"Паловы кафедры вось так, бах — і няма!" Як рэпрэсіі знішчаюць гістфак БДУ

"Кіберпартызаны" апублікавалі расследаванне аб маштабных рэпрэсіях, якія адбыліся ў галоўным ВНУ краіны — БДУ. А потым яшчэ адно — пра ролю ў іх рэктара Андрэя Караля.

Звальненні падкасілі і найстарэйшы факультэт ВНУ — гістарычны. Пра гэта Еўрарадыё расказала крыніца, знаёмая з сітуацыяй на факультэце. А мы расказваем пра гэта вам.

— Паводле звестак актывістаў, за апошнія чатыры гады з БДУ былі звольненыя блізу 500 супрацоўнікаў. Пра якую колькасць рэпрэсаваных тады можа ісці гаворка на гістфаку?

— Па прыблізных падліках, з 2020 года звольнілі прыкладна 20 супрацоўнікаў. У межах гэтай лічбы. Зыходзячы з таго, што на факультэце працуе каля 100 чалавек, то пятай часткі ён дакладна пазбавіўся. Гэта вельмі шмат людзей.

— Які цяпер настрой у выкладчыцкіх колах факультэта?

— Настрой змрочны — і ён пагаршаецца, мяркуючы па размовах. Факультэт апісваюць як царства мёртвых — усё ўсё бачаць, адчуваюць і разумеюць, таму што столькі калегаў сышло.

Больш за тое, людзі самі сыходзяць, добраахвотна. За апошні час чалавек шэсць-сем звольнілася, таму што гнятлівая атмасфера не дазваляе нармальна працаваць. Стаўленне такое, быццам да цябе ставяцца, як да ворага.

Напрыклад, намесніца дэкана Лілія Бярэйшык сышла яшчэ ўвосень 2020 года. З кафедры гісторыі старажытнага свету і сярэдніх вякоў звольніліся Алег Малюгін і Віктар Фядосік. З кафедры гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў — загадчык Уладзімір Падалінскі. З кафедры крыніцазнаўства — Вікторыя Латышава. З кафедры гісторыі Беларусі новага і найноўшага часу — Андрэй Максімчык. І гэта толькі частка людзей, якіх памятаю. Падазраю, што былі і іншыя. Калі б яны самі не сышлі, іх бы рана ці позна звольнілі. Невядома, як хутка, але гэта факт.

"Літаральна за год усіх спаралізаваў страх"

— Ці распаўсюджаная практыка выкрыцця і пераследу "нязручных" супрацоўнікаў?

— Пра напісанне даносаў сказаць нічога не магу, але адносіны напружаныя. Выкладчыкі могуць калегам па факультэце здзекліва заявіць, што вось, маўляў, "кафедра бандытаў".

— А што пад гэтым разумеюць?  

— Гэта пра розніцу поглядаў. Што вось мы, "ябацькі", правільных поглядаў, а астатнія не. І такіх "ашалелых" на факультэце даволі шмат, яны на калегаў глядзяць, як на чарцей. Вось такое стаўленне. Людзям у такіх умовах складана працаваць — і яны сыходзяць.

— А колькі такіх "ябацек"-выкладчыкаў ёсць на факультэце?

— Калі казаць пра 2020-ы, то вельмі многія падтрымлівалі пратэстоўцаў: пісалі адкрытыя лісты, падпісвалі петыцыі. Больш за палову супрацоўнікаў факультэта былі ўцягнутыя ў гэтую актыўнасць, адстойвалі свае каштоўнасці.

Потым пачалі закручваць гайкі — і людзі пачалі баяцца, прыціхлі або перайшлі на бок "ябацек". Іншыя прадэманстравалі сваю стоеную праўладную пазіцыю. Тыя ж Сяргей Аляксандровіч, Сяргей Каун, Дзяніс Ларыёнаў. Яны ўжо сваё "сапраўднае аблічча" не хаваюць, выконваюць ідэалагічны заказ. Факультэт прайшоў дзіўную эвалюцыю за гэтыя чатыры гады.  

Рэпрэсіі шмат каго запалохалі. На суды калегаў, з якімі прапрацавалі не адзін дзясятак гадоў, перасталі хадзіць, маральна і матэрыяльна падтрымліваць, сябры адвярнуліся ад сяброў. Літаральна за год усіх спаралізаваў страх.

— Як паводзіць сябе кіраўніцтва факультэта? Наколькі яно спрыяла рэпрэсіям?

— У нас найбольш заўзятым правадніком рэпрэсій стала намеснік дэкана па выхаваўчай рабоце Аліна Верамейчык. Яе прызначылі яшчэ ў 2019 годзе замест Андрэя Прохарава. Усе думалі, што яна такая прагрэсіўная, перспектыўная, але яна паказала сябе адкрыта ў 2020-м.

І ў большасці выпадкаў тыя рэпрэсіі, якія адбыліся, у маім разуменні, на яе сумленні. [Дэкан факультэта Аляксандр] Каханоўскі, відаць, не быў зацікаўлены, каб рэпрэсіі былі маштабнымі. У тым ліку таму, што як дэкан, кіраўнік, калі сыходзяць яго падначаленыя, ён не ў стане закрыць вакансію. А гэта адбіваецца на працаздольнасці факультэта.

Вядома, ён таксама мае дачыненне да рэпрэсій, але з найбольшай лютасцю выступіла Верамейчык. Яна магутным катком прайшлася не толькі па выкладчыках, але і па студэнтах. Думаю, указанні ішлі ад яе. 

— А чым можна растлумачыць яе актыўнасць у плане рэпрэсій? 

— Па чутках, у яе муж працуе ў КДБ, а яна сама заканчвала нейкую расійскую ВНУ, звязаную з сілавымі структурамі. Плюс другі намеснік дэкана зараз Ганна Маскевіч, яна з кафедры Каханоўскага. Яна заканчвала Акадэмію МУС па спецыяльнасці правазнаўства, яе паставілі год ці два таму. Вось два чалавекі ў кіраўніцтве факультэта, звязаныя з сілавікамі.

"Там адразу трох чалавек звольнілі ў 2022 годзе, а іх усяго шэсць ці сем"

— Як кіраўніцтва факультэта вырашае цяпер кадравыя пытанні? Ці хапае выкладчыкаў? І як яны зацвярджаюцца?

— Любую кандыдатуру прымаюць спачатку "наверсе", потым праводзяць праз МУС. Усё, як у дзяржведамствах або на прадпрыемствах.

У нас была праблема са студэнтамі, якія "засвяціліся". Іх не маглі размеркаваць у школы праз такія праверкі. Гэта значыць ВНУ іх накіроўвае на вучобу, а кіраўніцтва школ адмаўляецца падпісваць іх размеркаванне. 

На факультэце на пэўныя пасады не хапае спецыялістаў. Стаўку дзеляць паміж штатнымі супрацоўнікамі, і такое адбываецца на многіх кафедрах. Вельмі пацярпела кафедра археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін — там адразу трох чалавек звольнілі ў 2022 годзе, а іх усяго шэсць ці сем. Прычым два з іх — гэта наогул найбуйнейшыя ў Беларусі спецыялісты, якіх няма кім замяніць. Гэта значыць паловы кафедры вось так, бах — і няма! 

На вакансіі бяруць аспірантаў, калі яны падыходзяць. А што аспірант можа зрабіць? Які ў яго ўзровень ведаў, што ён дасць студэнтам? Гэта раз. Па-другое, ён не абараніўся, ён аспірант. Як ён можа развіваць навуку?

На многіх кафедрах дагэтуль звольненых дацэнтаў замясціць не могуць. Чаму? Тыя кандыдатуры, якія ёсць, не праходзяць праверку. А свабодных спецыялістаў, асабліва вузкіх профіляў, на рынку працы не так і шмат. Выбіраць проста няма з каго, а тых, хто ёсць, яшчэ і фільтруюць.  

Праз усё гэта вырасла рабочая нагрузка. Штатныя выкладчыкі чытаюць прадметы не па сваім профілі. Усё гэта негатыўна ўплывае на якасць выкладання.

"Калі ты не ўваходзіш у БРСМ, то цяпер ты ізгой"

— Ці моцна навучанне на гістфаку цяпер ідэалагізаванае?

—  З'явіліся такія прадметы, як "Генацыд беларускага народа" і "Асновы беларускай дзяржаўнасці". Яны абодва моцна ідэалагізаваныя. Больш за тое, яны дублююць асноўную гісторыю Беларусі. То-бок гэта тры сумежныя дысцыпліны, якія вывучаюцца за кошт іншых прадметаў. 

У цэлым, цяпер адбываецца крызіс гістарычнай адукацыі ў тым, што размываюцца спецыялізацыі. Вось раней, напрыклад, была кафедра, і яе супрацоўнікі чыталі студэнтам спецкурсы па сваім профілі. Два апошнія гады аб'ядналі чытанне спецкурсаў адразу на некалькіх кафедрах. І атрымліваецца так, што спецыялісту па старажытнай гісторыі могуць за ўвесь час навучання не прачытаць патрэбнага яму прадмета. А пры гэтым няпрофільныя прадметы ён праслухаў.

— Як студэнты рэагуюць на змены, якія адбываюцца на факультэце?

— На гістфаку ў 2020-м годзе па ўсіх напрамках была масавая студэнцкая актыўнасць. І да 20-га года, калі ведалі, што ты сябра БРСМ, то ты лічыўся ізгоем. На факультэце культурныя людзі: проста ў вочы ніхто не скажа, што ты падлюга, але сяброўства ў арганізацыі ўспрымалася негатыўна. Не было прэстыжу быць яе сябрам.

А потым Верамейчык пачала задушваць катком студэнцкі рух. Таму на сённяшнім этапе, калі ты не ўваходзіш у БРСМ, то цяпер ты ізгой. Усё перайначылася. На цябе кіраўніцтва факультэта коса глядзіць. І таму ўжо большасць студэнтаў знаходзіцца ў БРСМ.

Праводзіцца вельмі шмат ідэалагічнай работы са студэнтамі, у тым ліку за кошт навучальнага працэсу. Гэта значыць павінна быць нейкая пара — а іх зрываюць глядзець выступ па тэлевізары. Вельмі актыўна водзяць на розныя ідэалагічныя мерапрыемствы. І гэта прама абязалаўка. Калі ты не прыходзіш — усё, адразу таўро на табе.

Да 20-га года ўсё было вельмі спакойна. Цяпер студэнтаў моцна апрацоўваюць. Таму калі сітуацыя 20-га года яшчэ паўторыцца, то мне цяжка ўявіць, што студэнцтва ўзбунтуецца. У 20-м годзе людзі не задумваліся і выказвалі сваю пазіцыю. Цяпер такога няма. Нейкія адзінкі, можа быць, засталіся. І гэта ўсё дзякуючы руплівай ідэалагічнай працы кіраўніцтва факультэта.