Сурвіла: У пытанні БНР улады карыстаюцца хлуслівымі аргументамі савецкага часу
Пра тое, чаму стагоддзе БНР лепш святкаваць канцэртам у цэнтры горада, а не падстаўляць людзей пад дручкі АМАПаўцаў, ці адбываецца беларусізацыя ўлады і калі Рада БНР перадасць свае паўнамоцтвы ўладам Беларусі, размаўляем са старшынёй Рады БНР Івонкай Сурвілай.
Даведка Еўрарадыё: Івонка Сурвіла ― дзяячка беларускай эміграцыі, нарадзілася 11 красавіка 1936 года ў Стоўбцах, разам з бацькамі з’ехала з Беларусі ў 1944 годзе, з 1969 года жыве ў Канадзе. У 1974 годзе была абраная старшынёй Беларускага Інстытута Навукі і Мастацтва ў Канадзе. З 1997 года ўзначальвае Раду БНР.
Еўрарадыё: Спадарыня Івонка, якое вашае асабістае стаўленне да гэтай даты ― стагоддзя абвяшчэння БНР? Як вы плануеце святкаваць?
Івонка Сурвіла: Да 25 сакавіка я стаўлюся з вялікай павагай ад самага маленства. Нядаўна палічыла, што ўжо 70 гадоў святкую гэтую дату. Стагоддзе ― гэта вельмі вялікае свята. Я думала пра ўсё, што сталася з нашым народам, дзякуючы БНР, і дзялілася гэтым з маімі шматлікімі сябрамі. БНР для мяне ― велізарнае свята, святкую я яго, дзе б ні была. Не магу сказаць пра Мінск, таму што, на жаль, маё падарожжа сюды яшчэ не вельмі актуальнае.
Еўрарадыё: Вы асцерагаецеся за сваю бяспеку ці ёсць іншыя прычыны?
Івонка Сурвіла: Мая бяспека ― гэта тое, што мяне найменш турбуе. Ёсць іншыя пытанні, важнейшыя, але пра іх я не хачу казаць.
Еўрарадыё: Ці атрымлівалі вы сёлета запрашэнні ад арганізатараў святкавання?
Івонка Сурвіла: Так, я атрымала некалькі запрашэнняў! Было вельмі прыемна іх атрымаць. Наведаць Беларусь ― гэта маё самае вялікае жаданне. Зноў вярнуцца, пабачыць кожны куточак мілай і дарагой мне Беларусі...
Еўрарадыё: Як вы ставіцеся да святочнага фармату святкавання стагоддзя БНР? Аргкамітэт падзяліла адно пытанне: ці павінен быць такі палітычны складнік, як вулічнае шэсце? Якая ваша пазіцыя?
Івонка Сурвіла: Я думаю, што стагоддзе павінна быць вялікім святам для кожнага беларуса. Хацелася б, каб кожны беларус як-небудзь адзначыў, узгадаў БНР, каб кожны адчуваў сябе беларусам, дзякуючы БНР. Я хацела б, каб святкаванне прайшло не як нейкая непрыемная падзея, калі амапаўцы будуць збіваць наш народ, таму што ён выйшаў на вуліцы, а каб гэта была вельмі святочная і прыемная падзея, каб людзі захавалі толькі цудоўныя ўспаміны пра гэты дзень. Як хтосьці будзе арганізоўваць свята ― гэта іх справа, безумоўна, я не магу мець ніякага ўплыву. Але хацелася б, каб людзі былі шчаслівыя і цешыліся, каб ніхто не пацярпеў ад гэтага.
Еўрарадыё: Напярэдадні былі затрыманыя тыя, хто выступаў за вулічную акцыю. І цяпер гучаць меркаванні, што арганізатары канцэрта павінны адмовіцца ад святкавання да таго часу, пакуль гэтыя людзі не выйдуць на свабоду. Як вы лічыце, ці варта так рабіць?
Івонка Сурвіла: Я вельмі спачуваю спадару Някляеву, Сіўчыку, Вінярскаму, што іх арыштавалі. Вельмі шкадую, што гэта здарылася. Але я была б вельмі супраць таго, каб зрываць святкаванне з гэтай нагоды. Я хачу, каб наш народ адзначыў свята абсалютна прыстойна і прыгожа. І дзеля гэтага, магчыма, трэба пацярпець гэтыя ахвяры. Перадаю ім прывітанне, вельмі іх люблю, вельмі цудоўныя людзі. Вельмі шкадую, што яны не будуць у гэты дзень на волі.
Еўрарадыё: Тыя, хто не вельмі падтрымлівае ідэю святочнага канцэрта, кажуць, што гэтае свята ― у турме. Маўляў, а як можна святкаваць у турме?
Івонка Сурвіла: Думаю, што найперш святкаванне адбываецца ў сэрцы. І трэба святкаваць паўсюль. Мы часта святкавалі ў цяжкіх умовах. Вельмі сумна, што ўлада не вытрымала і арыштавала людзей. Але я веру, што яны будуць святкаваць стагоддзе ў сваіх сэрцах.
Еўрарадыё: Калі ўлады самі прапанавалі арганізаваць канцэрт ля Опернага тэатра 25 сакавіка, мы шмат абмяркоўвалі з рознымі экспертамі, што гэта можа быць ― нейкія хітрыкі ўлады, ці яна сапраўды змяняецца?
Івонка Сурвіла: Ведаеце, гэта змена не ідэалагічная, а прагматычная. Значыць, уладзе выгадна паказаць Еўропе, і, магчыма, Маскве, што яна дабрадушная, дазваляе ўсё, што трэба. З іншага боку, што ў нас ёсць вялікая апазіцыя і мы робім тое, што можам. Але іх пазіцыя ў дачыненні да БНР выказваецца кожны дзень. І спадаром Лукашэнкам, і іншымі людзьмі. Яны знаходзіць савецкія аргументы на кожным кроку. Як гэты аргумент пра ліст кайзеру. Сітуацыя падчас Першай сусветнай вайны не мела нічога агульнага з сітуацыяй падчас Другой сусветнай вайны. Гэтыя аргументы не маюць абсалютна ніякага значэння. Яны карыстаюцца ўсім гэтым, каб сказаць, што мы добрыя, мы вам дазваляем святкаваць, але БНР ― не тое, што мы паважаем, што патрэбна Беларусі. Мне падаецца, гэта нешта хітрае. Мне гэта вельмі не падабаецца, таму што беларусы ― людзі шчырыя. Яны любяць шчырасць і не любяць хлусні. А ўлада ўсё яшчэ карыстаецца хлуслівымі аргументамі савецкага часу.
Еўрарадыё: Але яны ж не толькі дазволілі арганізаваць святочны канцэрт з мітынгам, але і па сваёй ініцыятыве адкрываюць выставы, прысвечаныя БНР, ладзяць канферэнцыі.
Івонка Сурвіла: На маю думку, выстава ― гэта вельмі добрая рэч. Я вельмі ўдзячная за яе і цаню яе. Але такія маленькія дэталі, як чарапы, якія нібыта былі знойдзеныя на мундзірах БНР, і гэтак далей, гэта абсалютна не мае сэнсу. БНР ніколі не была звязаная з чэрапам. Гэта зусім адваротная ідэалогія. БНР была вельмі пазітыўная. Мне падаецца, што чэрап знайшлі на нейкім іншым мундзіры і паказваюць, каб знішчыць годнасць БНР.
Што да канферэнцыі, то на ёй распавядалася пра БНР да 1925 года, а пасля ўжо БНР нібыта не існуе. Гэта выказвалі гісторыкі на канферэнцыі, але гэта абсалютная хлусня. Рада БНР не была распушчаная. Хаваецца, што Рада БНР існуе дагэтуль.
Еўрарадыё: Вы не верыце, што Дзень Волі будзе прызнаны дзяржаўным святам, а бела-чырвона-белы сцяг і герб "Пагоня" стануць гістарычнай каштоўнасцю?
Івонка Сурвіла: На маю думку, не будзе такога ― яны не прызнаюць гэта. І я была б вельмі ўзрадаваная, калі б людзі атрымалі магчымасць свабодна карыстацца бел-чырвона-белым сцягам, штандарамі з Пагоняй, каб іх за гэта не пераследавалі.
Еўрарадыё: Сёлета з нагоды святкавання БНР беларусы здолелі перасварыцца на ўсіх узроўнях ― ад аргкамітэта да шараговых беларусаў. Як вы думаеце, няўжо нават такая дата не можа прымірыць нас?
Івонка Сурвіла: Мне вельмі сумна ад таго, што беларусы не могуць знайсці еднасці паміж сабой. Каб у беларусаў была салідарнасць, я думаю, мы былі б ужо нашмат далей у нашай гісторыі. Так што гэта адна праблема. Стагоддзямі нас дзялілі. Нас дзялілі абсалютна ва ўсіх галінах жыцця: і ў нацыянальным, і ў сацыяльным. Магчыма, з-за гэтага выпрацаваўся беларускі індывідуалізм, які дае кожнаму з нас уражанне, што мы ўсё ведаем лепш за нашага суседа-беларуса, што мы разумнейшыя. Гэта фактычна стала сумнай характарыстыкай нашага народа. Не сама індывідуальнасць, але яе негатыўны аспект.
Я б вельмі хацела, каб, пакуль мы не скончым будаваць наш беларускі дом, пакуль нашая незалежнасць не будзе запэўненая назаўсёды, беларусы сталі салідарныя паміж сабой. Я не асуджаю іх за гэтыя непаразуменні, сваркі, таму што не думаю, што гэта віна нашага народа. Думаю, што гэта было створана нашымі акупантамі.
Еўрарадыё: Перыядычна гучыць меркаванне, што да Лукашэнкі можна ставіцца па-рознаму, але менавіта дзякуючы яму Беларусь да гэтага часу захоўвае сваю незалежнасць. А вы як лічыце?
Івонка Сурвіла: Яго заслуга толькі ў абароне сваёй тэрыторыі. Ён вельмі добра ведае, што яго пазіцыя, яго тэрыторыя для яго важная. Ён яе бароніць, як любая кампанія бароніць сваю маёмасць. Каб ён бараніў Беларусь, то яна была б цалкам беларускай. Але яна не ёсць беларуская да гэтага часу. Школы не беларускія, настаўнікі не размаўляюць па-беларуску, гісторыя фальсіфікуецца на кожным кроку. Гэта ўсё звязанае з Лукашэнкам, усё звязанае з яго прэзідэнцтвам. Як у такім выпадку можна сказаць, што ён змагаецца за незалежнасць?
Еўрарадыё: Можа быць, прыйшоў час для таго, каб Рада БНР вярнулася ў Беларусь? Ці перадала свае паўнамоцтвы, пячаткі, статуты ў Беларусь?
Івонка Сурвіла: Беларусь незалежная, але пасля таго, што сталася, асабліва ў Крыме, ва Украіне, гэта незалежнасць пад пагрозай. У кожны момант, калі наш сусед захоча адабраць у нас нашу незалежнасць, ён яе адбярэ. І мы не маем магчымасці абараняцца перад Масквой.
Мы не перадалі паўнамоцтвы ў 1991 годзе, таму што тады наша незалежнасць не была запэўненая назаўсёды. Цяпер перадаваць мандат не мела б ніякага сэнсу. Трэба, каб выканаліся ўмовы, каб мы перадалі наш мандат, адна з якіх ― свабодныя выбары. Каб наш народ выбраў сваю ўладу вольна, каб мог дэмакратычна жыць і выказваць сваю думку без пагрозаў зверху. Як толькі споўняцца гэтыя ўмовы, мы адразу назаўсёды вернем наш мандат ураду незалежнай Беларусі. І, магчыма, дапаможам стварыць тую асамблею, якая перагледзець Канстытуцыю Беларусі.
Еўрарадыё: Калі б БНР атрымалася і была б магчымасць існаваць хаця б да 1939 года. Што б мы мелі сёння?
Івонка Сурвіла: Па-першае, мы былі б, як балтыйскія краіны, прызнаныя ва ўсім свеце. Наш народ быў бы свядомым народам. Беларусы размаўлялі б па-беларуску і ганарыліся б гэтым. Мы маглі б развіваць наш край. Я ўпэўненая, што наш народ здольны на гэта. Ён працавіты, разумны. Мы зрабілі б сапраўды вельмі паважаную ў свеце краіну. Нават пасля развалу СССР, каб мы існавалі да 1939 года, мы не былі б белай плямай на мапе Еўропы, якую стварылі савецкія ўлады. Пра Беларусь ніхто не ведаў. Не ведаў пра каланізацыю, акупацыю, пра адносіны да беларускага пытання. З-за гэтага Беларусь не атрымала той дапамогі, якую атрымала Украіна, Польшча і іншыя краіны. Таму наш народ пачаў узгадваць савецкі саюз. Гэта абсалютная віна палітыкі Масквы.
Еўрарадыё: А нехта скажа, маўляў, што ёсць тут віна і Рады БНР, што слаба яны працавалі, што не надалі такой вядомасці Беларусі.
Івонка Сурвіла: Рада працавала, як магла. Але не забывайцеся, што заўсёды існавала Масква, якая сачыла за кожным крокам, аспрэчвала ўсё, што мы кажам. Я сама вельмі шмат гэтага перажыла. Тое, што пісалі пра Беларусь у энцыклапедыях, было поўнай лухтой. Там казалася, што Беларусь ― гэта бедная краіна, лясы і балоты, нічога не мае, народ адсталы. Калі мы супрацьстаялі гэтаму, яны спачатку былі захопленыя, абяцалі, што зменяць гэтае апісанне Беларусі, але потым зноў яно з’яўлялася. Таму што Мінск не пацвердзіў тое, што мы казалі. Тое самае з мовай.
У міжнароднай арганізацыі нормаў усе мовы былі названыя мовай краіны. А нашая мова была названа па-руску "белорусский язык". Я мусіла стварыць цэлую дакументацыю, звярнулася ў гэтую міжнародную арганізацыю нормаў, і нарэшце беларуская мова была напісаная па-беларуску. Мы змагаліся ўвесь час.
Еўрарадыё: З аднаго боку мы чакаем, што свята атрымаецца, што прыйдзе вельмі шмат людзей і не толькі ў Мінску, але і ў іншых гарадах. Вы казалі пра пастаянную небяспеку незалежнасці Беларусі з боку нашага ўсходняга суседа. Ці не справакуе такое масавае святкаванне Маскву на нейкія агрэсіўныя дзеянні?
Івонка Сурвіла: Думаю, што наадварот. Нават Лукашэнка стараецца паказаць, што існуе такі беларускі нацыяналізм, што беларусы не рускія, што беларусы вельмі шануюць сваю незалежнасць. Думаю, што гэта будзе толькі пазітыўным аргументам для ўсіх тых, хто змагаецца за незалежнасць.
Еўрарадыё: Што б вы пажадалі нашым слухачам з нагоды 25 сакавіка?
Івонка Сурвіла: Жадаю, каб беларусы пачалі цікавіцца сваёй гісторыяй, усім беларускім, беларускай мовай, шанаваць сваю беларускасць. Жадаю, каб беларусы паважалі і любілі адно аднаго, каб між кожным з нас была салідарнасць. Думаю, тады мы здабудзем незалежную дзяржаву.
