"Гэтае кіно — шкоднае". Чаму "Мінск" раззлаваў беларусаў? Меркаванне псіхолага

"Руская "загадкавая душа", у якой нічога загадкавага і няма", — дзеліцца сваімі ўражаннямі ад фільма "Мінск" расійскага рэжысёра Барыса Гуца псіхолаг Наталля Скібская, якая паглядзела карціну разам з журналістамі Еўрарадыё. 

Замест трагічных падзей пасля выбараў у Беларусі аўтар стужкі паказаў сваім гледачам нешта пра агрэсіўных футбольных фанатаў і тупаватую моладзь з сексам, рэлігійнасцю і бясконцым гвалтам. 

Прэм'ера фільма ў Варшаве прадказальна правалілася, але, напрыклад, на фестывалі ў нямецкім Котбусе "Мінск" зарабіў дзве прэстыжныя ўзнагароды, што і выклікала бурнае абурэнне ў грамадстве. Некаторыя гледачы кажуць, што рэжысёру трэба сказаць "дзякуй" за тое, што добра прадэманстраваў, наколькі беларусы і рускія — розныя людзі. 

А наколькі мы розныя насамрэч і ці праўда, што Гуц зняў кіно не пра нас? У чым гэта выяўляецца? Разбіраемся з псіхолагам.

Наталля Скібская: Адзін час было шмат размоў, маўляў, нашае грамадства не гатовае і не саспела да пераменаў. Маўляў, мы такія няспелыя немаўляты. Каб пачаць сябе абараняць, нам трэба адгадаваць зубы. Дык вось, расійскае грамадства — яшчэ больш няспелае. 

Буду апераваць паняццямі псіхалогіі. Ёсць розныя ўзроўні арганізацыі асобы. Спелая асоба ў сучасным свеце лічыцца неўратычнай, для якой важныя сувязі з іншымі людзьмі, адносіны, прыхільнасць і гэтак далей.

Для немаўляці прыхільнасць таксама важная — яму неабходна выжыць. Немаўля знаходзіцца спачатку на псіхатычным узроўні развіцця: яго ідэнтычнасць размытая і абсалютна няспелая. Ёй уласцівыя расшчапленне на "добры" і "дрэнны" і анігіляцыйная агрэсія (агрэсія, накіраваная на знішчэнне аб'екта, які выклікае фрустрацыю і негатыўныя эмоцыі, напрыклад, злосць або страх).

Беларусы імкнуцца выходзіць з паранаідна-шызоіднай пазіцыі ў неўратычную, якой уласцівае ўсталяванне сапраўднай блізкасці. У Расіі ў асноўнай сваёй масе насельніцтва дэманструе больш няспелы, прымітыўны ўзровень арганізацыі асобы з усімі характэрнымі механізмамі абароны ў выглядзе ідалапаклонства, ідэалізацыі-абясцэньвання і бязмежнай жорсткасці.

Мы сваю агрэсію, як умоўныя "цярпілы", моцна стрымліваем і душым, накіроўваючы яе ўнутр і руйнуючы сябе. Рускае грамадства знаходзіцца якраз на псіхатычным узроўні, для якога характэрныя псіхоз, дзікая агрэсія і істэрыка, як у гэтым самым кіно. Нам гэта не пасуе.

Падчас пратэстаў мы выйшлі на ўзровень неўратычнай пазіцыі, калі людзі выбудоўвалі сувязі, аб'ядноўваліся, усвядомілі каштоўнасць адносін і каштоўнасць свайго і чужога жыцця. Улады гэта несвядома разумеюць і спрабуюць вярнуць нас у паранаідна-шызоідную стадыю, калі людзі баяцца казаць, падымаць руку, пратэставаць. Мы спрабуем супраціўляцца.

У Расіі ў цэлым гэтага ўсяго вельмі мала. Вось таму нас і абурае выклад падзей у фільме. Гэтае кіно — не пра нас. Чувак, ты чагосьці не зразумеў. Глядзіш не як роўны збоку, а, груба кажучы, зазіраеш пад спадніцу і бачыш піс*ку, таму і сексуалізуеш увесь працэс. 

Сексу ў нашай рэвалюцыі было мала. Яна была наогул не пра секс, а пра блізкасць. Вось у чым рэч. Таму нам гэта не пасуе.

Барыс Гуц рэальна зрабіў фільм пра рускіх. Абсалютна рускае кіно — гісторыя як пра Му-му. Пачынаецца за здароўе, заканчваецца за спачын. Дзікі і прымітыўны ўзровень.

Еўрарадыё: акрамя дэманстрацыі гвалту і сексу, рэжысёр знайшоў у сваім фільме месца рэлігійнай тэматыцы. У адной са сцэнаў маці амапаўца, якая дала прытулак галоўным героям, тлумачыць, чаму ў яе кватэры столькі абразоў. "Гэта не я іх збіраю, а яны мяне збіраюць па кавалачках", — паведамляе жанчына. Ці ёсць нейкі важны падтэкст у гэтым эпізодзе?

Наталля Скібская: Прааналізаваўшы, у што і як чалавек верыць, псіхолагі могуць казаць пра ўзровень развіцця яго асобы. Дык вось, менавіта "ідалапаклонніцкае" праваслаўе, якое мы назіраем у Расіі, сведчыць пра прымітыўны ўзровень арганізацыі асобы.

Еўрарадыё: Падчас абмеркаванняў у адрас фільма на фестывалі ў Варшаве прагучала шмат крытыкі. Барыс Гуц выходзіў на сувязь анлайн, яго паказвалі на вялікім экране. Як ён паводзіўся?

Наталля Скібская: Я звярнула ўвагу на тое, што рэжысёр сядзеў у вінаватай шызоідна-паранаіднай позе. Калі яму давалі слова, ён увесь час агрызаўся. Ён адчуваў сябе абсалютна небяспечна, хоць знаходзіўся ў іншым горадзе і ў яго не было патрэбы абараняцца ад гледачоў, якія прыйшлі паглядзець яго фільм.

Па факце, можна было б выказаць здагадку, што гэтая тая аўдыторыя, для якой ён гэты фільм здымаў. Сітуацыя мне нагадала гісторыю, калі дзіця прыходзіць да мамы і паказвае коніка з пластыліну. 

Мама яму кажа, што фігура на коніка не падобная, але просіць расказаць, дзе ў конікі грыва або хвосцік, раптам чагосьці не разгледзела. Так было і падчас абмеркаванняў, калі некаторыя гледачы, задаючы пытанні, спрабавалі неяк падбадзёрыць рэжысёра ці нават накіраваць на нейкую думку, але ён усё роўна крыўдзіўся і агрызаўся.


Еўрарадыё: Яшчэ адзін цікавы момант: калі прагляд фільма скончыўся, многія гледачы пачалі рагатаць…

Наталля Скібская: Добры спосаб зняць напружанне. Замест таго, каб задзяўбці рэжысёра, мы проста парагаталі. 

Я выдатна разумею, у якім стане былі гледачы. Абурае тое, што фестываль беларускага кіно скончыўся менавіта гэтым фільмам. Пагадзіцеся, што можна было скончыць чымсьці больш жыццесцвярджальным, чым карцінай рускага грамадзяніна, у канцы якой забіваюць беларуса. Гэта абуральна. Гэтым кіно адсунулі на задні план усе нашы фільмы, якія паказвалі на працягу трох дзён.

Не ведаю, ці думалі арганізатары глыбока, што робяць, але атрымалася як атрымалася. 

Асабіста мяне абурае тое, што я ўбачыла і што нас так і не зразумелі (не змаглі ці нават не хацелі). Скажэнне падзей пасля беларускіх выбараў у гэтым кіно проста абурае.

Людзі выходзілі з кветкамі ў белым, казалі пра тое, што ўсе мы разам — і тыя, хто пад бчб-сцягамі, і тыя, хто пад чырвона-зялёнымі, спрабавалі нават угаварыць сілавікоў перайсці на бок народа — адбылася спроба інтэграцыі ў грамадстве. Тут жа ўсё перакруцілі, як у беларускай прапагандзе: футбольныя фанаты, "прастытуткі-алкаголікі", усе са стрэльбамі... Нічога новага. Так, элементы агрэсіі з боку пратэстоўцаў былі, але з боку большасці з нас быў абсалютна іншы пасыл. 

Я лічу, што гэты фільм — шкодны і тое, што ён атрымлівае прызы на міжнародных фестывалях — гэта таксама шкодна. Я катэгарычна супраць, каб гэты фільм прасоўваўся як фільм пра беларускія пратэсты, і назва "Менск" мяне таксама абурае. Гэта спроба нацягнуць саву на глобус і назваць беларускі мірны пратэст узброеным паўстаннем, а пратэстоўцаў — прастытуткамі, алкаголікамі і наркаманамі. Гэты фільм можа служыць (ці такім і задуманы) інструментам прапаганды, нацэленым на скажэнне гістарычнай праўды пра падзеі ў Беларусі ў 2020 годзе, нават калі ён задумваўся "ўсяго толькі" з мэтай "хайпануць" на тэме нашых падзей.

У тым ліку таму ўдзел паліттэхнолага Віталя Шклярава ў стварэнні гэтага фільма ў мяне выклікае кучу пытанняў.