Сёлета ў Маскве адкрываюць 42 гатэлі, а ў Беларусі будуюць 24 да 2014 года

Пасля гучнай “грызні” і гарачых абмеркаванняў надпісаў беларускай лацінкай у мінскім метро, мы вырашылі завітаць у госці да галоўнага рэдактара газеты “Туризм и отдых” Ліліі Кобзік. Калі яе калега выйшла з кабінета, каб не перашкаджаць размове, рэдактар папярэдзіла, што ў яе не больш за 30 хвілінаў. Але скідаючы ўсе тэлефонныя званкі і не зважаючы на рэгулярны грукат у дзверы, Лілія каля гадзіны эмацыйна і з відавочным перажываннем выказалася пра турыстычны бізнэс краіны і магчымасці яго развіцця.

Еўрарадыё: Давайце пачнём з таго, навошта ўвогуле да нас едуць замежнікі?

Лілія Кобзік: Цікавае пытанне, але адказ змяняецца. Яшчэ гадоў 7-8 таму можна было знаходзіць пэўную матывацыю, можна было казаць пра прычыны і пра тое, што яны створаныя адмыслова. То бок мы ствараем нейкі прадукт і прыязджаюць замежнікі. Цяпер сітуацыя змянілася. Цяпер складана аналізаваць, бо турыстычныя плыні пераўтварыліся ў самастойныя плыні. То бок, умоўна кажучы, нас складана аб’ехаць. У нас захавалася некалькі транзітных ланцугоў класічных турыстаў, якіх збірае па ўсім свеце якая-небудзь французская ці нямецкая фірма. І яны не едуць у адну краіну, а наведваюць цэлы рэгіён: Залатое кальцо Расіі, Беларусь, Украіна… Але тут мы ніякай цікавасці турыстаў не падмацоўваем, тут працуе сіла інэрцыі, бо гэтыя ланцугі былі створаныя каля 20 гадоў таму, пасля распаду Савецкага саюза.

Далей у нас бізнес-струмень. Скажам так, інвестыцыйныя ўмовы ў нас не вельмі добрыя, але наша стратэгічнае размяшчэнне такое, што мы ўдзельнічаем у нейкіх схемах, але мы іх самастойна не ствараем. Ёсць клас турыстаў актыўных, экстрэмальных, якія жадаюць убачыць нешта новае. Яны ў тым жа інтэрнэце нешта прачыталі, убачылі і вырашылі, што трэба туды паехаць. І даволі вялікі адсотак — гэта этнічныя сувязі з замежжам, хтосьці працуе за мяжой, роднасныя сувязі, шмат нашых дзяўчат павыходзілі замуж за мяжой, адпаведна — гэта іх новыя сем’і. Чарнобыльскія струмені таксама ніхто не адмяняў, напрыклад, італьянскія сем’і, да якіх ездзілі нашы дзеці гадамі, прыязджаюць да нас. Атрымалася так, што мы аказаліся ў цэнтры пэўных турыстычных патокаў, але яны не рэгулююцца, хоць і існуюць.

Натуральна, усе ведаюць, што ёсць пэўныя кепскія трэнды, але турыстаў на прамую яны не датычацца. Але добрае вельмі цяжка распаўсюджваць, а дрэннае разыходзіцца само сабою. І вось калі турыст прыязджае сюды, то што ён бачыць, з чым ён з’язджае, у якім настроі? Гэта вельмі тонкае ментальнае пытанне: якія мы насамрэч? Мы можам пра сабе думаць што-заўгодна! Што мы гасцінныя, што ў нас чыста, што ў нас усе прыгожыя, што ў нас ёсць начное жыццё… усё гэта так і ёсць, але часткова, і важна толькі тое, што думаюць замежнікі на выхадзе.

Еўрарадыё: Дарэчы, а ці шмат людзей вяртаюцца другі раз?

Лілія Кобзік: Зноў жа, калі размаўляць пра сваякоў ды нейкія этнічныя сувязі, то гэта турысты-індывідуалы. Ва ўсім свеце лічыцца, што такія турысты больш выгадныя для краіны. Бо турагенцтвы для масавых турыстаў закладаюць аптовыя кошты за гатэль, экскурсіі, харчаванне і г.д. А індывідуал прыязджае і не ведае, дзе танней, ён жадае кагосьці ўразіць, ён ідзе туды дзе даражэй, і гэта добра… І яны вяртаюцца, але зноў жа, па сваіх матывах. А казаць пра тое, што мы неяк уражваем замежнікаў, не даводзіцца. Чаму мы кудысьці вяртаемся? Бо нам там добра, там атмасфера…

Еўрарадыё: А што пішуць, ці распавядаюць пасля наведванне краіны?

Лілія Кобзік: У еўрапейскай ці амерыканскай ментальнасці не заведзена казаць нешта дрэннае, жорсткую праўду… у кожным выпадку яны знойдуць нешта лепшае. У іх светаадчуванне такое. Але трапіўшы ў Беларусь, яны заўважаюць, што на вуліцах вельмі шмат міліцыі. Калі яны трапляюць у дрэннае надвор’е, то не ўбачаць людзей, якія гуляюць па вуліцах. Каб гуляць пры любым надвор’і, трэба мець матывацыю. Ва ўсіх мегаполісах, еўрапейскіх сталіцах ёсць вуліцы, дзе людзі гуляюць няспынна. Чаму? Бо там ёсць крамы ды рэстараны. А ў нас такіх вуліц няма, дзе можна было б рабіць шопінг, і культуры такой у нас няма пакуль. У рэстараны ў нас таксама не ходзяць, бо гэта дорага. Калі кажуць, што ў Мінску не прабіцца ў рэстараны, то гэта тое ж, што і мінскія гатэлі ўсе занятыя. Колькі гэтых гатэляў? Натуральна, яны занятыя!

Напрыклад, сёлета ў Маскве адкрываецца 42 гатэлі, а мы мусім пабудаваць 24 да 2014 года. Ёсць розніца? У Вільні быў год, калі адкрылася тысяча гатэляў разам з апартаментамі, хостэламі, прыватнымі кватэрамі… Непараўнальна, праўда? Тое ж і з рэстаранамі! Мы не абедаем у рэстаранах, а ўвесь свет, акрамя тых краін, што развіваюцца, у рэстаранах проста сядзіць. Гэта асобная культура дня, як мы яго праводзім. А што бачыць замежнік? Ён бачыць напаўпусты горад.

Да нас у рэдакцыю звярнулася чытачка, да якой прыязджаў італьянец. Яна распавяла пра яго ўражанні: “Гулялі толькі мы і паліцыя”. Ён патрапіў акурат на дрэннае надвор’е. І, натуральна, ёсць моманты, якія іх абураюць. Напрыклад, тое, як яны трапляюць у краіну, абавязковае набыццё страхоўкі… рэгістрацыя — гэта ўвогуле асобнае, абсалютна нейкае шызоіднае, ненармальнае пытанне. Рэгістрацыя не мусіць выклікаць такія праблемы бюракратычнага характару, з якімі ўвесь час сутыкаемся мы. То бок, гэта чарга, гэта праца Аддзела па грамадзянстве ды міграцыі, напрыклад, толькі да абеду… А калі замежнік усю ноч хадзіў па рэстаранах і толькі прачнуўся ў абед.

У нас абсалютна не вырашаныя гарадскія праблемы, мы жывем нібыта ў нейкай вёсцы. Ёсць пэўная культура арганізацыі тых жа, скажам, уікэндаў. Калі чалавек прыляцеў на тры дні, то ён не можа хадзіць два дні, каб зарэгістравацца. Быў расказаны канкрэтны выпадак, калі італьянцу ў аэрапорце прапанавалі набыць страхоўку, але дзяўчына, якая афармляла гэтую страхоўку не размаўляе ні на адной замежнай мове. Для нас гэта смешна, гэта лухта! Чалавек прафесар, ведае пяць еўрапейскіх моваў, прыляцеў да нас і яму давялося вывучыць і запомніць надоўга яшчэ адно слова “Белдзяржстрах”. З-за таго, што супрацоўніца не размаўляла ні на адной мове, яна выпісала страхоўку з памылковай датай. Страхоўка заканчваецца за дзень да запланаванага вылету. І ў выніку яму не хочуць ставіць рэгістрацыю. А ў нас жа толькі ў “Белдзяржстрахе” можна рэгістраваць замежнікаў, толькі ў пэўным банку можна плаціць за гэта і г.д.

Калі замежнік да нас трапляе, то ён бачыць паўсюль, так бы мовіць, чырвоныя сцяжкі. Гэта нельга, гэта можна толькі адсюль — дасюль, тое нельга… Вяртаемся да таго, чаму мы едзем куды-небудзь, чаму мы ходзім у госці? Прыемна там! Калі нам там не рады, то мы пасядзім і вырашым збірацца дамоў. Няхай у нас не самая экзатычная краіна, але што робяць у такіх выпадках? Бяруць атмасферай, гасціннасцю ў спалучэнні з прымальнымі коштамі, якія мы маглі б ім даць.

Ці патрэбныя нам турысты, якія едуць на Новы год, каб бухаць і ламаць мэблю?

Еўрарадыё: Вось, дарэчы, а ці танны ў нас адпачынак для заходніх турыстаў?

Лілія Кобзік: У нас жа амаль няма заходніх турыстаў. Толькі вось гэтыя маленькія ручайкі. У нас ёсць расіяне… тады, ці танныя мы для расіян? Хоць, магчыма, хутка гэта ўжо можна будзе называць унутраным турызмам. Але пакуль грошы ў нас розныя, мы іх аддзяляем. Вось цяпер шмат дзе прасоўваюць думку: чаму мы крытыкуем тое, што да нас едуць расіяне, гэта ж добра! Гэта, безумоўна, добра, і туркі радыя, што да іх едуць расіяне… і грэкі, і італьянцы, і самыя дарагія італьянскія гатэлі рады расіянам. І мы мусім радавацца! Мы радуемся, але нам трэба кіраваць гэтым струменем, разумець яго: хто і навошта да нас едзе.

Едуць бо ў нас нядорага, бо ў нас ім камфортна. Расіянам не шмат дзе камфортна. Нават са сваімі вялікімі грашыма ў люксавых заходніх гатэлях яны не адчуваюць сябе камфортна. Бо не так даўно мы выйшлі з Савецкага саюза, і ў нас яны вяртаюцца туды ж, адкуль толькі што выйшлі. Расія вялікая краіна, турыстаў хопіць усім, і туркам, і нам, і грэкам… Ці патрэбныя нам турысты, якія едуць на Новы год, каб бухаць і ламаць мэблю? Гэта не адзінкавыя выпадкі! Зайдзіце ў трохзоркавыя гатэлі на Новы год і паглядзіце на тых расіян, не хачу нікога пакрыўдзіць. Няхай едуць усе, але пэўным узроўнем сервісу турыстычны бізнес па ўсім свеце рэгулюе гэтыя плыні. Каго, дзе ды як мы хочам бачыць.

Сёння турызм — гэта арганізм якім прасякнутыя ўсе сферы жыцця, бо гэта наш твар, наш імідж, гэта інтэлектуальны прадукт. Немагчыма яго проста самастойна развіваць. Трэба адсочваць чужы досвед, прыбіраць дрэннае і пакідаць добрае, безумоўна, прапускаючы праз нашу рэчаіснасць. Так рабілі палякі, так робяць украінцы ды літоўцы, але ім складана, бо пытанні самаідэнтыфікацыі вельмі важныя для турызму. Калі мы жадаем паказаць цёмныя бакі, то калі ласка! Прыязджае чалавек і бачыць пусты горад, бачыць, што рэгістрацыя тут — страшная справа…

“Дыктатур-тур”

Еўрарадыё: А ёсць такія турысты, якія менавіта за гэтым і едуць? Паглядзець на “апошнюю дыктатуру” Еўропы…

Лілія Кобзік: Гэтай тэмы няма, яна нейкая дзіўная ды прыдуманая. Гэтую тэму можна толькі абыгрываць. Каб ехала машына ці ляцеў самалёт, мусіць быць рухавік, крылы, руль, тормаз… Немагчыма проста жыць сваім жыццём, і каб на гэта прыехалі паглядзець. Гэта трэба неяк падаць. Але мы тут не першыя! З гэтай тэмай гуляюцца літоўцы (розныя тэматычныя паркі ў іх ёсць), латвійцы таксама (у іх цэлыя рэстараны ёсць), рускія… Калі ў нас кажуць, што мы маем сталінскі ампір, які трэба ўнесці ўва ўсе спісы, і да нас паедуць глядзець. Чаму? У Расіі сталінскі ампір — сапраўдная раскоша, ВДНХ, дзе адусюль прэ золата. Калі ў іх пік гэтага, то чаму паедуць да нас? А калі мы не першыя і там лепш, то да нас не прыедуць — давай да пабачэння!

Калісьці Яўген Будзінас, заснавальнік музея “Дудуткі”, казаў што ў нас будзе “Дыктатур-тур”, але гэтая тэма не абыграная. Умоўна кажучы, калі мы жадалі паэксплуатаваць савецкае мінулае, то мусяць быць нейкія пэўныя стылізацыі ды тэхналогіі. Проста дзіўная, недарэчная фігурка правадыра сусветнага пралетарыяту на аднайменнай плошчы ў сталіцы ці іншым месцы сама па сабе нічога не каштуе.

Будзем пачынаць з таго, што ў нас планавая эканоміка. Напрыклад, чалавек пабудаваў нейкую інфраструктуру і жадае атрымаць зямлю ва ўласнасць. Такіх прыкладаў шмат. Гэта бізнес, турыстычны, ён жадае забраць зямлю, каб перадаць яе дзецям, і гэта нармальна. Але гэтае пытанне вырашыць немагчыма. Можа, і магчыма, але яго трэба вырашаць чыста ў рускіх традыцыях. А гэта ўжо далёка ад бізнэсу. І ў выніку, у нас вельмі бедная інфраструктура, да таго ж, неарганізаваная, яна не стаіць у ланцугу. У нас два класічныя маршруты, паедзьце па адным з іх, там Мір-Нясвіж… і паглядзіце, ці ўсё там зручна. А гэта нашае ўсё! Адзінае, што вы знойдзеце, гэта непараўнальную энергетыку магнацкіх маёнткаў, якую нельга забіць ні рэканструкцыямі, нічым. Дык давайце карыстацца тым, што мы маем.

На захадзе турыстычныя адміністрацыі аб’ядноўваюцца, там сумесныя маршруты: калі Дунай цячэ, то Венгрыя, Славенія, Аўстрыя ўжо даўно ў агульных маршрутах. А ў нас цячэ Нёман — і дзе мы ёсць? Аўгустоўскі канал, які столькі грошай выцягнуў, не працуе цяпер, бо на мяжы будуць праблемы. А ў нас з палякамі нейкія спрэчкі ўвесь час. Мы ж хочам, каб так жа, як у іх, але мы бярэм толькі пэўныя элементы, умоўна: у іх хостэлы, давайце і мы зробім. Але хто будзе трымаць хостэл, які не акупляецца, бо не ў маршруце, не ў агульнай сістэме, ён не ў ланцужку. Але людзі, дзякуй Богу, адкрываюць хостэлы, і ім патрэбны пастаянны струмень турыстаў, бо хостэл самастойна арганізаваць струмень турыстаў няздольны.

Як называецца наша краіна? А называецца яна ніяк!

Еўрарадыё: А вось напісанне станцый метро лацінкай, якое цяпер актыўна абмяркоўваецца ў інтэрнэце, як вы да яго ставіцеся?

Лілія Кобзік: Нічога дрэннага пра гэтую транслітарацыю сказаць не магу. Натуральна, тут мусяць выказацца спецыялісты, але яны і выказаліся. Гэта беларуская лацінка, зацверджаная дзяржаўным стандартам. Таму пытанняў датычных адэкватнасці — няма. Але размова з чаго пачалася, з таго, што партал прапанаваў замежніку гэтыя надпісы прачытаць і гэта атрымалася бязглузда. Але вакол шмат дзіўнага і недарэчнага. А пачынаць трэба з таго, як называецца нашая краіна. А называецца яна ніяк, бо сёння ў любым еўрапейскім горадзе патлумачце, адкуль вы. Як вы будзеце называць? Нехта скажа “Беларусія”, нехта скажа “Белараша”, нехта скажа “Беларус”, як і трэба… але мяне, напрыклад, адчуванне недарэчнасці не пакідае, калі даводзіцца тлумачыць, адкуль я. Ніколі не даходзіць да таго, каб я сказала “Раша”, але, натуральна, гэта адзіны спосаб, каб адчапіліся, бо не ведаюць.

Мне не спадабалася тое, што адбывалася ў інтэрнэце. Партал нічога дрэннага не зрабіў, але абмяркоўваць гэтую тэму праз пэўную канфрантацыю… Мне падаецца, нам усё ж патрэбнае нейкае адзінства і згода ў пытаннях турызму, у тым ліку, і нацыянальных, а не гэты раздрай. І цяпер кажуць, навошта ўзнялі гэтую тэму, яны зараз прыбяруць лацінку. Не прыбяруць яны яе! Тыя, хто працуе ў метро, тыя, хто дапамагаў ім з перакладам, таксама жадаюць, каб да нас прыязджалі замежнікі, і ім было зручна. Але мы ўсе разам трапілі ў адну агульную пастку.

Сама краіна не вызначылася, нас не ведаюць, што не скажаш пра Літву, Украіну, Польшчу і значна меншую Эстонію, якую вельмі добра ведаюць і шануюць у Еўропе і свеце. А нас проста не ведаюць, і гэта самы жахлівы факт. Мы прыязджаем на турыстычную выставу ў Японію, а там на мапе замест нашай краіны белая пляма, людзі проста не ведаюць, як нас называць. Гэта не перабольшванне, гэта рэальны выпадак.

А потым узнікаюць пытанні. “Парк Чалюскінцаў”, “Кастрычніцкая” — нібыта, назвы беларускія, але гэта нашы брэнды? Гэты замежны спартовец не мог прачытаць, ён смяяўся, але і я не магу прачытаць венгерскія назвы, там таксама смяюцца. Але вось ён прачытаў, а што за гэтымі назвамі стаіць? Што стаіць за назвай “Парк Чалюскінцаў”? Ну, выходзіў ён на гэтай станцыі, ну, быў нейкі парк і што? Вы спыталі на пачатку, ці вяртаюцца яны, што яны запамінаюць? Атрымліваецца — нічога, і гэта дрэнна.

Каб гэта была вельмі беларуская назва… не ведаю… “Плошча Касцюшкі”, гэта было б вельмі складана вымаўляць, але калі б ён выйшаў на гэтай плошчы і ўбачыў бы нешта такое, што б яму адразу запала, каб ён зразумеў дзе знаходзіцца, што за людзі жывуць у гэтай краіне, то запомніў бы ён гэтую назву. Каб ён адчуў, што мы ведаем, што мы за людзі, якая ў нас культура, асаблівасці страваў, фальклору, то запомніў бы ён і прачытаў кожную назву. Але Парк Чалюскінцаў можна ўвогуле не абмяркоўваць, бо я лічу, што ніякага дачынення да нашай гісторыі ён не мае. І пачынаць трэба з таго, што 80% назваў у нашай краіне не маюць ніякага дачынення да нашай гісторыі. А з чаго мы тады будзем рабіць брэнд, з гісторыі суседняй краіны? Ад якой ужо суседняя краіна адмовілася? Не! Гэта смешна!

Мы апынуліся ў падвешаным стане. Вось мы ў ім знаходзімся і з’яўляецца транслітарацыя нейкіх падвешаных назваў. Ой, замежніку складана іх чытаць! Натуральна, складана, а яшчэ б… Вось калі з’явіцца хоць нешта адно але брэндавае, вуліца, нейкая падзея, нешта, за чым будзе штосьці стаяць, няхай яно будзе вельмі складана вымаўляцца, вывучаць, нікуды не падзенуцца. Бо гэта мае сэнс, а тое, што не мае сэнсу — гэта сварыцца ў інтэрнэце. Нам трэба шукаць нешта агульнае, тое, што нас аб’ядноўвае, іначай мы нашу дэстынацыю ніяк не прасунем.

“Выжыць любой цаной”

Еўрарадыё: А сёння заходнім турыстам лёгка арыентавацца ў Мінску?

Лілія Кобзік: А мы шмат іх бачым, каб яны асобна падарожнічалі? Яны ж рухаюцца групамі. Падыдзіце вечарам да якога-небудзь гатэля і паглядзіце што сабой уяўляе наш турызм. Там групкі смуглаватых хлопцаў, якія чакаюць трансферу, напрыклад, у начны клуб. Ім асабліва і арыентавацца не трэба. А вось калі мы бачым людзей, якія гуляюць, атрымліваюць асалоду ад атмасферы, ад горада… гуляюць разам з усімі, бо замежнікі не могуць гуляць адны, ім патрэбныя людзі вакол. Расіянам вельмі лёгка арыентавацца, а заходнікам… іх вельмі мала ў нас. Мы б хацелі, каб яны ехалі, нават мапы выдаём для іх, якія не працуюць, але..

Патрапіць які-небудзь адзінкавы турыст з гэтай мапай, і што далей? Хапае гісторый за якія вельмі сорамна. Бо не дай божа, замежніку падарожнічаць на нашых электрычках! Труба! Чалавек знікне назаўсёды! Можна здымаць праграму “Выжыць любой цаной”, бо тут ніхто не дапаможа… Жадаем дапамагчы, але не можам, мы ж без моваў. Чаму мы не размаўляем па-англійску? Простае пытанне! Але навошта нам гэта? Дзеля гэтых адзінак, якія потым напішуць, што не маглі з Пухавічаў выехаць некалькі гадзін. Яны чакалі, што нехта дапаможа набыць квіток, але ніяк… Калі ўжо страхаўшчык не размаўляе па-англійску ў нацыянальным аэрапорце, на мяжы, то што пра касіра ў Пухавічах казаць.

Вывучыць мову можна за некалькі месяцаў, развесіць на кожным куце транслітарацыю, няхай і з памылкамі — вельмі лёгка, меню перапісаць — проста, мапы — ужо ёсць, але навошта!? Нас жа жыццё да гэтага не падштурхнула. Немагчыма жыць на ўздыху ўвесь час! Цяпер у Турцыі спад турыстычны пачаўся, але што там дрэнна? Усё добра! Проста мусіць быць і выдых. Але мы гэты ўздых і не рабілі! Мы ў напаўзадушаным стане. І ў гэтым стане разлічваць, што мы цяпер усё стандартызуем, тую ж лацініцу зробім, указальнікі, дзе прыбіральні, нарэшце, будуць знаходзіцца, каб зручна ўсім было, нам не даводзіцца.

Трэба пачынаць з эканамічных умоваў і турыстычная праграма напішацца сама сабой.

Еўрарадыё: Давайце тады ў некалькіх словах падвядзем рысу. Што трэба рабіць, каб да нас паехалі заходнееўрапейскія турысты і каб ім тут было і ўтульна, і зручна?

Лілія Кобзік: Трэба прааналізаваць усё тое, што мы на сёння маем. Тое, што сёння нагаварыла, гучыць вельмі эмацыйна, але гэта трэба неяк сабраць. Умоўна кажучы, якая мы на сёння дэстынацыя!? Мы нейкі савецкі заказнік са сталінскім ампірам не першай якасці? Мы маленькая транзітная краіна, адкуль і куды могуць быць струмяні? З аэрапортам, між іншым, які аб’ядноўвае Усход і Захад. Ой, мы такія грошы губляем з-за сваёй гэтай тупасці. Выключна прыродны заказнік? Тады трэба адмаўляцца ад нейкіх вытворчасцяў і пакінуць толькі турызм і сельскую гаспадарку. Дарэчы, гэта ўсё эканамічныя пытанні, гэтым мусяць займацца эканамісты. Як мы жадаем выглядаць, што нам будзе больш зручна і выгодна. І ў залежнасці ад гэтага адкрываць межы, закрываць межы, рабіць бясплатныя візы, льготныя. У кожным разе трэба рабіць добра прадуманыя крокі, самастойныя, бо ніхто нам дапамагаць не будзе. Кожная краіна з гэтага пачынала.

Яно не ўсё так страшна і таталітарна, але як можа развівацца турызм у краіне з зачыненымі дзвярыма!? Адкрыць візу, кажуць, не так і складана, залежыць ад чалавека. Калі супрацоўнік беларускай амбасады разумее, што турызм нам патрэбны, ён робіць гэта хутка. Вось толькі агульнай схемы ў нас няма! Мы кажам, што нам патрэбны заходні турыст, а потым глядзім што гэта звязана са шмат якімі рухамі. А ў нас жа лянота ды коснасць, а тут трэба нешта рабіць з еўрапейскім мысленнем, з візамі, пазбаўляцца бюракратыі, трэба вучыцца, прычым, велічэзнай арміі людзей!

Падаецца, што ўсё проста, але турыстычны менеджмент, гатэльны, адміністратыўны, аж да прыбіральшчыц — гэта ўсё пэўныя тэхналогіі, якім трэба вучыцца і якімі трэба займацца. Але мы не рухаемся ў гэтым напрамку, я рухаў не бачу, мы стаім на месцы і кажам: “Што рабіць?” Каб нешта рабіць, трэба нешта рабіць! Трэба аналізаваць. Умоўна кажучы, мы нічога не ствараем. Спартовыя мерапрыемствы — гэта, безумоўна, добра, але ўсё што існуе аднабакова — дзіўнае.

Пачынаць трэба з самаіндэнтыфікацыі, трэба зразумець, што мы такое, трэба пачынаць з эканамічных умоваў і турыстычная праграма напішацца сама сабою. Я перакананая, што калі-небудзь турызм нам прынясе вялікія грошы!

Фота: tio.by Зміцер Смелаў