Чыстасердава: Мастак павінен быць сытым і багатым

Пра мастацтва як рынак Еўрарадыё размаўляла з арт-дырэктарам галерэі “Ў” Ганнай Чыстасердавай.

Еўрарадыё: Давайце пагаворым пра арт-рынак у Беларусі. Ці ёсць ён у нас цяпер хоць у якім выглядзе? І ці магчыма ўвогуле фарміраванне арт-рынку ў Беларусі? Каб з’яўляліся прадзюсеры, галерэі, калі прадукты мастацтва рэкламуюць не самі мастакі, а спецыяльныя людзі…

Ганна Чыстасердава: На жаль, нягледзячы на мой аптымізм, я скажу, што з арт-рынкам у Беларусі ўсё вельмі дрэнна. Калі мы зараз падлічым колькасць галерэй, якія існуюць у Мінску і якія непасрэдна займаюцца продажам мастацтва, то гэта будзе не больш чым 5-7 пляцовак.
Што трэба зрабіць, каб усё ж арт-рынак узнік і ці магчыма гэта ў сучасных умовах?
Неабходна ў два ці тры разы павялічыць колькасць галерэй, прывозіць вялікія праекты з Еўропы, паказваць, што сучаснае мастацтва цікавае, што фарміраваць калекцыі – гэта паўсюдна добры тон.

Калі мы ладзілі выставы ў замежнай Еўропе, там на адкрыццё выставы прыходзяць людзі, як прыватныя асобы, так і нейкія прадстаўнікі банкаў, і ўжо на адкрыцці, нейкім чынам рэзервуюць сабе ў калекцыю тыя ці іншыя працы. У Беларусі пакуль такой культуры няма…
У Мінску, на жаль, калі і ідзе гаворка пра тое, што тую ці іншую працу нехта хоча набыць у прыватную калекцыю, усе моманты вырашэння кошту і продажу адбываюцца непасрэдна ў майстэрні пасля выставы.



Еўрарадыё: А што тычыцца заканадаўства, якія патрэбныя законы, каб рэгуляваць ўзаемаадносіны паміж мастакамі і культурнымі ўстановамі і ці ёсць яны ў нас?

Ганна Чыстасердава: У нас пакуль няма заканадаўчай базы, якая б рэгулявала адносіны паміж мастаком і галерэяй, няма законапраектаў, якія б спрыялі падтрымцы мастацкіх праектаў юрыдычнымі асобамі. У нас у заканадаўстве не аформлена, што такое спонсарства… Апроч заканадаўства, у нас няма культуры ўзаемаадносін паміж мастакамі і галерэямі.

У той жа самай Украіне ці Расіі, калі мастакі, якія супрацоўнічаюць з галерэяй нейкім чынам будуць імкнуцца прадаваць свае працы праз майстэрню, усё гэта можа скончыцца даволі жорсткімі фінансавымі штрафамі ў бок мастака.

У Еўропе ці Амерыцы, калі вы прыйдзеце ў студыю да мастака і спытаеце яго, як можна набыць працу, першае, што ён вам скажа, будзе:  у мяне ёсць арт-дылер, скантактуйцеся з ім. Тут, вядома, вы зможаце ўсё пабачыць, я вам усё патлумачу, адкажу на пытанні, але непасрэдна фінансавыя пытанні вы будзеце вырашаць з ім.

Калі б у нас у Беларусі мастакі называлі такія самыя кошты, якія называць і галерысты, магчыма гэта пытанне пачало вырашацца. Таму што ўсе ведаюць, што калі прыйсці непасрэдна ў майстэрню, там дакладна будзе танней.

Еўрарадыё: Увогуле, у нас штосьці прадаецца праз галерэі, ці ўсё што прадаецца — гэта праз майстэрні?

Ганна Чыстасердава: Зноў жа скажу са свайго досведу, працы якія набываліся ў нас яшчэ на пляцоўцы “Падземкі” у 80% набываліся людзьмі, якія сюды прыязджаюць у якасці турыстаў або гэта былыя жыхары Беларусі. Беларусы ў асноўным ведаюць куды трэба ісці, і ідуць у майстэрні, на жаль.

Еўрарадыё: А гэта дрэнна для самога мастацтва? Магчыма ў Беларусі і не патрэбны мастацкі рынак? Няхай сам мастак і прадае свае працы — ён іх лепш ведае, лепш разбіраецца…

Ганна Чыстасердава: З аднаго боку, гэта так, таму што ў сучасным мастацтве, у асноўным, усе больш-менш вядомыя мастакі таксама з’яўляюцца сэлф-менеджэрамі, яны нейкім чынам шукаюць грошы на рэалізацыю праектаў. Але часта мастаку і спонсару праекту цяжка знайсці агульную мову, таму і патрэбны дылер.

Еўрарадыё: Які сектар арт-рынку неабходна развіваць у першую чаргу?

Ганна Чыстасердава: Я лічу, што ўсю культурную складаючую ў цэлым – і кіно, і тэатр... Калі ў нас не будзе ўзнікаць новых прыватных пляцовак для прэзентацый, усё так і застанецца на тым не вельмі добрым узроўні, які ёсць цяпер.

На колькі я ведаю, у нас вельмі не дрэнна прадаецца традыцыйны акадэмічны жывапіс і скульптура. У нас ёсць цэнтральны мастацкі салон на праспекце, у якім пейзажы і нацюрморты набываюцца кожны дзень. Але ж, калі мы будзем гаварыць пра сур’ёзныя актуальныя праекты канцэптуальнага мастацтва, над гэтым патрэбна вельмі шмат працаваць.

Трэба вывозіць мастакоў за мяжу, трэба прымаць удзел у міжнародных арт-кірмашах, якія ладзяцца паўсюды...

Еўрарадыё: А ці ёсць у нас сёння афіцыйная дзяржаўная падтрымка мастацтва?

Ганна Чыстасердава: Цікавыя рэчы пачалі адбываецца апошнія 1,5-2 месяцы. Два месяцы таму міністр культуры Беларусі прыняў загад, што афіцыйна на 54-ай венецыянскай біенале будзе прадстаўлены беларускі нацыянальны павільён. Гэты праект непасрэдна падтрымліваецца з боку дзяржавы. Цікава, наколькі гэты праект будзе актуальным і сучасным, таму што не маючы пэўнага досведу, цяжка будзе зрабіць, каб беларускі павільён быў актуальным і цікавым для еўрапейскага гледача. Пабачым, як яно будзе…

Але, ўсё адно, апошні год нейкі рух у галіне сучаснага мастацтва ў Беларусі відавочна адбываецца. Вы памятаеце праект, які мы ладзілі летам у Белэкспа – неафіцыйны венецыянскі павільён. Таксама можна ўзгадаць фестываль сучаснага мастацтва “Дах-9”. Зараз у нас адкрываецца вельмі цікавы міжнародны кніжны кірмаш, які ладзіцца кожны год. І вось, на французскі павільён прыедзе Катрын Міле — адзін з найвядомейшых і найважнейшых твараў у сучасным мастацтве Францыі.

Еўрарадыё: Які бізнес ў Беларусі згодны падтрымліваць мастацтва?

Ганна Чыстасердава: Два ці тры праекты мы рабілі з холдынгам Атлант-М, гэта аўтамабільны сектар. Мы супрацоўнічаем з інтэрнэт-правайдэрам Атлант-тэлеком. Адкрыццё галерэі “Ў” адбылося пры падтрымцы беларускага народнага банка. У пазамінулым годзе, дзякуючы ім, мінскія гледачы ўбачылі выставу Ніко Пірасмані, якая была ўпершыню прадстаўленая ў Мінску.

Еўрарадыё: Ці магчыма “ўбудоўванне” Беларусі ў сусветны мастацкі працэс? Наколькі сучаснае для рынку беларускае мастацтва рэагуе на рынак, ці змяняецца?

Ганна Чыстасердава: Калі гаварыць менавіта пра сучаснае актуальнае мастацтва, то ўвесь рынак разгортваецца па-за межамі Беларусі. Усе гэтыя мастакі адзін-два разы на год выстаўляюцца ў даволі сур’ёзных галерэях за мяжой. І там гэта падтрымліваецца вельмі вялікай фінансавай зацікаўленасцю.

Калі летам 2009 года мы ездзілі ў Вільню — гэта быў першы прыбалтыйская міжнародны арт-кірмаш сучаснага мастацтва, там мы ладзілі праект, у якім бралі ўдзел 9 мастакоў з Беларусі, ад маладых да ўжо зорак беларускага мастацтва і дызайну. Мы там пачулі вельмі шмат цудоўных водгукаў!

Таму нейкім чынам беларускае мастацтва, вядома, канкурэнтаздольнае — у нас вельмі добрая і цікавая школа, нягледзячы на тое, што нават у 2010 годзе ўсе імкнуцца вучыць акадэмічнаму традыцыйнаму мастацтву. Але ж ёсць такія вядомыя імёны як Руслан Вашкевіч, Сяргей Кірушчанка, Уладзімір Цэслер, Аляксандр Некрашэвіч. Гэта імёны, вядомыя і ў Расіі і ва Ўкраіне, і ў заходняй Еўропе.

Шэраг мастакоў, якія па розных прычынах з’ехалі з Беларусі, зараз ладзяць вялікія праекты ў Англіі, Германіі, Бельгіі… Супрацоўнічаюць і выстаўляюцца і ў музейных залах, і ў вялікіх галерэях сучаснага мастацтва. Калі ў нас будзе з’яўляцца магчымасць паказваць гэтыя праекты ў Беларусі, магчыма, мы нейкім чынам зменім гэтую сітуацыю. А пакуль у нас на вялікіх афіцыйных пляцоўках будуць праходзіць толькі выставы пейзажу віцебскага краю, я лічу, што сітуацыя не зменіцца.

Еўрарадыё: Атрымліваецца, што нашым мастакам прасцей пра сябе заявіць за мяжой, чым тут, у краіне?

Ганна Чыстасердава: На жаль, так. І я спадзяюся, што наша пляцоўка, якая працуе яшчэ толькі 3,5 месяцы з’явіцца першым месцам для сур’ёзнай прэзентацыі гэтага мастацтва.

Еўрарадыё: Ці ёсць сярод беларускіх мастакоў такія, чые працы карыстаюцца попытам на Захадзе? Увогуле, ці шмат прац беларускіх мастакоў купляюць за мяжой?

Ганна Чыстасердава: Вядома, купляюць і вельмі добра. Я ўзгадваю дзве ці тры выставы, якія мы ладзілі разам з нашымі партнёрамі – вельмі нядрэнна купляюць. І зусім па іншых коштах, чым у Беларусі.

Еўрарадыё: Як маладому мастаку прабіцца ў прэстыжныя галерэі, каб заявіць пра сябе і прадаць свае працы?

Ганна Чыстасердава: Пачынаць трэба з Радзімы — прыходзіць да галерыстаў, нейкім чынам іх зацікаўліваць. Для кожнага мастака вельмі важным з’яўляецца яго СV (лат. Curriculum vitae, — Апісанне жыцця, — Еўрарадыё) – гісторыя яго выставаў, калекцый, у якіх знаходзяцца яго працы.

Зараз на нашай пляцоўцы ёсць такая праграма “Старт-арт”, яна скіраваная на з’яўленне новых імёнаў у сучасным беларускім мастацтве. Я спадзяюся, што гэтыя імёны будуць знаходзіцца, таму што, калі мы ладзім нейкія выязныя праекты, мы заўсёды імкнёмся уключаць у наш спіс дваіх ці траіх маладых мастакоў. Галоўнае, я лічу, трэба быць дзёрзкім, смелым, прыходзіць у галерэі і прапаноўваць свае праекты, а мы ўжо знойдзем тыя фінансы і спосабы як гэта можна падтрымаць.

Еўрарадыё: То бок, гэта рэальна так заявіць пра сябе маладому мастаку, выставіць свае працы ў галерэі? Ці гэта так, што прыходзіць малады мастак, а яму кажуць – выбачай, тут у нас чарга з 10 чалавек ужо…

Ганна Чыстасердава: Ну зразумела, чарга ёсць. Але ж ёсць таксама прыярытэты, наколькі гэты праект актуальны і цікавы, наколькі ў ім выкарыстаныя сучасныя тэхнічныя сродкі. Заходзьце, паказвайце, прапануйце свае праекты, мы будзем іх паказваць.

Еўрарадыё: А ці рэальна ў Беларусі зарабіць на мастацтве?

Ганна Чыстасердава: На жаль, такія выпадкі не вельмі частыя. У асноўным, нашы мастакі павінны працаваць недзе паралельна – або ісці ў дызайн, або супрацоўнічаць з архітэктарамі, займацца роспісам прыватных дамоў ці офісаў. Хтосьці працуе ў Акадэміі, выкладае жывапіс ці графіку. Не шмат людзей жывуць выключна з продажу сваіх твораў.

Еўрарадыё: Таму што мала купляюць ці таму што кошты маленькія?   

Ганна Чыстасердава: Не, кошты не маленькія, мала купляюць.

Еўрарадыё: І, у асноўным, гэта, як вы сказалі, замежнікі…

Ганна Чыстасердава: Ёсць у нас калекцыянеры і ў Беларусі, я ведаю непасрэдна дваіх ці траіх чалавек, але ж — гэта мала.

Еўрарадыё: Добра, а вось сваімі намаганнямі ці рэальна сёння мастаку самому распіярыцца праз інтэрнэт? Блогі? Праз свой блог знаходзіць сабе пакупнікоў?

Ганна Чыстасердава: У гэтым сэнсе я рэтраград. Я лічу, што па-сапраўднаму, мастацтва можна пабачыць толькі ў галерэйнай ці музейнай залі. Ніякі манітор камп’ютэра ці дыск з графічнай інфармацыяй не заменіць таго візуальнага дыялогу, які ўзнікае непасрэдна на пляцоўцы ў галерэі.
Вельмі добра заявіць пра сябе нейкім перформансам на адкрыцці чужой выставы, напрыклад. Але далей усё адно павінен быць менеджэр ці прадзюсер, які будзе браць на сябе вырашэнне тых пытанняў, якія не павінны браць на сябе мастакі.

Еўрарадыё: Наколькі запатрабаваныя і сучасныя тыя пяць галерэй, што у нас існуюць? У іх шмат наведвальнікаў альбо галерэі наведваюць толькі самі ж мастакі, каб паглядзець на працы сваіх калег?

Ганна Чыстасердава: Мастацтва — вельмі суб’ектыўная штука. Хтосьці цікавіцца традыцыйным мастацтвам, і тут у людзей ёсць выбар, куды ісці. У нас таксама ёсць шэраг галерэй, якія працуюць з традыцыйным беларускім дэкаратыўна-прыкладным мастацтвам…

Але, калі мы будзем гаварыць пра сучаснае мастацтва, у нас была вельмі цудоўная галерэя NOVA, якая прэзентавала цудоўныя фота-праекты, але яна знікла. У нас была галерэя “Свет фота”, якая таксама зачыненая. У нас была “Падземка”, якая праіснавала шэсць гадоў і таксама зачынілася.

Калі гаварыць пра музей сучаснага мастацтва, то сучаснае мастацтва там мы бачым, на жаль, толькі два ці тры разы на год. Усё астатняе можна назваць сучасным мастацтвам толькі з пункту гледжання, што тыя мастакі, якія гэта робяць – нашы сучаснікі, не болей. Цэнтр сучаснага мастацтва – гэта тое, што павінна было адчыніцца ў Мінску гадоў пяць таму. У нас дагэтуль нічога такога няма.

Я лічу, што тых людзей, якія зараз працуюць у Музеі сучаснага мастацтва, у Палацы мастацтваў на Казлова, трэба за бюджэтныя ці нейкія іншыя грошы адпраўляць на тыдзень у тую самую Вільню. Там летам адкрыўся новы цэнтр сучаснага мастацтва, у які прывозяць выставы непасрэдна з Англіі і Францыі з вялікімі бюджэтамі. І гэта цікава, туды людзі ездзілі нават з Беларусі, каб гэта ўбачыць.

Еўрарадыё: Якія ў мастакоў ёсць магчымасці сябе прадаць ці павялічыць сваю цану, акрамя смерці, калі адразу ўвага прыцягваецца?

Ганна Чыстасердава: Усё роўна, толькі праз галерэі, а куды яшчэ… Ладзяцца таксама нейкія конкурсы. Ёсць вельмі цікавыя рэсурсы на базе расійскіх галерэй і арт-цэнтраў, Украіны, Польшчы, якія непасрэдна аб’яўляюць пра конкурсы для маладых мастакоў. Калі няма магчымасці гучна заявіць пра сябе ў Беларусі, можна з’ездзіць і ўзяць у дзел у конкурсе ў Польшчы, напрыклад.

Еўрарадыё: Ці ёсць у нас, у Беларусі недаацэненыя мастакі?

Ганна Чыстасердава: Ёсць. Я лічу, што шмат мастакоў не атрымліваюць той увагі, якую павінны атрымаць.

Еўрарадыё: Чаму так адбываецца? Іх мастацтва не разумеюць ці ў іх проста няма магчымасці пра сябе заявіць?

Ганна Чыстасердава: Няма магчымасці — гэта па-першае, па-другое — няма таго самага прадзюсера, які б мог прыйсці і прапанаваць яго выставу. У асноўным, гэтыя людзі жывуць не ў Мінску, а амаль усё культурнае жыццё ў нас праходзіць непасрэдна ў Мінску, і выстаўляцца трэба ў Мінску.
Таму, на жаль, як адбылося з мастаком Андрэем Капуснікавым, з якім мы супрацоўнічалі, зладзілі дзве яго выставы ў “Падземцы”… Ён сышоў ад нас менш за месяц таму, і я, на вялікі жаль, сутыкнулася з тым, што гэта той мастак, які падчас свайго жыцця недаатрымаў гэтай увагі.

Я спадзяюся, што мы пачнём задумвацца, што нехта недаатрымлівае падтрымкі не пасля таго, як гэтыя людзі будуць ад нас сыходзіць, а пакуль яны яшчэ побач з намі.

Еўрарадыё: Ці рэальна каб у Беларусі ў бліжэйшы час мастакі ўсё ж пачалі зарабляць мастацтвам. І ім не трэба было б яшчэ дзесьці падпрацоўваць. Бо ў той жа Еўропе — мастацтва адзін з самых прыбытковых заняткаў…

Ганна Чыстасердава: Я думаю, што рэальна. Гэта залежыць і ад нас непасрэдна, як ад галерыстаў, і ад Міністэрства культуры і ад дзяржаўнай палітыкі падтрымкі культуры і мастацтва.
Мы са свайго боку робім усё, каб гэту сітуацыю змяніць. Я спадзяюся, калі на Мінскіх прасторах яшчэ з’явіцца дзве ці тры, ці чатыры ініцыятыўныя групоўкі, якія будуць імкнуцца рабіць праекты ў галіне сучаснага мастацтва з камерцыйнай скіраванасцю, то можа і праз тры гады гэта сітуацыя зменіцца.

Трэба нейкім чынам карыстацца тым, што мы маем зараз. Калі ў нас няма шмат залаў, давайце выкарыстоўваць пад’езды дамоў, свае майстэрні ці кватэры, запрашаць туды магчымых пакупнікоў. Так, гэта ўсё чорны бізнес, але там дзе ёсць чорны, хутка будзе і белы.

Мастак не павінен быць галодным. Тое, што часта любяць казаць, што мастак павінен быць бедным і галодным — не праўда. Усё ўжо дыяметральна змянілася. Зараз усе тыя мастакі, што займаюць першыя дзясяткі рэйтынгаў у сусветным мастацтве — вельмі нябедныя людзі. Калі ёсць грошы, ёсць новыя цікавыя праекты, прайшоў ужо той час, калі халсты, ў якіх не было зацікаўленасці, перамалёўваліся пад новыя працы.