Вейпы небяспечнейшыя за звычайныя цыгарэты? Адказваюць нарколаг і навуковец

Дзяўчынка-падлетак памерла ў Беларусі пасля курэння вейпа. Але курэнне, імаверна, стала толькі ўскоснай прычынай смерці.

Еўрарадыё папрасіла доктара-псіхіятра-нарколага Уладзіміра Пікірэню патлумачыць ступень небяспечнасці гэтай папулярнай сярод беларускіх школьнікаў звычкі. Калі каротка — курэнне звычайных цыгарэт усё яшчэ нашмат небяспечнейшае.

“Баюся, выпадак з дзяўчынкай, якая памерла пасля курэння вейпа, можа стаць для дзяржавы зачэпкай, каб забараніць іх”, — кажа спадар Пікірэня.

“Радыкальна з’яўленне вейпаў сітуацыю не пагоршыла”

Мінздароўя кажа, што 15 адсоткаў школьнікаў падселі на вейпы. І дадае напружання: маўляў, сярод дзевяцікласнікаў вейпы выкарыстоўвае кожны пяты.

Але Уладзімір Пікірэня запэўнівае, што пры ўсёй цікавасці да вейпаў сённяшнія школьнікі ўсё роўна больш за здаровы лад жыцця, чым былі іх папярэднікі. Бо папярэднікі курылі звычайныя цыгарэты, а гэта нашмат больш небяспечна для здароўя.

— Відавочна, што расце колькасць дзяцей, якія выкарыстоўваюць вейпы, калі параўноўваць з часам, калі гэтыя дэвайсы толькі з’явіліся. Але нельга глядзець на статыстыку спажывання выключна вейпаў. Трэба глядзець на тое, якой была сітуацыя з ужываннем нікаціну ў розных формах у папярэднія гады і як гэтая статыстыка мяняецца з часам.

У пачатку 2000-х у Беларусі правялі даследаванне, з якога вынікала, што беларускія падлеткі пачынаюць курыць у 12-13 гадоў. То-бок радыкальна з’яўленне вейпаў сітуацыю не пагоршыла.

Проста такая прырода падлеткаў: яны эксперыментуюць, ім хочацца нечага забароненага. Калі не браць у разлік гарбату і каву, то нікацін — гэта самае даступнае псіхаактыўнае рэчыва.

Паводле статыстыкі Мінздароўя, колькасць падлеткаў, якія кураць звычайныя цыгарэты, за 20 год скарацілася ў 5 разоў. Дарэчы, паводле СААЗ, беларускія падлеткі зусім не самыя вялікія аматары цыгарэтаў у Еўропе.

Так, у 2015 годзе толькі каля 7% падлеткаў 13-15 гадоў курылі цыгарэты. Менш за беларускіх падлеткаў курылі толькі ў краінах Цэнтральнай Азіі, Вялікабрытаніі і Сан-Марына. Больш за ўсе падлеткі паляць у Італіі, там цыгарэты курыў амаль кожны трэці падлетак.

Якая цыгарэта небяспечнейшая: звычайныя ці электронная?

Як і звычайная цыгарэта, вейп змяшчае нікацін, які можа выклікаць залежнасць. Спадар Пікірэня кажа, што рызыка фармавання залежнасці ад нікаціну досыць высокая — незалежна ад таго, у якім выглядзе чалавек яго спажывае.

— Прыкладна 70% тых, хто ўзяў у рукі цыгарэту (электронную ці традыцыйную), у будучыні стануць залежнымі. То-бок будуць спажываць нікацін тым ці іншым спосабам.

А залежнасць — гэта нічога добрага. Гэта павелічэнне імавернасці іншых залежнасцяў, іншыя рызыкі для здароўя.

Але сам па сабе нікацін у чыстым выглядзе нясе не нашмат больш шкоды, чым кафеін, што ўтрымліваецца ў каве і гарбаце, кажа доктар-нарколаг. Галоўная небяспека традыцыйных цыгарэт не ў самім нікаціне, а ў дыме і прадуктах гарэння, якія ўдыхае чалавек.

— Таму электронныя цыгарэты нясуць істотна менш шкоды, чым класічныя. Так, да мяне звяртаюцца і людзі, якія хочуць пазбавіцца залежнасці ад вейпа, але значна часцей звяртаюцца тыя, хто курыць звычайныя цыгарэты.

Вейпы небяспечнейшыя за звычайныя цыгарэты? Адказваюць нарколаг і навуковец

Вейп / unsplash

Ёсць вялікае даследаванне, якое аналізуе метады дапамогі з адмаўленнем ад цыгарэтаў, і паводле яго, электронныя цыгарэты — адзін з найбольш эфектыўных. Яны дапамагаюць 14 людзям са 100, якія пачалі тэрапію, кінуць курыць.

Але ёсць і альтэрнатыва медыцынскім метадам, параўнальная па эфектыўнасці. Гаворка пра стымулы як метады адмовы ад курэння. Аказалася, што, калі б людзям прапанавалі ўзнагароду (напрыклад грошы) за адмову ад курэння, яны з большай імавернасцю кінулі б курыць, а эфект захаваўся б не менш за 6 месяцаў.

Дарэчы, акрамя вейпаў існуюць яшчэ менш рызыкоўныя спосабы спажывання нікаціну — гэта снюс і паўчы. Дзякуючы ім Швецыя стала першай краінай у свеце, дзе ўзровень курэння сярод дарослых стаў ніжэйшы за 5%, і яна цяпер па стандартах СААЗ лічыцца smoke-free краінай.

Цяпер ідзе тэндэнцыя на забарону араматызатараў у вейпах, бо менавіта яны могуць быць галоўнай прычынай шкоды для арганізму. Гэтых араматызатараў шмат, і цяжка пракантраляваць, як менавіта яны вырабляюцца і з чаго складаюцца.

Бесараб: “Горш за тытунь, што тлее, няма нічога”

Навуковец-хімік Сяргей Бесараб пагаджаецца, што з хімічнага пункту гледжання вейп — больш экалагічны спосаб дастаўкі нікаціну ў арганізм, чым цыгарэта. Але не цалкам бяспечны.

— Пара вейпаў — гэта прапіленгліколь, у якім раствораны нікацін. У гэтай сумесі адсутнічае 99% хімічных таксінаў, якія ёсць у тытунёвым дыме. Няма канцэрагенных нітразамінаў, няма чаднага газу.

Але ў вейпах ёсць свая небяспека — фармальдэгід і акралеін.

— Фармальдэгід — канцэраген, вядомы вам з ДСП-плітаў, з якіх робяць кухонную мэблю. А акралеін у звычайным жыцці можна адчуць, калі перапаліш нешта на патэльні і ўбачыш едкі дым.

Калі выключыць у вейпе дзеянне нікаціну, дык асноўны ўдар прыпадзе на тое, што чалавек удыхае гэтыя арганічныя альдэгіды. І гэта выклікае пашкоджанне лёгачнай тканкі.

У 2019 годзе ў ЗША выбухнуў скандал вакол вейпаў. Людзі скардзіліся на кашаль, цяжкасці з дыханнем і іншыя сімптомы і звязвалі іх з курэннем вейпаў. Зафіксавалі некалькі дзясяткаў смерцяў. Медыцынскія чыноўнікі і амерыканскія даследчыкі выявілі ў сумесях для вейпаў, якімі карысталіся хворыя, адну агульную дабаўку — вітамін Е.

Гэта рэчыва бяспечнае, калі проста ўжываць яго ў ежу ці наносіць на скуру. Але ў складзе аэразолю яно можа негатыўна ўплываць на лёгкія. Канчатковых высноваў пра прычыны захворванняў так і не зрабілі, аднак калі вітамін Е выключылі са складу вадкасцяў, такія выпадкі скончыліся.

Дарэчы, Сяргей Бесараб даў экалайфхак тым, хто не хоча перасаджвацца з цыгарэт на вейпы. Кажа, што дапамагчы кінуць курыць можа цытызін (тое самае рэкамендуе не толькі Бесараб, але і СААЗ).

— Цытызін можна знайсці нават на беларуских лецішчах, калі пашукаць такую распаўсюджаную расліну, як ракітнік. А яшчэ ён утрымліваецца ў сафоры — гэта шырока распаўсюджаная дэкаратыўная расліна. Парада хіміка: калі хочаце паспрабаваць адмовіцца ад курэння, заварвайце сабе такую антытытунёвую гарбату.

А вось якія іншыя лекі раіць тым, хто хоча завязаць з паленнем, доктар Уладзімір Пікірэня:

— Апошні Кахрэйнаўскі агляд фармакатэрапеўтычных метадаў адмовы ад курэння паказаў, што варэніклін і цытызін з'яўляюцца найбольш эфектыўнымі — яны дапамагаюць 14 людзям з 100, якія пачалі тэрапію, кінуць паліць. Менш эфектыўнымі апынуліся: камбінацыя нікаціну кароткага і працяглага дзеяння (12 са 100 кінулі паліць), адна з формаў нікаціну (9 са 100 чалавек) і бупрапіён (9 са 100).

Дзяржаве выгадна, каб вы курылі звычайныя цыгарэты

Змагаюцца ж з вейпамі зусім не прыхільнікі ЗЛЖ, а дзяржавы, кажа Уладзімір Пікірэня.

— Шмат у якіх краінах электронныя цыгарэты пазабаранялі, бо гэта шкодзіць дзяржаўнаму бізнесу па продажы звычайных цыгарэт. Людзі пачалі дбаць пра сваё здароўе, але адмовіцца ад цыгарэт часам сапраўды можа быць няпроста.

Разумеючы гэта, чалавек прымае рашэнне прынамсі зменшыць шкоду. Але дзяржаве гэта нявыгадна, таму вейпы забараняюць. Так адбылося у большасці краін Цэнтральнай Азіі.

У 2024 годзе вейпы забаранілі ў Казахстане, у 2025-м — ва Узбекістане. У Туркменістане парагенератары таксама забароненыя. Гучалі прапановы забараніць вейпы і ў Кыргызстане. Адзіная краіна рэгіёна, дзе вейпы дазволеныя — Таджыкістан.