"Пакрыўджаныя" і "Забароненыя": як тэатры Чэхіі падтрымліваюць беларускі пратэст

Жорсткае задушэнне негвалтоўных пратэстаў, на якія беларускія грамадзяне выйшлі пасля апошніх прэзідэнцкіх выбараў, выклікала хвалю салідарнасці за мяжой. У тым ліку і ў Чэхіі, якая ў 1989 годзе прайшла сваю "Аксамітную рэвалюцыю". У жніўні тут часта параўноўвалі беларускія пратэсты з тымі падзеямі 30-гадовай даўніны. Але цяпер ясна, што Беларусь ідзе па значна больш цяжкім і горкім шляху.

У канцы 1980-х тэатралы адыгралі важную ролю ў крытычных падзеях таго часу. Цяпер чэшская тэатральная сцэна з трывогай сочыць за развіццём пратэстаў у Беларусі, у тым ліку і за ўдзелам артыстаў і дзеячаў культуры ў гэтых пратэстах.

Svět a divadlo ("Свет і тэатр", скарочана "SAD"), адзін з вядучых чэшскіх тэатральных часопісаў, піша пра беларускія тэатральныя праекты з пачатку 1990-х гадоў. Рэдакцыйная актыўнасць у гэтай галіне ўзрасла з 2007 года, калі "SAD" апублікаваў тэкст, які апісвае працу "Беларускага свабоднага тэатра". А ў апошнім выданні "SAD" была апублікавана новая п'еса Андрэя Курэйчыка "Пакрыўджаныя. Беларусь(сія)", напісаная ў жніўні — верасні 2020 года. Пасля гэтага тэатр "Злін" выпусціў радыёпастаноўку "Пакрыўджаныя. Беларусь(сія)", а ў рамках фестывалю сучаснага мастацтва "4+4 дні ў руху" адбылося чытанне п'есы.

П'еса як хуткая тэатральная дапамога

П'еса Курэйчыка пацвярджае меркаванне галоўнага рэдактара "SAD" Карэла Крала пра тое, што "палітыка ёсць найважнейшая тэма для тэатра, паколькі па сваёй сутнасці тэатр — гэта мастацтва [...] сацыяльна-палітычнае, бо тэатр — гэта заўсёды сустрэча людзей, а значыць, сацыяльная дзейнасць, жыццё грамадства і палітыка ўзаемазвязаныя". П'еса была напісана гэтаксама хутка, як цяпер перакладзена і пастаўлена. Асноўнымі прычынамі гэтага ў Чэхіі лічаць не столькі яе мастацкія якасці, колькі ролю ў падтрымцы пратэставых намаганняў. Паказы можна разумець як спецыфічны від дапамогі, які павышае паінфармаванасць пра беларускія праблемы за межамі Беларусі.

У верасні пражскі тэатр "X10" даў сваю сцэну беларускім артыстам. У рамках тэатральнага фестывалю ў горадзе Кутна-Гора ("DFKH") праходзілі дыскусіі і чытанні двух беларускіх пісьменнікаў: Юліі Цімафеевай і Альгерда Бахарэвіча. Яны не ўваходзілі ў першапачатковую праграму, іх удзел быў арганізаваны ў апошні момант.

Пад кіраўніцтвам Евы Зембак, тэатр "X10" і "DFKH" рыхтуе больш глыбокае паглыбленне ў сучасную тэатральную сцэну Беларусі на 2021 год. Там павінны быць тэхнічна больш складаныя праекты, чым чытанне. Для Зембак і яе калег сацыяльна-палітычная роля тэатра ёсць ключавой. Як яна сама кажа, "у тэатра ёсць шмат інструментаў, з дапамогай якіх ён можа і павінен падключацца, таму што ён здольны фармаваць мысленне людзей і ўдзельнічаць у стварэнні грамадства, у якім мы жывём". Яна ўспрымае тэатр як "культурны інстытут з сацыяльнай дасяжнасцю", магчымасці і абавязкі якога выходзяць за рамкі простай пастаноўкі п'ес.

Хто галоўны адрасат паштоўкі ў турму?

Для сітуацый, у якіх неабходна хуткая рэакцыя на палітычныя крызісы, драматычны ансамбль Нацыянальнага тэатра (ND) на чале з Мартай Любковай арганізаваў серыю дыскусійных сустрэч "Emergency Briefings". Сустрэчы пра сітуацыю ў Венгрыі і ў Сірыі адбыліся, а пра Беларусь — не, праз каранавірус. Але ў драматычнага ансамбля атрымалася прасунуць праект "Беларускага свабоднага тэатра" "Я з забароненымі" пра адсылку паштовак палітвязням у Беларусі.

Дзіўна, але асноўны ўнёсак гэтай формы дапамогі не звязаны з узняццем духу зняволеных. Паколькі цэнзары правяраюць і часта канфіскуюць паштоўкі, на самай справе менавіта яны галоўныя адрасаты паведамленняў. Значэнне паштовак, такім чынам, хутчэй, падрыўное, чым дапаможнае, і яны нацэлены на сумленне тых, хто ўтрымлівае зняволеных у турме.

Марта Любкова лічыць, што тэатральная падтрымка, нароўні з непасрэднай фінансавай дапамогай, больш карысная, чым іншыя праявы салідарнасці, такія як вывешванне сцягоў або афіцыйныя заявы. Для Любковай, гэтаксама як і для Зембак, мастацкае ўздзеянне тэатра мае важнае значэнне. І як яна сцвярджае, Нацыянальны тэатр павінен задаць сабе пытанне, каго ён прадстаўляе і што такое нацыя. Яна лічыць, што Нацыянальны тэатр павінен выйсці за межы сваёй элітнай пазіцыі і стаць апорай для супольнасці і месцам сустрэч.

Чэшская тэатральная сцэна не дыстанцуецца ад палітыкі. Наадварот, яна актыўна спрабуе знайсці спосабы, каб дапамагчы падчас крызісу, ці гэта будзе ў межах яе творчай дзейнасці або па-за ёй.

Падзякі: Павел Шторак, Івона Крэйзманава, Інга З. Мікшына, Карэл Крал, Ева Зембак, Марта Любкова, Крысціна Клімяшова, Марціна Пецкова-Чэрна.

Тэкст: Антанін Брында

Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.

Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.