Акно ў ЕС для "Гродна Азота". Як Узбекістан дапамагае Беларусі абысці санкцыі

27/09/2023 - 18:01

"Гродна Азот" / virtualbrest.ru

Карбамід — угнаенне, на долю якога прыпадала 40% паставак з Беларусі ў ЕС сярод мінеральных азотных угнаенняў. Гэта звесткі за апошнія пяць гадоў да ўвядзення санкцый супраць прадпрыемства "Гродна Азот". Аднак нягледзячы на абмежаванні, яго прадукцыя трапляе на гэты рынак і цяпер. Беларускі расследавальніцкі цэнтр высветліў, які шлях ад гродзенскіх цэхаў да еўрапейскіх спажыўцоў праходзяць беларускія ўгнаенні і як удаецца схаваць іх паходжанне.

Краіны Еўрасаюза адкрыта купляюць угнаенні з Беларусі. Паводле звестак Еўрастата, за шэсць месяцаў гэтага года туды імпартавалі больш за 7,8 тыс. тон беларускага карбаміду на суму €3,7 млн.

Колькі ў гэтай статыстыцы прадукцыі падсанкцыйнага беларускага прадпрыемства "Гродна Азот", мы не ведаем. Але ведаем, што кампанія знайшла спосаб замаскіраваць паходжанне прадукцыі. БРЦ высветліў, што "Гродна Азот" абыходзіць санкцыі, выдаючы свой карбамід за узбекскі і выкарыстоўваючы фірмы-пракладкі.

Окно в ЕС для “Гродно Азота”. Как Узбекистан помогает Беларуси обойти санкции

У Сербію праз Узбекістан

У 2021 годзе, у час паміж увядзеннем санкцый ЗША і ЕС супраць "Гродна Азота", Узбекістан упершыню з мая 2017-га паставіў карбамід у Еўрасаюз.

Паступова ўзбекскія пастаўкі дасягнулі аб'ёмаў паставак з Беларусі да ўвядзення санкцый.

Аднак толькі на паперы. БРЦ высветліў, што карбамід з Узбекістана мае беларускае паходжанне.

Дзякуючы “Рабочаму Руху” мы атрымалі дакументы, якія паказваюць, як "Гродна Азот" абыходзіць санкцыі, выдаючы свой прадукт за ўзбекскі. У нашым распараджэнні аказаўся кантракт, згодна з якім беларускае дзяржаўнае прадпрыемства "Грыком" прадае айчынны карбамід узбекскай фірме Wakler Exim.

“Грыком” вядомы нам па лютаўскім расследаванні як адна з фірмаў-пракладак, з дапамогай якіх "Гродна Азот" абыходзіць еўрапейскія санкцыі.

Дадатак да гэтай дамовы тлумачыць, навошта беларускі карбамід прадаваць ва Узбекістан, дзе з 2017 года існуе праграма развіцця хімічнай прамысловасці, у рамках якой планавалі інвеставаць у гэтую галіну больш за $3 млрд, а два гады таму запусцілі два новыя заводы па вытворчасці азотнай кіслаты, аміяку і карбаміду. У ім канчатковым атрымальнікам беларускага карбаміду пазначаная сербская фірма Wakler.

Згодна з актам прыёму-перадачы тавару па гэтым кантракце ад 2022 года, амаль тры тысячы тон карбаміду, які прадаў "Грыком", загрузілі ў вагоны на чыгуначнай станцыі "Аульс" побач з "Гродна Азотам". За гэтую партыю Wakler Exim заплаціў каля €885 тыс.

Кантракт з Wakler Exim падпісаў Віктар Русак, які займаў пасаду дырэктара "Грыкома".

Пасля лютаўскага расследавання БРЦ змоўшчыкі яшчэ больш заблыталі сляды і перайменавалі ўзбекскі Wakler Exim у Dunger — "угнаенне" па-нямецку.

Мы звярнуліся па каментары да ўзбекскай Dunger (былой Wakler Exim) і сербскай Wakler DОO, але на момант публікацыі адказаў не атрымалі.

Украінскі след

Расследавальнікі БРЦ высветлілі, хто стаіць за фірмай, якая дапамагае "Гродна Азоту" абыходзіць санкцыі. Узбекская кампанія Dunger (былая Wakler Exim), як і сербская Wakler DOO, была зарэгістраваная вясной 2022 года. Бенефіцыяр першай — украінскі бізнесовец Аляксандр Караніцын (санкцыі супраць “Гродна Азота” ўвяла і Украіна). Яму ж належыць 45% Wakler DOO. Ён валодае кампаніямі або доляй праз эмірацкі Wakler FZE.

Былы дырэктар узбекскага Dunger Алімжон Саідаў узначальвае фірму Dunger Navoiy. Згодна з дакументамі, якія аказаліся ў распараджэнні "Рабочага Руху", гэтая фірма таксама рэгістравала пастаўкі ад "Грыкома". Прадметам угоды быў гідраксіламінсульфат (ГАС) — запатрабаваны ў хімпраме рэактыў.

Каля чвэрці Dunger Navoiy належыць заводу Navoiyazot, які ўваходзіць у структуру дзяржаўнага холдынгу хімічнай прамысловасці Узбекістана "Узкімёсаноат". Тры чвэрці — кампаніі "СБПМ", след якой праз некалькі ўкраінскіх фірмаў і эмірацкага Mainstay Capital FZС вядзе да ўжо згаданага ўкраінскага бізнесоўца Аляксандра Караніцына і яго партнёра Яўгена Вараб'ёва.

У рэдакцыю БРЦ прыйшоў ліст ад "СБПМ", у якім гаворыцца, што пасля публікацыі лютаўскага расследавання БРЦ, "кіруючыся дзелавой этыкай і дзеля абароны дзелавой рэпутацыі... спынілі ўсе кантакты з КУП "Грыком".

"Што да асобных угодаў нашай групы з кампаніяй "Грыком" паведамляем, што згодна з прадстаўленым дакументам пастаўленыя тавары вырабленыя ў Рэспубліцы Беларусь, вытворцам тавараў з'яўляецца КУП "Грыком", — напісана ў паведамленні. — Тавары, закупленыя па гэтых кантрактах, пастаўляліся на рынкі Узбекістана, Сербіі і Турцыі, якія не ўвялі санкцыйных забаронаў на беларускіх вытворцаў і іх прадукцыю".

Таксама мы звярнуліся па каментары да беларускага "Грыкома", эмірацкага Mainstay Capital FZС, узбекскага Dunger Navoiy і Navoiyazot, але на момант публікацыі адказаў не атрымалі. Спробы звязацца з Аляксандрам Караніцыным і Яўгенам Вараб'ёвым не прынеслі выніку.

БРЦ

Азотныя ўгнаенні з калійнага завода

Іншыя кампаніі, якія набываюць забаронены тавар з Беларусі, хаваюць яго паходжанне значна горш. БРЦ выкрыў яшчэ адну схему кантрабанднага экспарту.

Партыю ўзбекскага карбаміду закупіла літоўская кампанія Milca Baltija. Яе ўладальнік — 23-гадовы беларус Раман Семяненя.

Такая памылка, на думку экс-супрацоўнікаў "Гродна Азота" з "Рабочага Руху", можа паказваць на тое, што чалавек, які запаўняў дакумент, не знаёмы з вытворчасцю азотных угнаенняў. Да таго ж месцам адгрузкі ў арыгінале накладной для атрымальніка значыцца горад Ліда.

Мы звярнуліся па каментары да Milca Baltija і яе ўласніка Рамана Семянені, а таксама да Дэхканабадскага калійнага завода, але на момант публікацыі адказу не атрымалі.

Новыя звёны ў ланцужку

Мы звярнулі ўвагу на яшчэ адну падазроную пастаўку. У траўні гэтага года ўзбекскі карбамід везла ў Літву беларуская фірма "Славянскі Альянс 2020". Яна належыць былому супрацоўніку Камітэта дзяржкантролю Аляксею Нікіціну, якога раней асудзілі на турэмны тэрмін за махінацыі падчас супрацоўніцтва з дзяржаўным прадпрыемствам.

“Славянскі Альянс 2020” займаецца аптовым гандлем яйкамі, малочнымі і іншымі харчовымі прадуктамі. Атрымальнікам партыі ўзбекскага карбаміду была кампанія UAB Gerta Baltic у Літве. Афіцыйна яна займаецца продажам мяса.

У тэлефоннай размове, у якой журналіст прадставіўся супрацоўнікам кансалтынгавай кампаніі, кіраўнік дырэктар расказаў, што ведаў пра пастаўку ўгнаенняў, але не адказаў на іншыя пытанні, звязаныя з ёй. Мы накіравалі афіцыйны запыт на адрас "Славянскага Альянсу 2020", але на момант публікацыі адказу не атрымалі.

Імаверна, "Гродна Азот" выкарыстоўвае і іншыя беларускія кампаніі-пракладкі, каб экспартаваць свае ўгнаенні. За шэсць месяцаў гэтага года Польшча імпартавала больш за шэсць тысяч тон карбаміду з Беларусі на агульную суму амаль €3 млн. Літва — тысячу тон на паўмільёна еўра.

Як і ў выпадку з "узбекскімі ўгнаеннямі", калі карбамід экспартуецца з Беларусі ў Еўрасаюз, у ланцужок паставак дадаецца яшчэ адно звяно.

Праз два месяцы пасля ўвядзення санкцый ЕС супраць "Гродна Азота", у лютым 2022-га ў Беларусі зарэгістравалі новую кампанію — "ГлобалДэТры". У лютым 2023-га яна правезла ў Літву партыю карбаміда-аміячнай сумесі (скарочана КАС) на амаль €137,5 тыс. Краінай паходжання тавару паказаная Беларусь.

Юрый Рававы адзначае, што ўсё звязанае з аміякам у Беларусі вырабляецца толькі на "Гродна Азоце":

“І карбамідна-аміячная сумесь, і аміячная салетра, і карбамід сам робіцца з аміяку, — пералічвае прадстаўнік "Рабочага Руху". — І вось гэтае, такое добрае вадкае ўгнаенне — яго ў Беларусі вырабляе таксама толькі "Гродна Азот". Вось якраз яго немагчыма ні з чым там больш асабліва змешваць. Гэта выключна "Гродна Азот" робіць гэтую рэч у Беларусі”.

Дзякуючы “Рабочаму Руху” мы атрымалі дакументы, якія сведчаць, што “ГлобалДэТры” закупаў КАС у “Гродна Азота”.

Мы патэлефанавалі дырэктару "ГлобалДэТры", каб даведацца, хто вырабляе КАС, якую яны гатовыя экспартаваць у краіны ЕС. Дзмітрый Пятрунін запэўніў, што яго прадпрыемства вырабляе гэтую прадукцыю самастойна, а "Гродна Азот" ніякага дачынення да гэтага не мае. Нават складнікі для КАС яны купляюць у іншых пастаўшчыкоў.

“У нас свая ўстаноўка па змешванні інгрэдыентаў, знаходзіцца яна ў вёсцы Брузгі, гэта на мяжы з Польшчай. Там вытворчая пляцоўка, там у нас устаноўка і там адбываецца змешванне", — расказаў БРЦ Пятрунін.

Мы таксама звярнуліся па каментар да "Гродна Азота", але на момант публікацыі адказу не атрымалі.

Надзейныя бізнес-партнёры

Ацэньваючы ўплыў санкцый на працу "Гродна Азота" праз амаль паўгода пасля іх увядзення, генеральны дырэктар прадпрыемства Ігар Ляшэнка сказаў:

“Павялічыліся тэрміны дастаўкі тавару кліентам, змянілася геаграфія паставак, але стабільная якасць вырабленай прадукцыі, узаемавыгаднае супрацоўніцтва і здаровы сэнс нашых надзейных бізнес-партнёраў дазваляюць знаходзіць новыя магчымасці для працы ў цяперашніх эканамічных умовах”.

Нашае расследаванне не толькі пацвярджае яго словы, але і раскрывае некаторых "партнёраў са здаровым сэнсам".

Прадукцыю "Гродна Азота" ў Еўропе нібыта замяніў карбамід з Узбекістана. Але частка гэтых паставак — насамрэч беларускія ўгнаенні з падсанкцыйнага "Гродна Азота". Гэтай кантрабандай займаюцца як прафесіяналы — напрыклад, "Грыком", з дапамогай украінскіх трэйдараў, якія свядома абыходзяць санкцыі і Еўрасаюза, і Сербіі, і Украіны, так і гульцы накшталт Milca Baltija, якая па дакументах купляе азотныя ўгнаенні ў калійнага завода. Усё гэта пакрываюць дзяржаўныя прадпрыемствы Узбекістана.

Юрый Рававы лічыць, што праз недахоп кантролю частка санкцый ператвараецца ў паўмеры:

“Дзесяць і нават больш работнікаў "Гродна Азота" цяпер знаходзяцца ў месцах зняволення па палітычна матываваных прычынах. І калі не ствараць ніякага рычагу ціску, то гэта ўсё будзе працягвацца. Калі закрываць вочы і даваць абыходзіць гэтыя санкцыі, то злачынец, атрымліваецца, не нясе ніякага пакарання. Калі рашэнне прынятае, значыць, мы дзейнічаем у гэтым кірунку і ідзём да канца”.

Каб прадухіліць абыход санкцый, можна ўвесці дадатковыя меры, якія абмяжоўваюць магчымасці паставак прадукцыі "Гродна Азота" на еўрапейскі рынак, лічыць Павел Латушка, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення. У якасці прыкладаў ён прыводзіць "санкцыі ў дачыненні да ўсяго віду гэтай прадукцыі" і кватаванне: "Напрыклад, пастаўляць тавар у аб'ёмах, які існаваў да вайны".

Аднаасобная адказнасць за любы змест, падтрыманы Еўрапейскім фондам медыя і інфармацыі (European Media and Information Fund, EMIF), ляжыць на аўтары/аўтарах, неабавязкова адлюстроўвае пазіцыю EMIF і партнёраў фонду — Фонду Галуста Гюльбенкяна (Calouste Gulbenkian Foundation) і Інстытута Еўрапейскага ўніверсітэта (European University Institute).