месяцы Літва вырашыла прыпыніць праекты па ахове прыроды, адукацыі, развіцці пагранічнай інфраструктуры, якія рэалізавала разам з Беларуссю. Грошы на іх вылучаліся еўрапейскай бокам.

З тых часоў не спыняліся ўзаемныя папрокі: то праз БелАЭС, то беларускі бок патрабуе выдаць Святлану Ціханоўскую.

Новы віток канфлікту з Літвой адзначыўся не толькі інцыдэнтам з самалётам Ryanair, але і грамадзянамі Ірака, якія аднекуль з'явіліся і сотнямі спрабуюць нелегальна перабрацца з Беларусі ў Літву.

Па супадзенні Лукашэнка сказаў у траўні:

— Мы спынялі наркотыкі і мігрантаў [на шляху ў Еўропу. — Еўрарадыё] — цяпер будзеце самі іх есці і лавіць.

Цяпер Літва падтрымала санкцыі і, здаецца, не баіцца страціць грошы ад транзіту беларускіх грузаў, у тым ліку калію.

Латвія

Гучных казусаў з Латвіяй не здаралася да вясны 2021 года. Хоць суседка і ўвяла санкцыі супраць 30 беларускіх чыноўнікаў разам з Літвой і Эстоніяй. Таксама пасля гібелі Рамана Бандарэнкі Латвія забараніла ўезд кіраўніку ФХРБ Дзмітрыю Баскаву і кікбаксёру Дзмітрыю Шакуту.

Пасля абвастрэнняў не было, пакуль мэр Рыгі Марціньш Стакіс і міністр замежных спраў Латвіі Эдгарс Рынкевічс не замянілі беларускі дзяржаўны сцяг на бел-чырвона-белы ў цэнтры Рыгі. Там знаходзіліся сцягі краін — удзельніц чэмпіянату свету па хакеі 2021 года. Адбылося гэта на наступны дзень пасля пасадкі самалёта Ryanair у Мінску.

Толькі тады Беларусь і Латвія сталі высылаць амбасадараў, а потым Генпракуратура і зусім перадала ў СК крымінальную справу на мэра Рыгі і міністра замежных спраў Латвіі за здарэнне са сцягам.

Украіна

Пасля выбараў Уладзімір Зяленскі заклікаў Беларусь да адкрытага дыялогу ўнутры краіны і параіў пералічыць галасы або правесці новыя выбары. Прэс-сакратар МЗС Беларусі Анатоль Глаз назваў такія парады "заезджанымі".

Сапраўдным скандалам стаў "агляд" машыны ўкраінскага амбасадара Ігара Кізіма на ўездзе ў Беларусь у верасні 2020 года. Згодна з Венскай канвенцыяй, надгляд асабістага багажу дыпламатаў недапушчальны.

— Прымусілі мяне адчыніць аўтамабіль, паказаць, што ў багажніку. Я за 27 гадоў працы ні разу не сутыкаўся з такім, — абурыўся амбасадар.

Дзяржпагранкамітэт Беларусі ў адказ заявіў, што гэта быў "агляд", а не надгляд. Акрамя таго, у сеціве з'явілася відэа "агляду".

Потым Украіна, як і многія іншыя краіны, не прызнала легітымнасці Лукашэнкі пасля яго таемнай інаўгурацыі.

— Асаблівае здзіўленне выклікаюць паводзіны нашых украінскіх суседзяў, — адрэагавала МЗС.

У снежні мінулага года Лукашэнка паведаміў пра "тэрарыстычную групу" Мікалая Аўтуховіча, якая нібыта везла ў Беларусь тоны зброі з Украіны.

— Рыторыка аб знешнім умяшанні, у прыватнасці мантра "зброя з Украіны", відавочна ўкладаецца ў палітыку запалохвання беларускага народа Лукашэнкі. Украіна не вораг Беларусі, — адказаў міністр замежных спраў Украіны Алег Нікаленка.

У красавіку 2021 года віцэ-прэм'ер, міністр рэінтэграцыі Украіны Аляксей Рэзнікаў сказаў, што "ўкраінскі бок не гатовы пасля зняцця каранціну вярнуцца да перамоваў пра Данбас у Мінску і мае намер шукаць іншую пляцоўку".

Украіна вельмі хутка адрэагавала і на інцыдэнт з самалётам Ryanair. Пасадка адбылася 23 траўня, а з 26 траўня Украіна ўжо прыпыніла авіязносіны з Беларуссю.

Расія

Адносіны з Масквой абвастрыліся ў канцы 2019 года, калі ішла праца над узгадненнем інтэграцыйных мапаў. Так і засталіся нявырашанымі пытанні нафты, газу, падатковай палітыкі, адзінай валюты. На фоне рознагалоссяў у пачатку 2020 года былі праблемы з пастаўкай расійскай нафты на беларускія НПЗ.

Так Беларусь падышла да пачатку перадвыбарчай кампаніі і першых акцый пратэсту. Лукашэнка заяўляў, што Віктар Бабарыка — расійскі праект, адпаведна, усё, што ішло не па плане уладаў, было звязана з рукой Масквы.

Напярэдадні выбараў у Беларусі і зусім былі затрыманыя 33 грамадзяніны Расіі. ДзяржСМІ назвалі іх "баевікамі замежнай прыватнай вайсковай кампаніі "Вагнер". Усяго ж у Беларусь нібыта прыбыло больш за 200 чалавек, чыёй місіяй было дэстабілізаваць абстаноўку перад выбарамі.

Зрэшты, потым аказалася, што віной усяму "лялькаводы" з Польшчы, ЗША і Чэхіі. Узаемаадносіны з Уладзімірам Пуціным удалося наладзіць. Братэрская любоў аказалася мацнейшай, і Лукашэнка нават дамовіўся на крэдыт у $1 млрд у снежні 2020 года. Другі транш гэтага крэдыту, хоць і са спазненнем, быў атрыманы 2 чэрвеня.