Недахоп кадраў і рост заробкаў — эканоміка Беларусі перагрэтая. У чым небяспека?

15/11/2023 - 17:23

Можа стаць яшчэ горш / pixabay.com

"43 працэнты апытаных намі беларусаў адзначылі, што ў сферах, дзе яны працуюць, назіраецца недахоп кадраў. Асноўная прычына — не ў эміграцыі", — расказвае малодшая навуковая супрацоўніца Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC Віялета Панасевіч падчас прэзентацыі новых звестак маніторынгу эканомікі Беларусі.

Апошнія даследаванні спецыялістаў грунтуюцца на анлайн-апытанні, якое праводзілася ў кастрычніку 2023 года. У ім узялі ўдзел дарослыя гарадскія жыхары, адказы якіх дазволілі прааналізаваць іх настроі ўнутры краіны.

Ці задаволеныя грамадзяне ўзроўнем сваіх даходаў і наколькі ўпэўненыя ў заўтрашнім дні? Вось што ўдалося высветліць Еўрарадыё.

Беларусы пачалі менш эканоміць на ежы

Па выніках папярэдніх апытанняў супрацоўнікі BEROC адзначалі скарачэнне долі людзей, якія паведамляюць пра зніжэнне сваіх даходаў. Паводле Віялеты Панасевіч, цяпер іх 31 працэнт. Галоўныя прычыны — рост цэн і змяненне курсу рубля да замежных валют. У асноўным пра зніжэнне даходаў кажуць работнікі галіны сельскай гаспадаркі, супрацоўнікі сектара будаўніцтва і IT-сферы.

А як людзі спраўляюцца з падзеннем даходаў?

— У апошні квартал мы заўважаем зніжэнне тэндэнцыі эканоміць на ежы. Гэта выдатна. Адначасова скарачаецца доля людзей, якія адкладаюць свае рэгулярныя плацяжы. Больш за ўсё беларусы эканомяць на вольным часе, што, увогуле, лагічна.

Што да індэкса спажывецкай упэўненасці, то высокая доля людзей адчувае няпэўнасць што да адносна перспектываў і чаканняў ад эканамічнай сітуацыі ў будучыні. З іншага боку, крыху павялічылася доля рэспандэнтаў, якія кажуць, што эканамічная сітуацыя не змянілася, таму мы бачым невялікі пазітыўны трэнд.

Некаторыя беларусы ацэньваюць матэрыяльнае становішча сваіх сем'яў як няпэўнае, іншыя кажуць, што за апошні час яно ніяк не змянілася. Аднак 25 працэнтаў апытаных лічаць, што яно палепшыцца цягам наступных 12 месяцаў.

12 працэнтаў рэспандэнтаў перакананыя, што цяпер спрыяльны час для буйных пакупак, а 15 працэнтаў лічаць, што гэта ўдалы перыяд для афармлення крэдытаў.

У Беларусі індэкс спажывецкай упэўненасці трохі пазітыўнейшы, чым у Расіі і нават у Еўропе. Гэта звязана ў тым ліку з яго значным спадам пасля пачатку вайны. Сёння ўсё больш рэспандэнтаў адзначае, што стан эканомікі Беларусі сярэдні, нейтральны або добры.

Заробкі растуць?

Кожны раз падчас сваіх даследаванняў спецыялісты BEROC задаюць рэспандэнтам пытанне пра звальненні і асцярогі адносна іх. У папярэдніх хвалях апытання адзначалася пэўная дыспрапорцыя ў адказах. Невялікая колькасць беларусаў казала, што іх звольнілі, і досыць высокая доля людзей паведамляла, што працу страціў хтосьці з іх знаёмых, што кажа пра пэўны ўзровень боязі. Гэтым разам апошніх стала менш. Чаму так адбылося, яшчэ трэба будзе разабрацца.

— Не сакрэт, што колькасць работнікаў у Беларусі змяншаецца з кожным годам, і не толькі праз дэмаграфічныя працэсы, — працягвае Віялета Панасевіч. — Пры гэтым растуць намінальная і рэальная заработныя платы.

Напрыклад, 152 тысячы апытаных беларусаў атрымліваюць заробак на ўзроўні 2000 рублёў. Больш за ўсё — ад 700 да 2000 рублёў. Наступны кластар — ад 2000 да 3000 рублёў. Гэта звесткі за май 2023 года. Калі параўнаць іх са звесткамі за май 2022 года, акажацца, што колькасць супрацоўнікаў плаўна перайшла з зоны з нізкай заработнай платы ў зону з больш высокай. І, здавалася б, усе нашы рэспандэнты мусілі адзначыць рост заробку, аднак гэта зрабілі толькі 34 працэнты.

Нехватка кадров и рост зарплат — экономика Беларуси перегрета. Чем это чревато?

Слайд з прэзентацыі даследавання

Чаму так адбываецца? Мы звязваем гэта з некаторай збянтэжанасцю выбаркі нашых даследаванняў, недапрадстаўленасцю ў іх людзей з вельмі высокай заработнай платай. Яшчэ адна гіпотэза заключаецца ў тым, што гэтыя 34 працэнты — людзі з першапачаткова высокім узроўнем даходу і закрытымі базавымі патрэбамі. Таму, магчыма, яны лепш адчуваюць рост свайго заробку. Людзі, якія былі першапачаткова з нізкім узроўнем аплаты працы, імаверна, так занятыя закрыццём сваіх базавых патрэбаў, што і не заўважаюць асаблівага росту.

Калі беларусаў пытаюць пра прычыны росту іх заробкаў, траціна апытаных адказвае, што рэч у адміністрацыйным рэгуляванні, рашэнні начальства, павышэнні заробку ва ўсіх калег. Некаторыя кажуць пра змену месца працы.

Кадраў не хапае

Віялета Панасевіч прызнаецца, што не ўсе беларусы, якія ўзялі ўдзел у апытанні, згодныя з афіцыйнай статыстыкай адносна росту заробкаў у Беларусі. Нашмат ахвотней яны разважаюць пра недахоп кадраў, прычына якой — не толькі ў грамадзянах, якіх звольнілі або якія пакінулі краіну.

— Асноўная прычына ў тым, што работнікаў не задавальняюць нізкія заробкі, таму яны не выбіраюць тую ці іншую працу. Яшчэ адна папулярная прычына — высокая нагрузка, хоць рэспандэнты адзначаюць, што яны не перапрацоўваюць апошнім часам, і праз гэта іх заробак не павялічваецца. Таксама не хапае людзей з патрэбным стаўленнем да працы, што б гэта ні значыла. Наступная па прыярытэце праблема — у кваліфікацыі спецыялістаў. Усяго 23 працэнты рэспандэнтаў кажуць, што прычына недахопу кадраў — у эміграцыі, і толькі 18% бачаць яе ў звальненнях беларусаў.

Эканоміка Беларусі перагрэтая

Паводле слоў спецыяліста BEROC Анатоля Харытончыка, беларуская эканоміка знаходзіцца ў стане перагрэву, а імклівы рост заробкаў паказвае не на паляпшэнне сітуацыі, а на дэфіцыт работнікаў. У сілу абмежаваных магчымасцяў вытворцаў тавараў і паслуг у падладцы пад узмоцнены попыт фармуецца тэндэнцыя да павышэння выдаткаў вытворчасці і адпускных цэн.

— Ва ўмовах, калі эканоміка ўжо перагрэтая і прастора для аднаўленчага росту вычарпаная, дадатковае стымуляванне прывядзе да таго, што перагрэў эканомікі да канца наступнага года можа пашырыцца прыкладна да 5 працэнтаў.

Такі маштаб дысбалансу мы назіралі перад крызісамі 2009 года, 2011-га і перад крызісам другой паловы 2014-га — пачаткам 2015 года. То-бок так, залішняе стымуляванне можа ў наступным годзе стварыць нейкую ілюзію росту дабрабыту. І сапраўды — узровень даходу і спажывання можа вырасці. Аднак дэвальвацыйныя і інфляцыйныя наступствы не проста з'ядуць усе гэтыя заваёвы, але і прывядуць да падзення дабрабыту грамадзян.

Менавіта таму я лічу, што для беларускай эканомікі найбольш спрыяльным сцэнаром у наступным годзе з'яўляецца мяккая рэцэсія, то-бок рост ніжэй за патэнцыял у дыяпазоне 0,1 працэнта, калі яна будзе спалучаная з паступовай нармалізацыяй унутранай эканамічнай палітыкі.

Менавіта мяккая рэцэсія можа дазволіць вярнуць эканоміку на траекторыю збалансаванага росту і з найменшымі стратамі выйсці з назапашаных дысбалансаў.