"80% сведчанняў, якія кладуцца ў абвінаваўчы прысуд, даюцца ў ІЧУ"

Раніцай 7 жніўня, каля 9 гадзін, стала вядома, што ў рэдакцыі партала TUT.by праходзіць ператрус, а журналістаў не пускаюць на працоўныя месцы.

Неўзабаве журналісты інфармацыйнай кампаніі БелаПАН паведамілі ў сацсетках, што і да іх у рэдакцыю прыйшлі з ператрусам. Частка супрацоўнікаў інфармагенцтва на той момант ужо была ў рэдакцыі. Доступ у памяшканне быў заблакаваны.

Што здарылася?

Следчы камітэт Беларусі па заяве дзяржаўнага агенцтва БелТА пачаў крымінальную справу па частцы 2 артыкула 349 Крымінальнага кодэкса Беларусі — " "Несанкцыянаваны доступ да камп’ютарнай інфармацыі, здзейснены з іншай асабістай зацікаўленасці, які пацягнуў прычыненне істотнай шкоды". Санкцыі па гэтым артыкуле — штраф, або пазбаўленне права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю, або арышт, або абмежаванне волі на тэрмін да двух гадоў, або пазбаўленне волі на той жа тэрмін.

Гендырэктарка БелТА Ірына Акуловіч распавяла Еўрарадыё, чаму звярнулася ў міліцыю з заявай, вынікам якой сталі вобшукі ў рэдакцыях СМІ:

“На навіны БелТА падпісаныя больш за 30 рэсурсаў, я іх ведаю. Ёсць тыя, якія не падпісваліся, але пад чужымі паролямі падключаліся да стужкі і атрымлівалі інфармацыю. Натуральна, самі мы не маглі разабрацца, хто гэта робіць. Таму мы напісалі заяву ў міліцыю для таго, каб яны разабраліся”.

Да каго прыйшлі?

Акрамя TUT.by і БелТА, супрацоўнікі Следчага камітэта прыходзілі ў рэдакцыю газеты "Навука", аднак нікога не затрымлівалі, галоўны рэдактара на волі.

Заснавальнік TUT.by Юрый Зісер распавёў, што ў рэдакцыі канфіскавалі тэхніку.

"Прычына? Першая думка была — палітыка, але я пакуль не бачу падставаў так думаць, — кажа ён. — Мы не ведаем, што будзе далей, усё гэта адбылося раптоўна. Але калі б хацелі перакрыць партал, то, па-мойму, прасцей праз Белтэлекам, а потым зрабіць выгляд, што ніхто не ведае, чаму сайт не адкрываецца. З іншага боку, час летніх адпачынкаў схіляе да такога. Калі нешта здарыцца, мала хто прачытае і даведаецца. Усе на адпачынку. Цяпер у офіс нікога не пускаюць. Я паспеў заўважыць, што вінчэстары супрацоўнікаў, у тым ліку тых, якіх не выклікалі на допыт, забіраюць".

На допыт у Следчы камітэт былі дастаўлены шэсць чалавек — галоўны рэдактар ​​партала Марына Золатава, рэдактар ​​аддзела навін Ганна Калтыгіна, дзяжурны рэдактар ​​Галіна Уласік, рэдактар ​​падзелу "Грамадства" Ульяна Бабаед, рэдактар ​​рэсурса FINANCE.TUT.BY Дзмітрый Бобрык, журналіст рэсурса 42.TUT .BY Ганна Ермачонак. Іх тэлефоны заблакаваныя.

Сваякі паведамляюць таксама, што з раніцы аўторка няма сувязі з экс-рэдактаркай TUT.BY Яўгеніяй Беразюк. Следчы камітэт не пацьвярджае яе затрыманне, хоць ёсць звесткі, што падчас ператрусу яе асабістай справай цікавіліся.

Золатава, Уласік, Калтыгіна, па неафіцыйнай інфармацыі, затрыманы на трое сутак.

У офісе БелаПАН, як паведамілі яго супрацоўнікі, ператрус доўжыўся восем гадзін. З офіса была вынесена аргтэхніка. Журналістку інфармагенцтва Таццяну Каравянкову таксама даставілі ў Следчы камітэт.

У чым прычына?

Прэс-сакратар МЗС Анатоль Глаз заявіў, што ператрусы ў офісах СМІ, а таксама затрыманні журналістаў ніяк не звязаныя са свабодай слова ў Беларусі.

"Не варта шукаць нейкай іншай падаплёкі ці "падводных камянёў "— сітуацыя ніякім чынам не ляжыць у палітычнай плоскасці і не мае ніякага дачынення да пытанняў свабоды СМІ або журналісцкай дзейнасці ў Беларусі", — заявіў прэс-сакратар МЗС.

Ён дадаў, што фігурантаў расследавання падазраюць у неправамерным доступе да платнай інфармацыі. Анатоль Глаз прапанаваў разглядаць гэтае пытанне як чыста прававое пытанне.

Па словах медыяэксперта Паўлюка Быкоўскага, разабрацца, што на самой справе здарылася, на дадзены момант вельмі складана. Асабліва з улікам таго, як тлумачыць прычыны звароту ў праваахоўныя органы кіраўнік БелТА Ірына Акуловіч: паролямі ад платнай рассылкі карысталіся людзі, якія на гэта не мелі права.

"Варта разбірацца перад тым, што павінна быць нейкая крымінальная адказнасць, і хто там каму што перадаваў. Таму што сам факт такой перадачы (пароля. — Еўрарадыё) мы ведаем толькі з інтэрв'ю, якое дала кіраўнік БелТА. Следчы камітэт кажа зусім пра іншае: пра незаконны доступ да базы дадзеных — да інфармацыі. І тут ужо можна казаць пра ўзлом або нешта іншае. Варта у дадзенай сітуацыі чакаць пашыранай афіцыйнай інфармацыі. Таму што нават кіраўнік БелТА не ведае, якая шкода агенцтву была нанесена — кажа, што гэта высветліць Следчы камітэт", — кажа Паўлюк Быкоўскі.

Навошта затрымліваць журналістаў?

У сітуацыі, калі не вядома, якая шкода была нанесена і хто канкрэтна яе нанёс, пачынаць крымінальную справу і затрымліваць журналістаў не было патрэбы, лічыць юрыст Алег Агееў.

"Гэта злачынства з ліку тых, якія не ўяўляюць вялікай грамадскай небяспекі. І таму я лічу такія дзеянні празмернымі: і затрыманне тых людзей, якія, магчыма, маюць дачыненне да нейкіх несанкцыянаваных доступаў, і ператрусы, якія адбыліся ў рэдакцыях. Таму што такім чынам практычна блакуецца дзейнасць рэдакцый. І тут лагічна ўзнікае пытанне: "Чаму гэта адбываецца менавіта цяпер?". Мы бачым, што дзяржава ў апошні час узмацняе кантроль таго, што адбываецца ў інтэрнэце", — кажа намеснік старшыні Беларускай асацыяцыі журналістаў Алег Агееў.

Юрыста падтрымлівае і Паўлюк Быкоўскі.

"Цяпер мы бачым змены ў закон "Аб СМІ", якія ўскладняюць сітуацыю для анлайн-СМІ ў Беларусі. Артыкул, па якім цяпер распачата крымінальная справа, там сярод штрафаў і пазбаўлення волі ёсць такі від пакарання — "забарона займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю". Тэарэтычна, магчыма, што журналістам будзе забаронена займацца журналістыкай, а рэдактарам — быць рэдактарамі. І гэта можна разглядаць у якасці аднаго з варыянтаў, для чаго гэта робіцца", — разважае медыяэксперт.

Алег Агееў упэўнены: тое, што зараз адбываецца з журналістамі TUT.by і БелаПАН — наступ на свабоду слова.

"Тое, што зараз адбываецца — гэта не спрэчка двух гаспадарчых суб'ектаў. Гэта дзеянні, якія рэальна ўплываюць на свабоду слова ў Беларусі, дзеянні, якія запалохваюць. Як сумна жартуюць беларускія журналісты, свабода думкі ў рэдакцыі — гэта некалькі хвілін, пакуль да рэдакцыі даедзе АМАП. І гэта наша рэчаіснасць: у любы момант могуць вынесці дзверы і нешта зрабіць", — кажа Паўлюк Быкоўскі.

Сапраўды, дзеянні сілавікоў неяк не суадносяцца са злачынствам, у якім падазраюць журналістаў. У Беларусі не затрымліваюць на суткі падазраваных ў смяротным ДТЗ. А ў міжнароднай практыцы за такую ​​сітуацыю ўвогуле адказваюць не тыя, хто атрымаў доступ, а тыя, хто перадаў пароль.

У сусветнай практыцы інфармацыйныя агенцтвы дамаўляюцца з падпісчыкамі, што менавіта апошнія нясуць адказнасць за захаванне сваіх пароляў і за тое, каб ніхто не распаўсюджваў інфармацыю далей. Пра гэта Еўрарадыё распавядае медыяаналітык Марыя Садоўская-Комлач.

"Калі Reuters або AFP складаюць дамову з медыя і даюць яму паролі, то гэта адказнасць медыя, каб паролямі не скарыстаўся нехта іншы. У дамове медыя бярэ на сябе адказнасць, у тым выпадку, калі нехта матэрыяламі скарыстаўся, зрабіць усё магчымае , каб гэтыя матэрыялы зніклі з [трэціх] сайтаў".

Калі падпісчык не можа сам вырашыць праблему, тады пачынаецца судовы пераслед. Але звычайна ўсё вырашаецца ў адпаведнасці з дамовай на падпіску на інфармацыйныя паслугі.

Мэта затрымання на трое сутак журналістак TUT.by відавочная, піша журналіст Андрэй Пачобут.

"Працэнтаў 80 сведчанняў, якія потым кладуцца ў абвінаваўчы прысуд, даюцца акурат у ізалятары часовага ўтрымання. Змяшчэнне і ўтрыманне ў ІЧУ гэта, бадай, адзін з самых траўматычных момантаў крымінальнай справы".

У Беларусі мера стрымання — заключэнне пад варту ўжываецца па крымінальных артыкулах, якія прадугледжваюць пакаранне звыш 2 гадоў пазбаўлення волі. Частка 2 артыкула 349 якая фігуруе ў паведамленні Следчага Камітэта, да такіх не адносіцца. Гэта значыць, што ў ІЧУ на гэтай падставе журналістаў змясціць не могуць. На працягу 3 сутак ім павінны прад'явіць ці не прад'явіць абвінавачванне і адпусціць.

"Змяшчэнне ў ІЧУ ў такіх умовах толькі пацвярджае палітычны характар ​​гэтай справы", — адзначае Пачобут.