Каму бедства, каму шантаж: хто выкарыстоўваў і як вырашалі міграцыйныя крызісы

Адгадайце спікера па цытаце: "Людзей выкарыстоўваюць для аказання ціску на Еўропу... ЕС не павінен паддавацца шантажу". Так казаў Себасцьян Курц, экс-канцлер Аўстрыі, у 2020 годзе, маючы на ўвазе чарговы міграцыйны крызіс на турэцка-грэцкай мяжы.

У суполках мігрантаў у сацыяльных сетках марш на Польшчу называюць "Караванам надзеі". Але гэта не першы караван, які прыйшоў да межаў заходняй краіны прасіць дапамогі.

Успамінаем самыя гучныя паходы на мяжу і рэакцыю ўладаў на іх.

У ЗША: уцёкі ад беднасці і злачынных бандаў

Што здарылася? Ішоў другі год прэзідэнцтва Дональда Трампа. Увосень 2018 года група грамадзян Гандураса выйшла ў напрамку амерыканскай мяжы ў пошуках лепшага жыцця. Да канца шляху ў гэтай калоне было ўжо сем тысяч чалавек.

Ад чаго яны ўцякаюць? Журналісты апісвалі гісторыі людзей, якія ішлі ў той калоне. Хтосьці ратаваўся ад злачынных бандаў, якія пагражалі яго сям'і. Хтосьці гаварыў пра тое, што тыя самыя банды прымушаюць плаціць падатак, які перавышае даход усіх сямейнікаў. Злачыннасць, галеча — людзі раз за разам спрабуюць уцячы ад гэтага ў ЗША.

Дарога да мяжы. У караване ехалі людзі на інвалідных калясках, ішлі дзеці.

Такія калоны адпраўляюцца да амерыканскай мяжы рэгулярна. Па тэрыторыі, праз якую ляжыць шлях, караванамі перасоўвацца бяспечней за ўсё: у многіх месцах дарогі кантралююць банды.

Асаблівасць гэтага каравана была ў яго шматлюднасці. Звычайна людзі збіраюцца ціха, але тут інфармацыя з'явілася ў сацсетках — і на працягу ўсяго шляху да каравана далучалася ўсё больш чалавек.

Трамп праз сацыяльныя сеткі заклікаў мігрантаў павярнуць назад і падаць на атрыманне прыстанішча па працэдуры. Але да той калоны ўсё роўна далучаліся ўсё новыя і новыя людзі.

Шмат хто літаральна адправіўся пешшу за тысячы кіламетраў, хоць наперадзе былі не толькі рукатворныя межы паміж краінамі, але і натуральныя прыродныя.

Калі караван дабраўся да Мексікі, улады ператварылі сталічны стадыён у велізарны лагер, дзе людзі маглі перадыхнуць. Як і ў мігрантаў, якія ідуць у Польшчу праз Беларусь, у многіх тады не было правільнага адзення і абутку для такіх пераходаў.

Некаторыя ўдзельнікі каравана засталіся ў Мексіцы і папрасілі там прыстанішча.

Калі караван дабраўся да амерыканскай мяжы, за спінай у тых, хто прарабіў поўны шлях, засталося 4,5 тысячы кіламетраў дарогі.

Наперадзе ў мігрантаў быў самы загружаны памежны пераход у свеце, які дазваляў трапіць з мексіканскай Ціхуаны ў амерыканскі Сан-Дыега. У чарзе да памежнікаў у 2018 годзе стаялі тысячы чалавек.

Чым усё скончылася. Трамп адправіў тады вайскоўцаў на мяжу з Мексікай. У Міністэрстве ўнутранай бяспекі папярэджвалі, што памежнікі не збіраюцца адкрываць агонь па людзях, але маюць права на самаабарону.

У частцы рашэнняў сітуацыя была крыху падобная да той, што мы назіраем цяпер у Польшчы. Толькі ў галінах улады згоды не было ніякай. Трамп выдаў указ, які забараняў атрымліваць прыстанішча тым, хто ў краіну прыбыў у абыход працэдуры.

Суд Сан-Францыска прызнаў гэты ўказ незаконным, таму што праваабаронцы заступіліся за мігрантаў і палічылі рашэнне Трампа — парушэннем правоў чалавека. Трамп тады звярнуўся ў Вярхоўны суд, але і там яго не падтрымалі.

У выніку міграцыйны крызіс, як гэта часта бывае, стаў прычынай для ўнутрыпалітычных разборак дзвюх партый.

У Еўропу: найбуйнейшы міграцыйны крызіс з часоў Другой сусветнай

Што здарылася? У 2015 годзе ў ЕС прыбыло больш за мільён уцекачоў.

Македонія тады стала найбуйнейшым транзітным пунктам на шляху бежанцаў у краіны ЕС. Улетку таго года на грэцка-македонскай мяжы знаходзіліся тысячы людзей. Большасць з іх — выхадцы з Сірыі, Ірака і Афганістана.

У самой Македоніі жывуць усяго 2 мільёны чалавек. Рэсурсаў краіны было недастаткова, каб справіцца з такім патокам людзей. Amnesty International канстатавала: з людзьмі на мяжы абыходзяцца як з удзельнікамі масавых беспарадкаў, а не як з уцекачамі, якія спрабуюць схавацца ад канфлікту.

Выбухалі святлошумавыя гранаты, распыляўся слезацечны газ. Часам уцекачам удавалася прарвацца праз агароджу на мяжы, часам — уехаць афіцыйна.

Ад чаго яны ўцякаюць? Грамадзянская вайна ў Сірыі абвастрылася, перспектыў для вырашэння канфлікту ў Іраку і Афганістане не было відаць, тэрыторыя, падкантрольная ІД, пашыралася. Гэта толькі частка праблем, ад якіх спрабавалі выратавацца людзі, якія апынуліся на знешніх межах ЕС.

Дарога да мяжы. Асноўны паток людзей з Блізкага Усходу ехаў у Германію і Швецыю праз Грэцыю, Македонію, Сербію, Харватыю і Венгрыю.

Германія і іншыя краіны ЕС былі гатовыя прыняць іх. Ангела Меркель тады сказала: мы справімся. Вось і выйшла, што Балканы, якія і самі пра вайну ведаюць не па чутках, сталі своеасаблівым калідорам для ўцекачоў па дарозе ў ЕС.

І Македонія сутыкнулася з крызісам. Уцекачоў было занадта шмат. Краіна згаджалася выдаваць часовыя транзітныя дакументы — але параўнальна невялікай колькасці людзей. Папросту тым, каго ў стане перавезці і забяспечыць медыцынскай дапамогай. А чакалі гэтай магчымасці на мяжы тысячы.

Дапамогі прасілі і ў Еўрасаюза: двухмільённая краіна адна не магла вытрымаць такі націск.

І да вясны 2016 года Македонія закрыла межы. Яшчэ раней гэта зрабілі Славенія і Сербія, абвясціўшы, што тым самым закрываюць "заходнебалканскі маршрут". Уезд цяпер быў дазволены толькі тым мігрантам, у якіх пры сабе былі дакументы і якія гатовыя былі прайсці рэгістрацыю ў краіне ўезду.

Ангелу Меркель тады крытыкавалі за міграцыйны крызіс. Меркель адказала проста.

Чым усё скончылася. Прэзідэнту Македоніі Георгэ Іванаву таксама давялося тады даваць тлумачэнні. І тлумачыць: Македонія зусім не варожая. Яго краіне не ўпершыню прымаць уцекачоў. Спярша прымалі тых, хто ратаваўся ад баснійскай вайны, потым — тых, хто ўцякаў ад вайны ў Косаве.

"Мы прынялі агулам 360 тысяч уцекачоў, так што нам не ўпершыню праяўляць гасціннасць", — казаў у 2016 годзе македонскі прэзідэнт. І тых, хто хоча застацца ў Македоніі, таксама прымуць. Але больш ніякага транзіту.

Прэзідэнт расказваў, што яго невялікай краіне міграцыйны крызіс да таго моманту ўжо абышоўся ў 25 мільёнаў еўра. А дапамогі ад Бруселя ў Скоп'і тады не атрымалі, дадаў прэзідэнт.

ЕС, зрэшты, абяцаў не пакінуць краіну зусім ужо сам-насам з праблемай. І за сем гадоў збіраўся выплаціць Македоніі 600 млн еўра.

У сярэдзіне сакавіка 2016 года ЕС і Турцыя дамовіліся разам змагацца з міграцыйным крызісам. Анкары паабяцалі фінансавую дапамогу на ўтрыманне ўцекачоў, паступовую адмену візавых абмежаванняў, працяг перамоваў пра ўступленне ў ЕС. І туркі дапамаглі даць рады з крызісам.
 

Зноў у Еўропу: зноў тысячы людзей на мяжы, але без былой гасціннасці

Што здарылася? Увесну 2020 года на межах ЕС зноў сабраліся тысячы мігрантаў. Але дзеянні еўрапейскіх краін ужо крыху адрозніваліся ад той гасціннасці, якую мы бачылі ў 2015-м. Меркель падкрэслівала: страты кантролю над сітуацыяй нельга дапусціць. Тое самае казаў аўстрыйскі канцлер Себасцьян Курц.

Дый сітуацыя адрознівалася. Эрдаган патрабаваў увагі ЕС — адсюль і новы віток крызісу.

Ад чаго яны ўцякаюць? У пачатку 2020 года сітуацыя ў Сірыі абвастрылася. Баі ў правінцыі Ідліб станавіліся ўсё больш жорсткімі. Патокі ўцекачоў — усё больш масавымі.

Дарога да мяжы. Крызіс тады разгарэўся на турэцка-грэцкай мяжы. У канцы лютага 2020 года Эрдаган заявіў: ён адкрывае мяжу з ЕС для сірыйскіх уцекачоў. Анкара прапусціла праз свае межы больш за 100 тысяч мігрантаў.

У некаторых частках мяжы былі прарывы: мігранты ішлі на сутыкненні з памежнікамі і паліцэйскімі. ЕС папракаў Анкару ў тым, што яна наўмысна справакавала крызіс у палітычных мэтах. Але прызнавалі, зрэшты, што і Турцыя сама сутыкнулася з істотнай міграцыйнай нагрузкай. Туркі прынялі 3,7 млн мігрантаў і ўцекачоў.

Эрдаган тады сказаў, што ЕС ніяк не дапамагае Турцыі з міграцыйнай праблемай. Дакладней, не дапамагае ў перасяленні сірыйскіх уцекачоў у бяспечныя зоны Сірыі, як абяцаў у 2016 годзе. Эрдаган абвінаваціў ЕС і ў невыкананні фінансавай часткі здзелкі: дзе абяцаныя 6 млрд еўра?

Зрэшты, нельга сказаць, што Турцыя зусім не атрымала грошай. У ЕС казалі, што ўжо выплацілі 4,7 млрд еўра. Затрымкі тлумачылі еўрабюракратыяй, маўляў, паскорыць працэс немагчыма.

А цяпер перакажам, як тады развіваліся падзеі не на мяжы, а ў медыяполі.

Прэзідэнт Эрдаган абвінавачваў грэцкіх памежнікаў у тым, што яны стралялі па мігрантах, і называў лік ахвяр. Грэцкі бок гэта адмаўляў і абвінавачваў Турцыю ў тым, што тая арганізуе падвоз уцекачоў да мяжы на аўтобусах. І нават раздае ім нажніцы, здольныя справіцца з металічнай сеткай і іншымі прымежнымі загародамі.

Мэркель заяўляла, што разумее імкненне Анкары дамагчыся ад ЕС такім чынам большай падтрымкі. Але дадавала, што непрымальна рабіць гэта "на спінах уцекачоў".

Эрдаган, дарэчы, і да таго, як адкрыў мяжу ў бок Грэцыі, не грэбаваў шантажом. Напрыклад, перасцерагаў ЕС ад таго, каб называць дзеянні Турцыі ў Сірыі словамі, якія яму не спадабаюцца.

"Гэй, Еўрапейскі саюз! Калі вы паспрабуеце назваць нашу аперацыю [ў Сірыі] ўварваннем, то мы адкрыем межы і адправім да вас 3,6 млн уцекачоў", — папярэджваў Эрдаган за некалькі месяцаў да таго, як адкрыць мяжу.

І вось ужо сітуацыя на беларуска-польскай мяжы не здаецца такой унікальнай.

Чым усё скончылася. ЕС і Турцыя вельмі хутка — літаральна на працягу тыдня — пачалі працаваць над новым пагадненнем аб абмежаванні нелегальнай міграцыі.

Неўзабаве пасля пачатку новага крызісу берагавая ахова Турцыі забараніла ўцекачам перапраўляцца ў краіны Еўрасаюза праз Эгейскае мора. Закрыццё гэтага шляху растлумачылі клопатам пра бяспеку ўцекачоў.

Але прымаючы рашэнні ў дачыненні да Турцыі, ЕС вымушаны азірацца на праблему мігрантаў. Любая спрэчка Турцыі з суседзямі тоіць у сабе небяспеку новага вітка крызісу.

Вынік: гэтым летам, баючыся наплыву мігрантаў з Афганістана, на мяжы з Турцыяй грэкі выбудавалі 40-кіламетровую сцяну.

У Бруселя дэжавю?

Еўропа папракае Аляксандра Лукашэнку ў тым, што той стварыў на ўсходняй мяжы рукатворны міграцыйны крызіс. Але праўда ў тым, што Еўропа з такім рукатворным крызісам сутыкаецца не ўпершыню.

З Эрдаганам вырашылі дамаўляцца, таму што праблема сірыйскіх уцекачоў агульная для Еўропы і Турцыі. Усяго праз тыдзень пасля пачатку крызісу 2020 года турэцкі лідар паляцеў на перамовы ў Брусель. Аляксандр Лукашэнка ў Брусель паляцець не можа, дый Польшча пакуль не збіраецца звяртацца да ЕС па дапамогу.

Але калі для палякаў тое, што адбываецца ў іх на мяжы, — гэта нешта новенькае, то ў Бруселі цяпер напэўна адчуваюць дэжавю.