Выкладчык vs. рэпетытар: Чаму ў школах не вучаць па школьнай праграме?

10 дзён таму ўчорашнія абітурыенты занялі свае месцы ва ўніверсітэцкіх аўдыторыях. Наколькі яны вартыя вышэйшай адукацыі? Колькі з іх пасля першай жа сесіі сыйдзе з ВНУ? Пра ўзровень падрыхтоўкі студэнтаў, адпаведнасць цэнтралізаванага тэставання патрабаванням вышэйшай школы і фізічны слэнг у праграме “Форум Беларусь” спрачаюцца выкладчык БДУ Валянцін Асташынскі і рэпетытар Яўген Лівянт.

Еўрарадыё: Чаму вакол сёлетняга цэнтральнага тэставання па фізіцы зламана столькі дзідаў? Ці сапраўды яно настолькі няўдалае? Магчыма, рэпетытары супраць некаторых задач проста таму, што да іх немагчыма падрыхтаваць?

Яўген Лівянт: Ну вось, зноў пачынаецца негатыў да рэпетытараў! Я вам патлумачу: калі я працаваў настаўнікам, я рыхтаваў да тэставанняў дакладна так жа, як і цяпер, калі перайшоў у рэпетытары.

Валянцін Асташынскі: А далей ужо такое пытанне: як мы рыхтуем вучняў, як мы праходзім з імі школьную праграму? Чаму настаўнікі ігнаруюць яе перыферыйныя раздзелы, чаму іх амаль ніхто не вывучае? Напрыклад, раней у ЦТ на магнітную плынь амаль заўжды былі настолькі простыя задачы, што нават косінус не трэба было вылічаць! Вось да такіх задач і рыхтуюць, на школьную праграму не глядзяць, нацягваюць на тэсты… Але ж за гэтымі з’явамі ― фізіка! Абітурыент мусіць умець зрабіць фізічны аналіз, пабудаваць фізічную мадэль, часам, запісаць гэтую мадэль матэматычна і рашыць без памылак!

У кожным выпадку тэст быў бы напісаны дрэнна. "Узровень падрыхтоўкі па фізіцы жудасны"

Яўген Лівянт: Нават калі б сёлетняе ЦТ па фізіцы было складзенае ідэальна, гэта ніяк не паўплывала б на яго вынікі. Адназначна, тэст быў бы напісаны дрэнна. Узровень падрыхтоўкі па фізіцы жудасны. Калі абітурыенты прыходзяць да мяне падцягваць матэматыку, я найперш гляджу, што яны ўмеюць, каб адштурхоўвацца ад іх ведаў. А калі прыходзяць на першыя заняткі па фізіцы, я пытаюся, дзе яны вучацца. І калі гэта не ліцэй БДУ, не ліцэй БНТУ, не гімназіі №5 і №29, не школа №41, я па фізіцы не пытаюся ў іх увогуле нічога, а проста пачынаю з нуля. Я ведаю, што яны не ведаюць нічога. Гэта не іх бяда, гэта агульны ўзровень выкладання. Але гэта не нагода, каб дрэнна складаць тэсты, а я настойваю, што сёлета тэст складзены дрэнна, як ніколі.

Яўген Лівянт

Валянцін Асташынскі: Я не згодны, што сёлета гэта ўпершыню. Першае, што мне заўжды не падабалася ў ЦТ па фізіцы, гэта “каравасць” мовы. Мова казённая, нечалавечая. Я разумею, што гэта пайшло ў тым ліку і ад метадыстаў, якія пачыналі гэтае тэставанне. Нават мы сабе прыдумалі такое азначэнне ― “мова РІКВа” (РІКВ ― Рэспубліканскі інстытут кантролю ведаў. ― Еўрарадыё). Тэст напісаны так жа дрэнна, як абвесткі ў метро. Але сёлетні тэст не горшы і не лепшы за леташні! І калі б вы кожны год выходзілі з гэтым месаджам ― “тэст складзены дрэнна”… А цяпер давайце падумаем, да чаго прывядзе сёлетні розгалас, які ўзняўся вакол тэставання па фізіцы.

Еўрарадыё: У РІКВ спужаюцца і заменяць аўтараў.

Валянцін Асташынскі: Аўтараў і так заменяць. Я думаю, галоўная бяда РІКВ у тым, што больш за два гады там амаль ніхто не працуе. Толькі чалавек разабраўся, як складаць тэсты, толькі набіў руку ― а яго ўжо замяняюць іншым. Новыя аўтары прыйдуць, а ім адразу скажуць: трэба сярэдні бал па фізіцы павышаць з 18, якія ёсць сёння, да 30. Пойдзе гэта на карысць тэставанню?

Пры ўсіх недахопах тэстаў у іх ёсць вялікі плюс, які ўсё перакрывае: яны праводзяцца сумленна

Яўген Лівянт: Я, у прынцыпе, разумею, што не бывае ідэальных тэстаў. Але ў іх, пры ўсіх недахопах, ёсць і вялікі плюс, які ўсё перакрывае: яны праводзяцца сумленна. Я, дарэчы, звязваю гэта з сённяшнім дырэктарам РІКВ Мікалаем Фяськовым. Калі ён прыйшоў, тэсты сталі праводзіцца сумленна.

Валянцін Асташынскі: Я з гэтым пагаджуся.

Валянцін Асташынскі

Яўген Лівянт: А раней сітуацыя была такая: увесну палова вучняў ад мяне сыходзіла. Мне тэлефанавалі бацькі і казалі: “Яўген Барысавіч, вялікі вам дзякуй, вы добра папрацавалі, але ж вы ўсё разумееце…” І я ўсё разумеў: яны сыходзілі да тых, у каго быў доступ да інфармацыі пра ўступныя іспыты, а пасля і пра тэсты. Але ўсім добра зразумела, што калі ўцечка інфармацыі ёсць, дык вінаваты дырэктар. Таму, калі прыйшоў Мікалай Фяськоў, я адразу сказаў: ён гэтага рабіць не захоча і не будзе, больш уцечак не чакайце. Так і атрымліваецца, усе гэтыя гады тэсты праводзяцца карэктна. З тым, як у Расіі праводзіцца іх Адзіны дзяржаўны іспыт (АДІ ― Еўрарадыё), нават параўнаць нельга. Я з жахам думаю пра тое, што за эканамічнай інтэграцыяй, якая ўжо існуе паміж нашымі краінамі, можа адбыцца адукацыйная інтэграцыя.

Валянцін Асташынскі: Але АДІ ― гэта выпускны экзамен, яго праводзяць школы. Калі б у нас ЦТ праводзілі школы, у нас было б тое самае.

Яўген Лівянт: Калі іх АДІ аб’яднаюць з нашым ЦТ, гэта будзе аўтаматычна азначаць, што я застаюся без працы, а грошы будуць атрымліваць тыя, хто будзе мець інфармацыю.

Школьная праграма, праграма ўступных іспытаў і патрабаванні ўніверсітэцкіх выкладчыкаў… Не супадаюць!

Яўген Лівянт: Гаворка ідзе не пра тое, што тэсты сёлета былі занадта складаныя. Самыя складаныя тэсты былі з 2004 па 2008 год, вось там гэта было проста за мяжой дабра і зла… Прэтэнзіі мае заключаюцца ў тым, што задачы ўпершыню за некалькі гадоў выходзілі за межы праграмы для тых, хто паступае ў ВНУ. Ёсць такі юрыдычны дакумент. І вось, напрыклад, тэсты па матэматыцы сёлета з пункту гледжання гэтай праграмы былі складзеныя ідэальна, а ў тэстах па фізіцы было адразу тры задачы, якія выходзілі за яе межы. Патлумачу: у матэматыцы ёсць шмат тэмаў, якія вывучаюцца ў школе, але не ўваходзяць у праграму для паступаючых. Вытворная, трыганаметрычныя няроўнасці. У школьнай праграме яны ёсць, у праграме для паступаючых ― няма, і ў задачах ЦТ ― няма! Гэта закон, яго нельга парушаць.

Валянцін Асташынскі: Вы не ўлічваеце, што ў праграме ўступных іспытаў ― некалькі частак, якія паўтараюць і ўдакладняюць адна адну. У адной з трох частак дакладна можна знайсці ўсё, пра што напісана ў згаданых вамі задачах.

Яўген Лівянт: На маю думку, праграму для паступаючых можна трактаваць толькі так: усё, што не дазволена, усё забаронена. Іначай сэнсу ў ёй няма: можна напісаць там адно слова: фізіка ― і скласці якія заўгодна заданні ЦТ. Напрыклад, у праграме ёсць словазлучэнне “элементарныя часціцы”, і далей канкрэтызацыя. Калі гэтай канкрэтызацыі не прытрымлівацца, можна даваць задачу на базон Хігса, пра які я амаль нічога не ведаю. Я школьны настаўнік, а не навуковец, я толькі чытаў, што гэта цікава і крута. Але калі ўсё, што не дазволена праграмай для паступаючых, забаронена ― я магу назваць тры задачы, якія ёй не адпавядаюць.

Давайце задачу А16 паглядзім. На малюнку чалавечае вока, намаляваны прамень святла, і трэба вызначыць, які ў чалавека дэфект зроку. У школьнай праграме гэтая тэма ёсць, а ў праграме ўступных іспытаў пералічана некалькі тыпаў лінзаў, але пра вока ― ні слова!

Валянцін Асташынскі: Фізіка прынцыпова адрозніваецца ад матэматыкі. Фізіка вывучае аб’екты, а матэматыка ― нейкія абстрактныя аб’екты, замкнёныя на сабе. А калі мы кажам пра мадэлі, мы заўжды кажам пра іх дасканаласць. Я скажу так: калі б я выбіраў, якія задачы даць у ЦТ, гэтую я прыбраў бы. Але, калі я бачу яе ў тэставанні, я не лічу, што абітурыент ВНУ можа дазволіць сабе не ведаць таго, што там выкладзена.

Яўген Лівянт: Мы можам прыйсці толькі да адной высновы: сэнсу ў “Праграме ўступных іспытаў у ВНУ” няма!

Валянцін Асташынскі: Я таксама думаю, што сэнсу ў ёй няма.

Фізічны слэнг і некарэктныя фармулёўкі

Яўген Лівянт: Другая прэтэнзія ― задачы сёлетняга ЦТ напісаныя на фізічным слэнгу. Калі б мы з калегай абмяркоўвалі задачу, мы не шукалі б вельмі дакладныя і карэктныя фармулёўкі, бо нам і так было б зразумела, пра што яна. Але абітурыент не мусіць здагадвацца, што меў на ўвазе складальнік задачы! І трэцяя прэтэнзія ― некарэктныя фармулёўкі. Такога ў фізіцы проста няма.

Еўрарадыё: Давайце прыклад некарэктнай фармулёўкі.

Яўген Лівянт: Вось задача А15. Мы бачым тут матэматычны маятнік. І фраза: кропкі 1 і 3 у “становішчы максімальнага адхілення”. У фізіцы няма такога паняцця! Ёсць “максімальнае адхіленне ад становішча раўнавагі”, і кожны фізік здагадаецца, пра што гаворка.

Еўрарадыё: Гэта можа заблытаць абітурыента?

Валянцін Асташынскі: Павел, вы ж маеце гуманітарную адукацыю? Вось для вас ёсць розніца паміж “становішчам максімальнага адхілення” і “максімальным адхіленнем ад становішча раўнавагі”?

Еўрарадыё: Здаецца, не.

Валянцін Асташынскі: Вось і для абітурыентаў розніцы ніякай няма. Я пагаджуся з калегам ― фармулёўка, ужытая ў ЦТ, не такая строгая. Але на вырашальнасць задачы гэта не ўплывае!

Злачынствы і наступствы

Валянцін Асташынскі: Але давайце па парадку. “Праграма ўступных іспытаў у ВНУ” ― гэта вяршыня бюракратычнай творчасці нашых чыноўнікаў ад адукацыі. Я прафесійна не займаюся рэпетытарствам і дачыненне да ЦТ маю, хіба што, праз тое, што выкладаю ў ліцэі БДУ. Упершыню я гэтую праграму ўбачыў у 2008 годзе ― якраз тады, калі ў нас адбылося самае вялікае злачынства ў сучаснай беларускай сістэме адукацыі. Я кажу пра тое, што два пакаленні вучняў прымусілі давучыцца за адзін год. Памятаеце 11’ класы, якія праходзілі праграму двух гадоў за адзін? На маю думку, міністр адукацыі, калі яму навязваюць такое рашэнне, мусіў бы проста падаць у адстаўку. У кожнай краіне. Пра дзетак, якім можна было даць час давучыцца, ніхто не думаў.

Яўген Лівянт: Тады ж было прынятае яшчэ адно рашэнне, якое я лічу злачынным: закрыццё профільных класаў. Пра гэта было абвешчана ў красавіку, і для рэпетытараў гэта было проста фантастыкай, попыт на нашы паслугі падскочыў, і з тых часоў толькі расце.

Валянцін Асташынскі: Праграму ўступных іспытаў тады кардынальна спрасцілі ― выкінулі прыкладна траціну тэмаў, часам вельмі неабходных і карысных. Але навучальную праграму ВНУ ніхто не змяняў! Давайце не забывацца, што ЦТ ― гэта не выпускныя, а ўступныя іспыты! І праграмы ВНУ накіраваныя на тое, што абітурыенты ведаюць усю школьную праграму. А мы ведаем, як звычайна ў школе выкладаюцца раздзелы, якіх няма ў праграме ўступных іспытаў. Настаўнік кажа: “Самі прачытайце з такой-та старонкі па такую-та…” І вось прыходзіць гэты ўчорашні абітурыент на першы курс, а там выкладчык патрабуе ад яго ведання ўсіх тэмаў. Бо ў яго няма гадзінаў на тое, каб паўтараць школьную праграму!

Яўген Лівянт: Таму, дарэчы, у мяне з’явіўся дадатковы заробак. Калі я рыхтую абітурыента да ЦТ, я не маю права праходзіць з ім вытворную. У нас прагматычная мэта: мы рыхтуемся да тэставання. Я не маю права сказаць: “А давай мы яшчэ пройдзем вытворную, ты без яе ў ВНУ не зможаш!” Але я кажу: “Калі табе цікава, ёсць яшчэ такая тэма ― вытворная, ёсць яшчэ вектары і інтэгралы, без якіх у ВНУ проста немагчыма. І, калі ты хочаш, каб з вышэйшай матэматыкай не было праблем, прыходзь да мяне ў жніўні”. І яны прыходзяць!

Тэст па фізіцы ― на беларускай мове!

Еўрарадыё: Ці ёсць магчымасць у абітурыента напісаць цэнтралізаванае тэставанне па фізіцы на беларускай мове?

Валянцін Асташынскі: Наколькі я ведаю, і цэнтралізаванае, і рэпетыцыйнае тэставанне можна здаваць па-беларуску. Пры рэгістрацыі трэба пазначыць мову, на якой ты хочаш здаваць тэставанне, і тады выдадуць адпаведныя бланкі. Нават я чуў такую лічбу, што з 40 тысяч абітурыентаў, якія здавалі фізіку, 2 тысячы здавалі па-беларуску.

Еўрарадыё: Ці даводзілася вам, Яўген, сутыкацца з беларускамоўнымі абітурыентамі?

Яўген Лівянт: Літаральна пара выпадкаў за ўсю маю практыку, калі хлопцы прыязджалі з вёскі. Я размаўляў па-руску, яны ― па-беларуску, гэта нам ніяк не перашкаджала. Але рыхтаваліся мы да тэставання на рускай мове. Іначай абмяркоўвалі б пытанні тэрміналогіі. Час ад часу прыходзяць мінскія абітурыенты з беларускамоўных класаў, але ўсе рыхтуюцца да рускамоўнага тэставання. Магчыма, таму, што дапаможнікі, па якіх можна рыхтавацца, напісаныя менавіта па-руску. А падручнікі ў нас абсалютна агідныя, і гэта не залежыць ад таго, якой мовай яны напісаныя. І нават калі іх цалкам перанясуць у гэтыя міфічныя планшэты, яны менш агіднымі не зробяцца.

Валянцін Асташынскі: Я дадам, што з ліцэістаў БДУ, якім я таксама выкладаю, было некалькі беларускамоўных фізікаў. Да мяне як да выкладчыка яны звярталіся па-беларуску, але бланкі тэставання бралі на рускай мове.

Яўген Лівянт: І ў мяне летась быў такі выпадак. У мяне камп’ютарная рэгістрацыя вучняў, і дзяўчына з ліцэя БНТУ зарэгістравалася як Ганна, і пазначыла, што хоча, каб да яе так і звярталіся. Яна прынцыпова размаўляла па-беларуску, для яе гэта было важна. І ніякіх праблем не было.

“З сістэмы адукацыі знікла такое паняцце, як дыскусія”

Яўген Лівянт: Я вельмі рад таму, што гэтая размова адбылася. Бо раней абмеркаванне нагадвала дыялог сляпога з глухім. Калі недзе з’яўляюся я, не прыходзіць ніхто з чыноўнікаў, а адказы ― часам, дарэчы, проста хамскія ― даюцца завочна. З сістэмы адукацыі знікла такое паняцце, як дыскусія ― ёсць толькі “ворагі”.

Валянцін Асташынскі: Ды калі шчыра, ніхто нікога не запрашаў! Мяне ніколі не запрашалі ні на радыё, ні на тэлебачанне. А калі б запрасілі ― я б прыйшоў! Мае калегі ― Анатоль Слабадзянюк, Леанід Марковіч ― іх таксама нікуды не запрашаюць! Цяпер на сайце РІКВ вісіць ліст ад Міхаіла Селянкова, якога ў адукацыйнай сферы выдатна ведаюць. Так, чыноўнікі спрачацца з вамі не прыйдуць. Але ёсць вялікая сфера настаўнікаў, якія займаюцца таленавітай моладдзю, турнірамі юных фізікаў, канферэнцыямі і Алімпіядамі, якія добра ведаюць праблемы адукацыі. А не ведаю, хто б не прыйшоў, калі б яго запрасілі.