"Калі ты не ў Беларусі — ні да чога не заклікай" і іншыя ўрокі пераезду ў Кіеў

Наста Базар — грамадская актывістка, удзельніца пратэстаў, ютуб-блогерка, мама дваіх дзяцей, феміністка — спіс можна працягваць яшчэ доўга. У Мінску яе ведалі па праекце хатняй адукацыі і праекце "Сямейны дворык", прасоўванні альтэрнатыўнага адукацыі і падтрымцы жанчын і дзяцей.

На інтэрв'ю з Настай мы дамаўляемся ў кавярні ў цэнтры Кіева: так ёй зручней потым бегчы на чарговую сустрэчу. Яна цяпер жыве тут: пераехала ва Украіну ў жніўні, калі актывістаў з лакальных чатаў сталі хапаць і саджаць на суткі. Еўрарадыё распытала яе пра прычыны пераезду, дэталі жыцця ў Кіеве і новае каханне.
 

Я была здзіўленая сваёй рэакцыі. Гэта быў поўны ступар

Еўрарадыё: Як цябе правільней прадставіць? Як расказаць пра цябе чытачам?

Наста Базар: Спікерка, лектарка, арганізатарка мерапрыемстваў. У Мінску я актыўна прасоўвала тэму альтэрнатыўнай адукацыі, арганізоўвала лекцыі і семінары. Мела актыўную грамадзянскую пазіцыю. Спачатку дыстанцыявалася ад пратэстаў у Беларусі — не хадзіла на мірныя маршы пратэстаў з-за страху за дзяцей, падтрымлівала па тэлефоне сваіх сябровак і сяброў, якія маглі праз адсутнасць інтэрнэту згубіцца ці не разумець таго, што адбываецца ў горадзе. Потым далучылася да мірных акцый. Актыўнічала ў вёсцы, у якой жыла.

Еўрарадыё: Раскажы, чаму мы сустракаемся ў Кіеве, а не Мінску?

Наста Базар: Жнівень і верасень яшчэ былі тым часам, калі ва ўсіх былі адкрытыя профілі ў сацыяльных сетках і падпісаныя імёны і прозвішчы. Я таксама сядзела з адкрытым профілем. Пазней зразумела, што трэба партызаніць: напэўна, разгулялася дзядулева кроў. (Смяецца.) Але было ўжо позна. Як толькі пачалі браць людзей са скрынамі з чатаў і даваць суткі, я зразумела, што становіцца небяспечна. Было шмат спадарожных падзей далей, і нейкі час я нават была ўпэўненая, што не баюся затрымання. Маўляў, я мама непаўналетніх дзяцей, разведзеная. Таму думала, што мне, хутчэй за ўсё, дадуць штраф, і я сябе да гэтага рыхтавала. Але ўсё роўна я трапляла ў сітуацыі "Бі, бяжы, замры" [тыповыя рэакцыі пры шокавай траўме. — Еўрарадыё].

Наогул, я контрфабічная і часта рэагую актыўна. Але ў сітуацыі сутыкнення з такім адкрытым гвалтам, калі ты абсалютна нічога не можаш зрабіць, я была здзіўленая сваёй рэакцыі. Гэта быў поўны ступар.

У Мінску я трапіла ў ачапленне і не пацярпела фізічна, але маральна я вельмі моцна пацярпела. Мая карта каштоўнасцяў не магла гэта вытрымаць, і было вельмі складана. Уласна, пасля гэтага і пасля падзей, калі давялося пару разоў яшчэ прайсціся па вастрыі ляза: выдаліць чат, напрыклад, а потым даведацца, што ў гэты момант тэлефон, на кім быў аформлены чат, знаходзіцца ў руках у міліцыі. І яшчэ пара падобных. У такія моманты ты разумееш, што робіш усё законнае і правільнае, але пры гэтым цябе могуць ні за што пасадзіць або затрымаць

Еўрарадыё: Здаецца, так няправільна праецыраваць на сябе негатыўныя наступствы.

Наста Базар: Я, як і многія актывісткі, думала, што я не такая прыкметная. Але ўсё змянілася тады, калі ў суседняй вёсцы з хаты забралі знаёмага проста пры дзецях і са зброяй. Гэты момант мяне моцна дабіў, таму што мне здавалася, што ёсць рэчы недатыкальныя — дзеці, дактары і журналісты. Але аказалася, што няма. А перад гэтым яшчэ ўзялі адну калежанку проста з дома, тады пачыналі браць з дома людзей. І я проста зразумела, што я практычна не сплю ва ўласным жыллі, у якім я хачу і павінна сябе адчуваць бяспечна. І пасля гэтай гісторыі са знаёмым я зразумела, што калі ў наш дом уварвуцца — наўрад ці я калі-небудзь буду спаць спакойна.
 

Ёсць нейкія спісы, па якіх ідуць

Еўрарадыё: Складана было з'язджаць?

Наста Базар: Было вельмі складана. Я хачу быць у працэсе, кантэксце, гэта мая краіна, а тое, што я з'ехала, яшчэ больш дадае каштоўнасці маёй краіне, і я разумею, што я хачу жыць менавіта там. Там мае людзі, маё асяроддзе, мой менталітэт, я разумею, што гэта важна.

Еўрарадыё: Як ты прыйшла да ідэі ўсё ж ехаць?

Наста Базар: Па настойлівасці і падтрымцы маіх калежанак. Мне прапанавалі на рэлакацыю. Я паехала ў Кіеў на два тыдні ў верасні, да апошняга думаючы, што не трэба ехаць. Паехалі з дзецьмі, сабраўшы па мінімуме рэчаў. І калі па прыездзе я пайшла паабедаць, я ела і падумала: вой, гэта і ёсць смак. Я зразумела, што даўно не адчувала смаку ежы. Я зразумела, што рэлакацыя вельмі патрэбная, і я б нават сказала, што вельмі патрэбная ўсім.

Таму я вырашыла застацца на месяц. У кастрычніку хацела вярнуцца. Але за тыдзень да майго вяртання, літаральна за два дні, узялі некалькіх маіх сябровак і калежанак, і гэта было мэтанакіравана. Цікава будзе, вядома, даведацца, як яно ўсё працавала. Мне наогул здаецца, што ёсць нейкія спісы, па якіх ідуць. Спачатку пайшлі па айцішніках, потым пайшлі па НДА-сектары, па актывістах, потым па анархістах, проста па спісе. І калі сталі браць людзей прыкладна ў адзін час і нават тых, хто не хадзіў на мірныя акцыі пратэсту, я зразумела, што ідуць па спісачку. Хоць я і нізавая актывістка, не была ні ў якіх партыях, хоць цёпла падтрымліваю многія з іх, зразумела, што рызыка ёсць. Плюс пачаліся гісторыі, што пачалі саджаць жанчын з непаўналетнімі дзецьмі. А потым шукалі арганізатара жаночых маршаў... Прайшло яшчэ трохі часу, і ўжо пачалі пагражаць адбіраць дзяцей з сем'яў. Тут я і зразумела, што з майго часовага падарожжа вяртацца рана. У мяне няма права рызыкаваць дзецьмі. Таму я вырашыла застацца. Хоць гэта было складана.

Еўрарадыё: Што засталося ў Мінску?

Наста Базар: У Мінску засталіся свойскія жывёлы. Засталося ўсё. Засталіся людзі, засталіся блізкія. Я закрываю сябе тым, што я вярнуся, што гэта часова... (Плача.) Ну адчуванне, што я вярнуся і ўсіх абдыму. Але час ідзе, і я разумею, што пры ўсёй маёй актыўнасці зносіны анлайн даюцца мне складаней, чым афлайн. Мне хочацца бачыць чалавека, адчуваць, абдымаць, і ўсё ўскладняецца. Таму я думаю: вось-вось закрыю справы і зараз патэлефаную. А праз справы стэлефаноўваюся рэдка.

Самае дарагое — блізкія людзі, сям'я, радня. Працы як такой не засталося, працавала фрылансерам, арганізоўвала мерапрыемствы. Вельмі хацела гэтай зімой зрабіць чацвёртую канферэнцыю па альтэрнатыўнай адукацыі, але, мабыць, адкладзём да лепшых часоў. З працай я не моцна пацярпела, хоць тут сітуацыя з працай складаная. Хочацца ўсё-ткі працаваць у той сферы, якая прынясе максімум карысці, а не проста пайсці на нейкую працу, якая будзе прыносіць грошы без карысці. Пакуль не моцна атрымліваецца ажыццявіць гэта, але я стараюся.
 

Ёсць арганізацыі, якія прадаюць валанцёрства. Ад 300 да 1000 долараў

Еўрарадыё: Чым ты займаешся цяпер?

Наста Базар: Актыўнічаю актывізм. Арганізоўваў мерапрыемствы, падтрымліваю людзей. Максімальна інфармую тых, каму патрэбна інфармацыя наконт пераезду, жылля і ВНЖ. У складзе вялікай колькасці людзей спрабую спрасціць легалізацыю беларусак і беларусаў ва Украіне.

Еўрарадыё: Як поспехі? Кажуць, штосьці ўдалося зрабіць.

Наста Базар: ВНЖ тут досыць складана атрымаць. Прычынай для атрымання ВНЖ можа быць праца. Але тады працадаўца павінен выкласці вялікую суму, а на працу не бяруць.

Яшчэ ёсць варыянт з вучобай, але гэта не ўсім падыходзіць. Яшчэ варыянт — валанцёрства ці журналістыка, але для валанцёрства трэба знайсці грамадскую арганізацыю, якая запросіць вас валанцёрыць.

Ёсць арганізацыі, якія прадаюць валанцёрства. Ад 300 да 1000 долараў. І для мяне, вядома, гэта было шокам. Здаецца дзіўным, калі людзі хочуць зарабляць грошы на чужым горы. Беларусы не ведаюць, як тут легалізавацца, гэта вельмі складана, а ВНЖ па валанцёрстве не дае права на легальнае працаўладкаванне. Плюс яшчэ рэгістрацыя — перажытак мінулага, які вельмі перашкаджае.

У кожным разе мы тут з актывістамі і актывісткамі спрабуем зрабіць усё, што мы можам. Безумоўна, вельмі шмат зрабілі ў тым ліку арганізацыі, якія тут ёсць. Са жніўня яны пісалі і запыты, праводзілі канферэнцыі. Мы сабралі круглы стол, на якім прысутнічаў дзяржаўны СМІ, пасля якога, не магу сказаць, што праз яго, але ўсё ж працягнулі тэрмін знаходжання ва Украіне да 180 дзён спачатку айцішнікам, а пазней і ўсім.

Еўрарадыё: Ты добра адаптавалася.

Наста Базар: Яшчэ я дапамагаю з арганізацыяй вольнага часу беларускіх дзяцей, якіх бяруць з сабой бацькі, якія пераязджаюць. Гэта таксама вельмі важна: пабыць аднаму, без дзіцяці. У асноўным шмат прыязджае жанчын з дзецьмі. Мой наступны праект: арганізаваць міні-сад, куды можна будзе прыводзіць дзяцей хоць бы на палову дня. Таму што не ўяўляю, што адчуваюць жанчыны, якія, калі нават ёсць праца, праводзяць з дзіцем столькі часу.

Еўрарадыё: Ты сябе добра, спакойна адчуваеш цяпер?

Наста Базар: Адна з тэм, якую я люблю на семінарах і якую сама часам праводжу, — антывыгаранне. І нядаўна зноў яго праводзіла, а па факце зразумела, што я сама падвыгарала. І калі я злавіла сябе на тым, што я на тэлефоне кожную секунду і правяраю тэлефон кожную секунду, — зразумела, што гэта не зусім правільна.

Цяпер я называю сябе "самастойная мама"

Еўрарадыё: Што больш за ўсё не спадабалася ва Украіне?

Наста Базар: Тут часам узнікаюць пытанні пра тое, хто зрабіў больш. Ці, напрыклад, сумняваюцца ў тваім запыце на падтрымку і дапамогу. Я наогул лічу, што лепш дапамагчы дзесяці людзям, якія проста нажываюцца на гэтай дапамозе, і пры гэтым дапамагчы 1000 людзям, якім гэта сапраўды трэба, чым кожнага ставіць пад сумнеў. Таму што прасіць дапамогі вельмі цяжка. Я цяпер вельмі добра разумею жанчын, якія зазналі хатні гвалт. Трэба вельмі шмат смеласці, каб пераступіць сорам, пачуццё віны і папрасіць дапамогі. А пасля гэтага яшчэ і ў тваім запыце сумняваюцца. Гэта суперцяжка.

Еўрарадыё: А што з асабістым жыццём тут?

Наста Базар: Я прыехала сюды з дзецьмі і сваім каханнем. Але адносіны хутка скончыліся. Пачаліся іншыя адносіны — неймаверныя. Ва ўсіх значэннях слова "неймаверныя".

Цяпер я называю сябе "самастойная мама". Таму што я ведаю шмат сем'яў, дзе адказнасць сапраўды бярэцца папалам, паміж мужчынам і жанчынай ці людзьмі ў пары. Нягледзячы на тое, што я цяпер у партнёрстве і сямейная жанчына, я прынцыпова называю сябе так, і калі адзін перастае клапаціцца пра дзяцей, маральна, фізічна, фінансава, як хочаце, то я застаюся сама. Гэта мае дзеці і ў маёй сям'і, так агаворана. У выхаванні і адукоўванні якіх дапамагае маё каханне. Але гэта не нашы дзеці. Падтрымкі таты для дзяцей няма.

Еўрарадыё: Як дзецям даўся пераезд?

Наста Базар: Для дзяцей пераезд даўся складана. Трэба было шмат рэсурсаў, каб закрываць іх патрэбнасць у Беларусі як у краіне. Усё паляцела пад адхон, было нават складана гатаваць ежу. Калі б не было дзяцей, я б не гатавала сабе ежу. Трэба адзначыць, што я "хоўмскулю" дзяцей. Як адэпт кансерватыўнай адукацыі, я лічу, што нічога страшнага не будзе, нават калі дзіця б год не вучылася. Для іх першапачаткова гэта ўсё было як падарожжа. Але калі я сказала, што мы не вернемся назад, то для іх быў шок. Мы сістэматычна гэту гісторыю праплакваем. Ну і ў Кіеве мы з верасня змянілі чатыры месцы для жылля, а гэта таксама вельмі нялёгка.

Калі з'язджаеш з Беларусі — перастаеш разумець, што там адбываецца

Еўрарадыё: У Мінску ты рабіла праект "Сямейны дворык"…

Наста Базар: Дворык я закрыла ў 2018 годзе, таму што сацыяльны бізнес у Беларусі — гэта стратнае прадпрыемства. Я прызнаю цяпер, што мне не хапіла ведаў у маркетынгу, былі дапушчаныя яшчэ розныя касякі. Але ў Кіеве ёсць дакладна такая прастора, у якой людзі бачаць і чуюць дзяцей. І гэта мне вельмі важна. Гэтага дастаткова.

Еўрарадыё: Як адчуваеш цяпер тое, што адбываецца ў краіне?

Наста Базар: Калі з'язджаеш з Беларусі — перастаеш разумець,што там адбываецца. Я не магу гаварыць як сведка падзей. Я, вядома, чытаю навіны, але ў іншай краіне праламляецца ўспрыманне, па-іншаму глядзіш на падзеі, не можаш гэта адчуць. Я цікаўлюся ўсім, што адбываецца. Я разумею, што на цяперашні момант я не ведаю, што адчувае кожная і кожны. Але што я хацела б адзначыць: ніхто не можа заклікаць людзей рабіць нешта ў Беларусі, калі ён не знаходзіцца ў краіне. Гэта павінен рабіць толькі той, хто там знаходзіцца.

Еўрарадыё: Якія планы на будучыню?

Наста Базар: Самы вялікі план цяпер — вярнуцца дадому. І вельмі хочацца. У верасні я спадзявалася, што гэта будзе снежань, у снежні я спадзявалася, што гэта будзе люты. Цяпер я вельмі хачу, каб гэта быў красавік або хоць бы чэрвень. Я не думаю пра гэта, але адчуваю цікавыя пачуцці — пачуццё белага аркуша перад сабой. Я не ведаю, дзе я буду праз паўгода, ці буду я дома і чым я буду займацца…

Чтобы следить за важными новостями, подпишитесь на канал Еврорадио в Telegram.

Мы каждый день публикуем видео о жизни в Беларуси на Youtube-канале. Подписаться можно тут.