Прынята лічыць, што шматдзетная сям'я — гэта жыццё ў шакаладзе дзякуючы льготам ад дзяржавы — жыллё, субсідыі, льготы-льготы-льготы.

Еўрарадыё паразмаўляла са шматдзетнымі мамамі са стажам пра тое, якімі льготамі яны карыстаюцца і ці прыносяць тыя рэальную карысць.

Пра ціхія льготы

39-гадовая Святлана Літвінава з Віцебска разам з мужам выхоўвае траіх дзяцей: старэйшы Мікітка — школьнік, а двайняткі Аліна і Ульяна вось-вось пойдуць у дзіцячы садок. Святлана кажа, што атрымаць ільготны крэдыт на жыллё, нягледзячы на ​​шматдзетнасць, у іх няма магчымасці.

"Мы прапісаныя ў прыватным доме ў бацькі. Натуральна, малыя перашкаджаюць пажылому чалавеку — з імі спакой тату толькі сніцца. Але стаць на ільготную чаргу, атрымаць субсідыю або ільготны крэдыт не можам, а ўсё таму, што ў бацькі хапае метраў на ўсіх. Тое бок мы нібыта не маем патрэбы, па законе нам не трэба жыллё", — кажа Святлана.

Але больш цікавая гісторыя атрымалася ў Святланы з прэзідэнцкім дэкрэтам №21 "Аб парадку прадастаўлення фізічным асобам iльгот па мытных плацяжах". Сутнасць дэкрэта ў тым, што пры пісьмовым звароце да прэзідэнта шматдзетныя маглі атрымаць палёгку пры афармленні мытных пошлін пры ўмове, што тавар увозіцца для сябе. Нягледзячы на ​​тое, што дэкрэт праіснаваў амаль дзесяць гадоў (!), пра яго мала хто ведаў і тым больш мала хто карыстаўся.

"Такая "ціхая" была палёгка, многія шматдзетныя пра яе не ведалі зусім, — успамінае Святлана гісторыю чатырохгадовай даўніны. — Мы ўвозілі аўтамабіль і афармлялі пошліну. А потым пачулі пра ільгоу і вырашылі ёй скарыстацца. Але перашкоды пачаліся ў райвыканкаме, дзе ніхто не ведаў аб гэтай ільгоце! У выніку знайшоўся чыноўнік, які калісьці афармляў такі ліст прэзідэнту. Праз некаторы час прыйшла папера, вось, маўляў, атрымайце-распішыцеся. Але зноў паўстала пытанне: куды ісці па грошы?"

Святлана з мужам на збор дакументаў, чаканне ліста-дазволу ад прэзідэнта затрацілі тры месяцы.  

"Пакуль збіралі, 900 еўра ператварыліся ў 300 — так "удала" мы трапілі пад дэвальвацыю, таму што растаможка пералічвалася ў беларускіх", — Святлана кажа, што, магчыма, недзе яе і падманулі ў пераліку еўра ў беларускія рублі, але на той момант і такіх грашам сям'я была радая. А цяпер цягнік сышоў.

Кругазварот грошай у дзяржаве

Вось яшчэ адна сям'я шматдзетных з Мінска. Ірына Стромская з мужам Вячаславам нарадзілі дзевяцярых дзяцей. Пакуль мы размаўляем, Ірына паспявае пакласці спаць самую малодшую, Сняжану. Ірына ціха кажа, што ў іх з ільгот — бясплатнае харчаванне дзяцей у школе, бясплатныя заняткі музыкай і харчаванне 50% у дзіцячым садзе. Плюс зніжка за карыстанне падручнікамі і ільготны крэдыт на будаўніцтва жылля — вялікая справа, але на гэтым, уласна, і ўсё.

Мама Ірына кажа, што бясплатная ежа ў школе бывае нясмачнай. Дзеці, хоць і непераборлівыя ў ежы, часам скардзяцца на тое, што ежа ў "платнікаў" і "бясплатнікаў" вельмі моцна адрозніваецца.

"Бывае, дзеці самі ўздымаюць пытанне аб тым, што лепш бы за грошы елі, як усе", — кажа Ірына. Але больш за ўсё яе абурае дапамога шматдзетным да 1 верасня. Гэта пэўная сума, якую даюць на дапамогу ў зборах да школы.

"Райвыканкам або школа пералічвае на кожнае дзіця да школы пэўную суму. Здаецца, у мінулым годзе гэта было па 300 тысяч на дзіця. Гэта ўсюды афішуюць і паказваюць як дасягненне. Але ніхто не кажа, што тады ж на школу збіраюць гэтыя ж 300-400 тысяч на рамонты і на клас. Я неяк не вытрымала, патэлефанавала дырэктару і папрасіла, каб гэтыя грошы адразу пералічвалі на школу і мяне не тузалі, таму што сабраць грошай на шасцярых школьнікаў за паўгоддзе ў мяне не заўсёды атрымліваецца", — кажа Ірына .

Але 300-400 тысяч з аднаго школьніка — яшчэ нічога ў параўнанні з тым, колькі грошай трэба, каб падняць дашкольную сістэму адукацыі. Кошт харчавання дашкольнікаў у дзіцячым садзе для шматдзетных сем'яў зніжаецца напалову, гэта, безумоўна, плюс, але рамонт таксама вылятае ў капеечку.

"У нас тры дзіцяці ходзяць у садок. Аднаму збіралі па 100 долараў на рамонт групы ў гэтым годзе. Гэта велізарная сума! У дваіх іншых дзяцей у садзе сума была па 800 000 з чалавека, але пайшлі насустрач і ўзялі менш", — кажа Ірына.

"Паспрабуйце палепшыць сваё матэрыяльнае становішча!"

Абурае Ірыну і стаўленне чыноўнікаў да іх сям'і. Сям'я перыядычна атрымлівае адрасную дапамогу ад дзяржавы, але часам яе атрыманне зводзіцца да жабрацтва.
 

"Муж нядаўна насіў даведкі на атрыманне адраснай дапамогі. Калі жанчына падае дакументы, чыноўнікі неяк бянтэжацца, але калі мужчына... Мужу так і заявілі, што "паспрабуйце як нешта сваё матэрыяльнае становішча палепшыць". Гэтыя папрокі мы ўвесь час чуем, быццам чыноўнік дастае гэтую дапамогу з уласнай кішэні!" — кажа Ірына.

Жанчына кажа, што льготы для шматдзетных сем'яў пастаянна адмяняюць. Да прыкладу, яшчэ некалькі гадоў таму для шматдзетных мам быў бясплатны праезд у грамадскім транспарце, але потым льготу адмянілі. З рэальных льгот — заняткі музыкай, харчаванне і 50% зніжка на карыстанне падручнікамі і харчаванне ў дзіцячым садку.
 

"Мы занадта забяспечаныя для бясплатнага харчавання"

Алена Харытонава разам з мужам нарадзілі 8 дзяцей. Старэйшая дачка жыве асобна ў старой бацькоўскай кватэры. Усе астатнія дзеці — у дзвюх іншых, пабудаваных ужо за кошт дзяржавы.

Падчас размовы Алена корміць самую малодшую, Анюту. Дзень жанчыны распісаны па хвілінах: трэба напісаць заяву на лагер дзесяцікласніку Вову, потым мама бяжыць за малодшымі ў дзіцячы садок і да стаматолага — рваць зубкі. А заўтра сям'я ідзе ў БДУ даведвацца пра вынікі паступлення трэцяй дачкі Валянціны на біяфак, а затым на дачу. Голас у Алены бадзёры і вясёлы, адбіваюцца зносіны з малымі.

Жанчына таксама гаворыць, што ў папярэднія гады льготы для шматдзетных сем'яў пастаянна адмянялі. А ў гэтым годзе нечакана дадалі! Ёсць у шматдзетных такая льгота, як палёгка на выплату зямельнага падатку (ён у кожнага прапісаны ў жыроўцы і гэта прыкладна 100 (сто) рублёў за аднапакаёвую кватэру), а таксама падатак на нерухомасць.

"У нас тры кватэры, дзве з іх мы пабудавалі па ільгоце, а адну нам давала прадпрыемства, калі нарадзілася першая дачка. Мы яе прыватызавалі, і цяпер там жыве старэйшая дачка. Два папярэднія гады мы плацілі падатак на нерухомасць, гэта каля мільёна за дзве кватэры, але ў гэтым годзе "чамусьці" адмянілі. Хоць у падатковай наўпрост сказалі, што ў наступным годзе падатак могуць вярнуць".

Алена заўважае, што будавацца сям'і прапанавалі толькі тады, калі ў іх было ўжо пяцёра дзяцей. І ўся сям'я жыла ў аднапакаёўцы ад будаўнічага прадпрыемства.

"Калі нам прапанавалі будавацца, мы ўжо прыстойна стаялі на агульнагарадской чарзе і ў нас было пяцёра дзяцей. Крэдыт мы адкрывалі таксама на агульных умовах, а потым ужо дзяржава пагасіла пазыку".

Цяпер дзяржава пагашае крэдыт на жыллё на 75% пры ўмове, што ў сям'і трое дзяцей, і на 100%, калі ў сям'і чацвёра дзяцей. Стаяць у такой чарзе, паводле афіцыйнай інфармацыі Асацыяцыі шматдзетных бацькоў у Мінску, шматдзетным трэба ў сярэднім па тры гады. Стаць на чаргу сям'я Харытонавых ужо не можа: занадта шмат квадратаў на кожнага. На 11 чалавек атрымліваецца амаль па 13 метраў, і гэта ўжо тоўста нават для звычайнай чаргі ў Мінску.

Алена бачыць і ведае пра тое, як беларусы цяпер ставяцца да шматдзетных, але стараецца не заўважаць. Па Алене заўважаю, што пытанне "Чаму ў вас так шмат дзяцей?" ужо набіла аскому.

"Я заўсёды кажу: нарадзіце самі шмат дзяцей і карыстайцеся, калі ласка, гэтымі льготамі, пра якія так шмат гавораць, але ў рэальнасці так мала робяць".

Алена прыводзіць прыклад. Шматдзетныя сем'і могуць атрымліваць бясплатнае харчаванне на дзяцей да 2-х гадоў пры ўмове, што сярэдні даход на чалавека не перавышае самага высокага бюджэту пражытковага мінімуму, цяпер гэта каля 1,6 мільёна. Нягледзячы на ​​8 дзяцей, сям'я атрымлівала бясплатнае харчаванне да 2-х гадоў толькі паўгода і толькі на аднаго з дзяцей.

"Каб атрымаць такую ​​льготу, чыноўнікі лічаць увесь даход сям'і: сюды ўваходзіць брудная зарплата мужа, мая дапамога, адрасная дапамога, тое, што дзеці бясплатна наелі ў школе і ў дзіцячым садку, жыллё, тое, што далі дапамогу да 1 верасня. Усё гэта сюды ўлічваецца. Калі падлічылі, выйшла, што мы перакрываем норму па даходах на кожнага члена сям'і", — вось і ўся льгота для сям'і Алены.

Алена Харытонава заўважае, што з рэальных льгот, не лічачы жылля, яны карыстаюцца бясплатным харчаваннем у школе і 50-працэнтнай зніжкай на сад і падручнікі. Усё як ва ўсіх.

"Аб'явы вісяць ля кабінетаў дактароў, што шматдзетныя мамы могуць прайсці без чаргі, але я стараюся гэтага не паказваць, сядзім у чарзе", — кажа Алена.

Асцярожна пытаюся, чаму сям'я наважылася на васьмярых — гэта не тры і нават не пяць дзяцей, як у маёй мамы.

"Мы не баптысты, не. Але ходзім у храм. Спачатку хацелі хлопчыка, а нараджаліся дзяўчынкі. А потым 1 красавіка нарадзіўся Вова. Потым старэйшыя падраслі, і стала сумна. Вось і нарадзілі зноў".

***

І напрыканцы: я сама са шматдзетнай сям'і. Нас у мамы пяцёра, ва ўсіх вышэйшая адукацыя і прафесія, у нас тры дзяўчынкі скончылі аспірантуру, сярод нас — эканаміст, эколаг, інжынер, выкладчык ВНУ і журналіст. Ды і бацькі — настаўнікі, а не баптысты. Працавалі як усе ў вёсцы ў полі. Шчыра кажучы, асаблівай дзяржпадтрымкі я не памятаю.