Паліттэхнолаг з ЗША: Апазіцыя хоча імгненнага выніку, а так не бывае
Даведка Еўрарадыё: Віталь Шкляраў — паліттэхнолаг. Нарадзіўся ў Гомелі, у 1996 годзе паступіў ва ўніверсітэт у Нямеччыне, вывучаў паліталогію і сацыялогію. Доктар навук. Працаваў у выбарчым штабе Ангелы Меркель, Барака Абамы, на выбарах у ЗША 2016 года — у штабе кандыдата ў прэзідэнты Берні Сандэрса.
Слухаць размову з Віталём Шкляравым цалкам:
Еўрарадыё: З Беларусі вы з’ехалі ў 1996 годзе: вучыліся, працавалі ў выбарчых штабах Ангелы Меркель, Барака Абамы, на выбарах 2016 года — кандыдата ў прэзідэнты ЗША ад дэмакратычнай партыі Берні Сандэрса. А з Беларуссю вас нешта звязвала ўсе гэтыя гады?
Віталь Шкляраў: Наперш гэта мая радзіма, тут жывуць мае бацькі, і я пастаянна сюды прыязджаю. Нешта адбываецца ў нашай замежнай палітыцы, з нашымі выбарамі, з сусветнай дынамікай у палітыцы. Таму мне падаецца, што заўжды ёсць нейкае перапляценне. Вось і цяпер: з аднаго боку, у лістападзе выбары ў ЗША, а з другога — парламенцкія выбары ў нас. І ёсць цікавыя кандыдаты.
Для амерыканцаў выбары — ну, як для беларусаў Масленіца
Еўрарадыё: У чым галоўнае адрозненне амерыканскіх і беларускіх выбараў?
Віталь Шкляраў: У ментальнасці людзей і іх стаўленні да палітычнага працэсу. Для амерыканцаў палітычны працэс — неад’емная частка іх жыцця. З чым параўнаць?.. Ну, як для беларусаў Масленіца: у нас людзі раз на год ныраюць у палонку ці ядуць бліны, а там ходзяць на выбары. Прычым аднолькава важныя для амерыканцаў выбары любога ўзроўню: ці то прэзідэнта, ці то завуча школы. Уцягненне беларусаў у палітычны працэс пачынаецца з узроўню дэпутацтва — калі яго некуды абралі. Шараговы беларус, у адрозненне ад шараговага амерыканца, у палітычны працэс не ўцягнуты. Там усё пачынаецца з дома, з сям’і, з удзелу ў выбарчай кампаніі і з паходу да выбарчых скрыняў.
Еўрарадыё: У нас да скрыняў таксама ходзяць…
Віталь Шкляраў: Але чалавек не адчувае сябе часткай палітычнага працэсу і не верыць, што можа яго змяніць. Дарэчы, гэта адзін з нюансаў амерыканскай мары: ведаць, што ты адным сваім голасам можаш вызначыць вынік выбараў любога ўзроўню. Калі беларусы навучацца любіць сваю краіну не толькі з пункту гледжання геаграфіі, культуры і гістарычных фактаў, але і ўсвядомяць, што “дзяржава пачынаецца з мяне, маёй сацыяльнай і грамадзянскай актыўнасці”, — тады ўсё стане на свае месцы. У нас, на жаль, палітыка і вуліца мала размаўляюць. Гэта трэба мяняць і гэта будзе мяняцца рана ці позна. Украіна і пратэстны рух па ўсім свеце сведчаць, што людзі хочуць мець права голасу і самавыяўляцца такім чынам.
Еўрарадыё: Лідары апазіцыі сцвярджаюць, што яны пастаянна ідуць да людзей, “размаўляюць з вуліцай”. Але вынік нейкі слабы. Іх не чуюць ці яны гаварыць з вуліцай не ўмеюць?
Віталь Шкляраў: Знайсці ключык можна да кожнага чалавека. Сказаць, што "народзец" у нас дрэнны і таму нічога не атрымліваецца, лёгка. І пэўная праўда тут ёсць: 70 гадоў людзі жылі па-іншаму, не адчувалі сябе часткай палітычнай сістэмы, на якую яны могуць уплываць. Але гэта не азначае, што людзей немагчыма навучыць верыць у гэта. Толькі шлях ад дзвярэй да дзвярэй, размовы з кожным дадуць вынік.
Еўрарадыё: Нам кажуць пра фальсіфікацыі, пра выбары без выбару… Як вярнуць беларусам сапраўдныя выбары?
Віталь Шкляраў: У нас па славянскай традыцыі хочуць ляжаць на печы і раптам бах — у цябе паўцарства, прыгажуня жонка і конь у дадатак. З той жа оперы: “Якая выдатная выбарчая сістэма ў Еўропе ды Амерыцы — нам бы такую!” Там гэта ўсё выбудоўвалася стагоддзямі. І нам трэба пачынаць будаваць яе з нуля. Мы развучыліся размаўляць: палітыкі не гавораць з людзьмі, а людзі — з палітыкамі. Безумоўна, нейкія моманты фальсіфікацый ёсць, але чаго мы ў выніку хочам: знайсці адгаворку, чаму не атрымліваецца? Калі хочацца — знаходзяцца нейкія шляхі, стратэгіі. Калі хочацца не вельмі — шукаюцца адгаворкі. Калі ты як палітык хочаш змяніць краіну, то не атрыманне дэпутацкага крэсла ты мусіш бачыць фінальнай задачай, а думаць у доўгатэрміновай перспектыве. Планы будаваць не на год-два, а на 10 гадоў наперад, гадаваць структуры, кандыдатаў. Наша ж апазіцыя мае кароткатэрміновыя, нецярплівыя жаданні…
Еўрарадыё: Вы б узяліся зараз весці парламенцкую кампанію кагосьці з апазіцыйных выбараў?
Віталь Шкляраў: Узяўся б. Толькі адразу папярэдзіў бы, што мы не выйграем гэтае дэпутацкае крэсла…
Еўрарадыё: Гэта яны і без вас кажуць ужо цяпер!
Віталь Шкляраў: Ну, значыць, я ім нічога новага не скажу. Колькі гадоў апазіцыя спрабуе выйграць выбары і нічога не атрымліваецца? А можна было час, энергію і рэсурсы інвеставаць не ў гэтыя пастаянныя спробы, а ў развіццё партыі, структур, у правядзенне палітычнага лікбезу, паказваць, як і што можна змяняць на маленькім рэгіянальным узроўні. Так гэта працуе. У нецярплівым жаданні імгненнага выніку мне бачыцца прычына адсутнасці выніку ў гэтых людзей.
Еўрарадыё: Дык, можа, і не трэба было апазіцыі ісці сёлета на выбары, “якіх няма”?
Віталь Шкляраў: Правільна зрабілі, што пайшлі. Яны малайцы і нават героі. Лягчэй за ўсё, калі не атрымалася з першага ці другога разу, махнуць рукой і больш не хадзіць, не балатавацца. Не пайсці — прадэманстраваць абыякавае стаўленне не толькі да сябе як палітыка, але і да будучыні сваёй краіны. Яны працуюць на адукацыю і ўцягванне грамадства ў палітычны працэс, а гэта вельмі важна.
Чалавек з вуліцы можа зайсці на ўчастак, усё здымаць, задаваць любыя пытанні
Еўрарадыё: Ці праўда, што ў ЗША назіральнікаў БДІПЧ АБСЕ часам увогуле на выбарчыя ўчасткі не пускаюць, а яны ўсё адно прызнаюць амерыканскія выбары празрыстымі і дэмакратычнымі?
Віталь Шкляраў: Заўжды іх усюды пускаюць. Больш скажу: звычайны чалавек з вуліцы можа зайсці на ўчастак, усё здымаць на камеру, задаваць любыя пытанні, і ніхто яго не выганіць. З АБСЕ на ўчасткі асабліва не едуць, бо любы Джон, што туды зайшоў і ўсё здымае на тэлефон, бачыць больш, чым можа заўважыць любы назіральнік.
Еўрарадыё: Як у ЗША робяцца сябрамі выбарчага штабу кандыдата? Я магу прыйсці, пагрукацца ў дзверы Хілары Клінтан і папрасіцца на працу ў яе штаб?
Віталь Шкляраў: Менавіта так там гэта і працуе. Так я пачаў працаваць на Барака Хусейнавіча. Так адзін хлопец два дні сядзеў у мяне пад дзвярыма і казаў, што не сыдзе, пакуль я не вазьму яго на працу. Я ўзяў і не пашкадаваў — ён выявіўся вельмі добрым палявым супрацоўнікам. Працаваць на кандыдата амерыканцы ідуць не каб абавязкова ў выніку выйграць — ім падабаецца сам працэс. Кампаніі выбарчыя там часам цягнуцца гадамі, людзі за гэты час робяцца сапраўднай камандай, сябрамі, здараецца, нават жэняцца. Выбары для амерыканцаў — цэлы культурны пласт. Удзел у гэтым працэсе для іх — задавальненне.
Еўрарадыё: Задавальненне — добра, але яшчэ лепш, калі пераможца за тваю дапамогу табе годна аддзячыць. Ад Абамы вы што атрымалі за дапамогу ў перамозе?
Віталь Шкляраў: Нічога — я ж грамадзянін Беларусі, і мяне на дзяржаўную пасаду ўзяць не могуць. А то б дакладна нешта атрымаў. І ў гэтым няма нічога дрэннага — калі палітык пасля перамогі забірае цябе ў сваю каманду. У палітыцы вельмі важная лаяльнасць, дух каманды. А так — руку мне і Абама, і жонка яго паціснулі на знак удзячнасці. Але ж не дзеля гэтага ты працаваў: найперш ціснеш руку самому сабе за вынік!
Еўрарадыё: Клінтан і Трамп — хто з іх на пасадзе прэзідэнта ЗША найбольш цікавы для Беларусі?
Віталь Шкляраў: Няма розніцы. Прэзідэнт ЗША — даволі сімвалічная фігура. Рашэнне прымаецца трыма галінамі ўлады: Сенат, Палата прадстаўнікоў і прэзідэнт. Адно без двух астатніх не працуе. І таму, хто б ні стаў прэзідэнтам, ён не можа ўзяць і зрабіць усё як ён хоча — так гэта ў Амерыцы не працуе. У пытанні стаўлення да Беларусі большую ролю грае не тое, будзе прэзідэнтам Клінтан ці Трамп, а пазіцыя Дзярждэпа і стаўленне ключавых сенатараў да Беларусі ці да пытанняў правоў чалавека, свабоды слова альбо нюансаў замежнай палітыкі Беларусі. Да ўсяго, Беларусь, на жаль, не грае значнай ролі ў міжнароднай палітыцы, і цікавасць да яе з боку ЗША мінімальная.
Фота Змітра Лукашука
