"Пагражалі адправіць дзяцей у розныя дзетдамы": як катавалі шматдзетную маці

Малодшы сын Марыны Кіявец часам пытаецца: мама, а ў нас у Беларусі яшчэ ёсць "амапусы і губазікусы"? Марына адказвае: так, ёсць.

— Ясна, значыць, там усё яшчэ вайна, — робіць выснову пяцігадовы Ягор.

Мінулым летам сілавікі прыйшлі з ператрусам у дом шматдзетнай мамы ў адным з самых маленькіх беларускіх райцэнтраў — Іванаве. Двое яе непаўналетніх сыноў тады былі дома. Яны бачылі, як на маму надзяваюць кайданкі.

Цяпер Марына і дзеці ў бяспецы — у Польшчы. Яна расказала Еўрарадыё гісторыю сваёй барацьбы ў Беларусі і ўцёкаў.

“Казалі, што адправяць дзяцей у розныя дзетдамы, каб мне цяжэй было іх наведваць”

Пяцігадовы Ягор бачыў дзяцей, якія беглі ад сапраўднай вайны. Тры месяцы ён жыў з імі ў адным доме — шэлтары, які прымае і ўкраінскіх уцекачоў, і беларусаў, якія ратуюцца ад рэпрэсій. Ягор думае, што ў Беларусі таксама вайна — інакш чаму тады, у ліпені, маму кудысьці забралі і некалькі дзён не адпускалі дадому?

— Дзеці былі першым, чым мне пагражалі сілавікі. Яны казалі, што забяруць іх, што дзеці будуць жыць у розных дзетдамах — каб мне было цяжэй іх наведваць. Наяўнасць у дзяцей бацькі, бабуляў, дзядуляў нікога не цікавіла.

Для мяне было не так страшна, што пасадзяць мяне саму — страшна было, што дзеці трапяць у дзіцячы дом.

Год таму Ягор, Саша і Дзіма ўяўлялі, як уладкуюць свае пакоі. У кожнага нарэшце мусіў з'явіцца свой пакой! Марына з мужам рабілі рамонт у доме і планавалі выдзеліць для хлапчукоў цэлы паверх. Але асобных пакояў у хлопцаў няма дагэтуль — пражыўшы тры месяцы ў шэлтары, сям'я пераехала ў звычайную кватэру ў Беластоку.

Марына з'ехала з Беларусі восенню — і з таго часу больш не бачыла родных. Яна нават не можа дазволіць сабе мець стасункі з сябрамі. У маленькім гарадку такія людзі, як Марына, "радыеактыўныя" — стасункі з імі могуць кепска адбіцца на сябрах.

— Для іх гэта небяспечна. Іх могуць проста звольніць. А я выдатна ведаю, што калі іх звольняць, працу ў Іванаве яны ўжо не знойдуць. Ва ўсіх дзеці. Ва ўсіх сем'і. Ім трэба неяк жыць. Я ведаю, што некаторых маіх знаёмых дагэтуль даймаюць. Бо мы былі сябрамі. Усяго толькі за адзін факт сяброўства са мной. Жыццё ў маленькіх гарадах таму і цяжэйшае: мы ведаем, хто з кім сябруе.

Таму калі Марына выйшла з ІЧУ, яна атрымала няшмат слоў падтрымкі. Большасць знаёмых падсмейваліся.

— "Ой, я чуў, ты сядзела. Ну што, жывая, здаровая?" Вось такім манерам. Дапамогі мне ніхто не прапаноўваў. Мне здаецца, проста баяліся. Усе адзін аднаго ведаюць. Чым абернецца твая прапанова дапамагчы? Вось гэтага не ведае ніхто.

“Адвязем у Брэст і сядзеш ты, Марына, на бутэльку”

Ператрус у доме Марыны праводзілі супрацоўнікі Брэсцкага ГУБАЗіК. Ператрус быў "чысты" —  так сілавікі называюць пагром.

— Потым мяне павезлі ў Іванаўскае РАУС. Усю дарогу яны абмяркоўвалі, што са мной рабіць. Адправіць у Брэст? Пакінуць у Іванаве? У нейкі момант яны ўключылі ў машыне песню. Я чула яе ўпершыню. Гэта было жудасна.

Там былі выразы "яе пакусалі сабакі, яе галава была ў мурашніку". І ўсё гэта — пад каментары, куды лепш мяне адвезці. Гэта была мера псіхалагічнага ўздзеяння — я не чакала такога. Тады падумала, што лепш бы мяне пакінулі ў Іванаве. Толькі не ў Брэст.

У РАУС Марыну дапытвалі каля чатырох гадзін, але яна перамагла — так і не перадала сілавікам пароль ад Тэлеграма. Ім гэта не спадабалася.

— І мне ў вочы сказалі: "Марына, мы па табе канкрэтна пройдземся, будзеш сядзець на сутках і выйдзеш ужо ў верасні. Вернешся дадому, навядзеш парадак — і тут мы прыйдзем за табой яшчэ раз. Забярэм з сабой і сядзеш ты, Марына, на бутэльку". Усё гэта гаварылася ў прысутнасці нашага ўчастковага. Ён мне пазней сказаў: "Марына, гэтыя хлопцы слоў на вецер не кідаюць".

У Марыны трое дзяцей, а гэта значыць, што яе павінны былі адпусціць праз тры гадзіны пасля затрымання. Сілавікі вырашылі, што "дзеці з бацькам", таму яны могуць праігнараваць закон, і Марыну адправілі ў іванаўскі ізалятар.

Яе судзілі за тры рэпосты. Але ў РАУС вырашылі аформіць кожны з іх у асобную справу, каб даўжэй трымаць шматдзетную маму ў ІЧУ.

“Ну што, жывая, здаровая?”

— Умовы былі, як у палітычных. На ўсе пытанні адказвалі: "Вы ж палітычныя, вам нельга". Прагулкі нам "не належалі". Затое належалі дагляды па некалькі разоў на дзень.

Перадачы таксама "не належалі". У першы ж вечар бацькі прынеслі мне цёплыя рэчы, таму што мяне забралі ў тым, у чым я была падчас ператрусу. Рэчы мне перадалі толькі бліжэй да другога суду.

У першы дзень у ізалятары Марыну не кармілі. Яе прывялі ў камеру толькі а пятай гадзіне вечара, і порцыю на яе замовіць не паспелі. Так што толькі на другі дзень Марына даведалася, што есці тое, чым кормяць зняволеных, немагчыма.

— Ежу прывозілі з іванаўскага рэстарана. Але выглядала яна так, як быццам усе аб'едкі кінулі ў адзін рондаль, перамяшалі, пасалілі — і адправілі нам, каб даядалі. Думаеце, я перабольшваю? Я перамяншаю. Я не змагла гэта есці.

Паесці можна было толькі ў абед, і абед заўсёды быў аднолькавы. Суп — капуста, і маладая бульба з катлетай. Звычайна бульбу з катлетай мы не даядалі, пакідалі на вечар, каб не есці тое, што яны за дзень назбіралі з аб'едкаў у агульны кацёл.

“На працы ж трэба працаваць, а тут можна проста змагарку Марыну закрыць на суткі”

Калі пачаліся пратэсты, у Іванаве толькі-толькі памяняўся ўчастковы. Ён хадзіў на суды над пратэстоўцамі, і Марына ведала яго знешне. А ўчастковы ведаў, што Марына працуе інжынерам, што ў яе трое дзяцей.

Марыне здаецца, ва ўчастковага доўга не складалася карцінка таго, што адбываецца: затрыманыя ніяк не падпадалі пад апісанне "пратэстуноў". Замест абяцаных прапагандай наркаманаў і прастытутак — шматдзетная мама, інжынер Марына Кіявец. Не сыходзіцца.

У Іванаве жыве трохі больш за 16 тысяч чалавек. Марына ведае ў горадзе многіх, а вось міліцыю не ведала да 2020 года.

— Ведала толькі, што ёсць нейкая міліцыя, што хтосьці там працуе. А з 20-га пазнаёмілася з усімі участковымі. Да мяне хадзілі як на працу. Памятаю, я спытала аднаго з іх: "А чаго вы па двое ходзіце?" Ён сказаў: "А раптам вы нас лапатай прыб'еце і прыкапаеце на ўчастку?"

Мы пытаем Марыну, чаму людзі не сыходзяць са структуры. І асабліва — у маленькім Іванаве, дзе ўсе адзін аднаго ведаюць, а значыць ведаюць і пра метады працы міліцыі з "палітычнымі".

— А я не ведаю, — шчыра кажа Марына. — Не бачу гэтаму рацыянальных тлумачэнняў. Заробак там не нізкі — вышэйшы, чым у калгасе, але інжынер можа зарабіць і больш. Можа, яны проста не ўмеюць працаваць? На працы ж трэба працаваць, а тут можна проста змагарку Марыну закрыць на суткі.

Як гэта працуе знутры, я не ведаю. І хто ў наш час можа працаваць у беларускай міліцыі — не ведаю таксама.

“Марына, чаго табе не хапае? Чаго ты дамагаешся? Цябе ж звольняць!”

Што пра затрыманне Марыны думаюць людзі ў Іванаве? Ніхто ў адкрытую пра гэта не кажа.

— Людзі вельмі запалоханыя. У іх ёсць прыклад: па мне прайшліся, як бетонным катком.

У мяне была праца, пасада, дом, уладкаваныя дзеці. Ідэолаг на працы ўсё пыталася: "Марына, чаго табе не хапае? Чаго ты дамагаешся? Цябе ж звольняць!" Яны проста не разумелі, чаго можа не хапаць. Для іх любое іншадумства — нешта ненармальнае.

Звальнялі мяне доўга і цяжка. Усе калегі гэта бачылі. Усе ведалі, што мяне прэсуюць. Гэта праходзіла ў адкрытай форме, і я не хавала: так, начальства шукае нагоду, але я буду працаваць, пакуль магу. Палягчаць ім жыццё, згаджацца на "звальненне па ўласным жаданні" я не збіралася. Мне патрэбная была праца. У мяне трое дзяцей. І я працавала, пакуль магла.

А потым Марыну, якая сем гадоў прапрацавала ў ЖКГ, звольнілі з пасады начальніка лабараторыі. І яна не змагла знайсці працу нават у таксі.

— У маленькім горадзе рука руку мые. Начальніку таксі патэлефанавалі са Следчага камітэта. Яму сказалі: возьмеш яе на працу — будуць праблемы.

Мой патэнцыйны працадаўца сказаў: Марына, прабач, ва ўсіх людзей, з якімі я працую, будуць праблемы, калі я цябе найму. І так нават шлях у таксі апынуўся для мяне закрыты. Не дзяржаўная арганізацыя, не прадпрыемства, не нейкая высокая пасада — проста праца ў таксі.

“Як я магла застацца ўбаку, калі адно фота магло выратаваць чыёсьці жыццё?”

Сілавікі не змаглі прымусіць Марыну перадаць ім пароль ад Тэлеграма. Калі б змаглі, знайшлі б у ім не толькі тры рэпосты з "Зеркала" і "Белсата", але і фатаграфіі вайсковай тэхнікі. Марына перасылала гэтыя здымкі ўсім, каму магла.

— Я не магла заставацца ўбаку, калі пачалася вайна. Калі думала, што гэтыя фатаграфіі могуць выратаваць чыесьці жыцці, што магу паспець кагосьці папярэдзіць — як я магла заставацца ўбаку?

Але я таксама разумела, што калі гэтыя здымкі знойдуць, я сяду надоўга.

Таму адразу пасля вызвалення з ІЧУ, Марына занялася візамі. Ёй хутка адказалі з Беларускага дома ў Варшаве. Але для Марыны час цягнуўся доўга. Кожны дзень яна чакала, што за ёй зноў прыедуць. І забяруць у Брэст.

— Толькі калі перасекла мяжу, я выдыхнула. Я вольная.

“Сын рыдаў і пытаўся: мама, мы будзем жыць у Польшчы, пакуль мне не споўніцца 18 гадоў?”

Марына не адразу сказала дзецям, што яны едуць у Польшчу. Малодшыя думалі, што мама вязе іх у літоўскі санаторый.

Муж Марыны таксама думаў, што яна вязе дзяцей у санаторый — таму і даў дазвол на выезд сыноў. Ужо пазней яна расказала яму, што ў бліжэйшы час вярнуцца не зможа.

Калі Марыну выпусцілі з ІЧУ, муж сустрэў яе з кветкамі. Але самая цяжкая частка асабістай гісторыі Марыны і яе мужа засталася за кадрам. Словы падтрымкі мужа тады хацелася пачуць больш, чым атрымаць забароненыя "для палітычных" перадачы з цёплымі рэчамі, але гэткіх слоў Марына ў той дзень не пачула.

Калі бус перасёк беларускую мяжу, яна расказала сынам, куды яны едуць насамрэч. Сярэдні — дзесяцігадовы Саша — расплакаўся.

— Ён плакаў і пытаўся: мама, мы што, будзем жыць у Польшчы, пакуль мне не споўніцца 18 гадоў? Ён ведае, што ў 18 гадоў яго ўжо ніхто не зможа ў мяне забраць.

* * *

У тыя дні Марыну падтрымалі самыя блізкія. Не словамі — яна, да прыкладу, ніколі не разважала пра палітыку з бацькамі. І бацькі нічога не казалі "пра палітыку". Проста прыехалі і забралі дзяцей, калі было трэба. А потым проста перадалі цёплыя рэчы ў ізалятар, проста дапамаглі з рамонтам.

Мы расказваем Марыне, што Еўрарадыё можна слухаць на Палессі — у Пінску і Століне — на сапраўдных FM-хвалях (107,5). А на выпадак, калі ў родным Іванаве прачытаюць гэты артыкул, прапануем ёй звярнуцца тых, чые словы падтрымкі ёй асабліва хацелася б пачуць зараз у Беластоку.

— Ведаеце, я не магу адказаць на гэтае пытанне. Я здолела з'ехаць. І, мабыць, гэта я павінна выказаць словы падтрымкі тым, хто застаўся. Вясна прыйдзе. Беларусь будзе вольнай і наша возьме.