Што адбываецца на паўночным усходзе Сірыі і што там робіць Турцыя: тлумачым

МІД Беларусі выступіў з заявай, у якой гаворыцца, што Мінск заклапочаны сітуацыяй на паўночным усходзе Сірыі, і заклікаў бакі канфлікту экстранна вярнуцца да дыялогу.

"Грамадскае" расказвае, чаму ЗША выходзіць з Сірыі і туды "заходзіць" Турцыя.

Турцыя пачала даўно запланаваную ваенную аперацыю "Крыніца свету" на паўночным усходзе Сірыі. Нагодай стала рашэнне прэзідэнта ЗША Дональда Трампа вывесці амерыканскія войскі з тэрыторыі краіны. Пра гэта Трамп абвясціў пасля тэлефоннай размовы са сваім турэцкім калегам Рэджэпам Таіпам Эрдаганам.

"Прэзідэнт Дональд Трамп пагутарыў з прэзідэнтам Рэджэпам Таіпам Эрдаганам па тэлефоне. Неўзабаве Турцыя пачне даўно запланаваную аперацыю на поўначы Сірыі. Узброеныя сілы ЗША не будуць падтрымліваць аперацыю і не далучацца да яе, а Злучаныя Штаты, якія перамаглі "халіфат" ІДІЛ, не будуць прысутнічаць у раёне яе правядзення".

Такая заява з'явілася на сайце Белага дома вечарам 6 кастрычніка. У ёй таксама адзначалася, што зняволеныя ў Сірыі байцы "Ісламскай дзяржавы", якія прыехалі з еўрапейскіх краін, цяпер перадаюцца Турцыі, таму што ЗША "не будуць утрымліваць іх незразумела колькі гадоў, марнуючы на ​​гэта значныя сродкі амерыканскіх падаткаплацельшчыкаў".

Такім чынам, Злучаныя Штаты заявілі аб вывадзе войскаў з Сірыі, фактычна даючы Турцыі магчымасць пачаць ваенную аперацыю на паўночным усходзе краіны. Там знаходзіцца база апазіцыйных Дамаску "Сірыйскіх дэмакратычных сіл" (СДС).

Заява Белага дома выклікала вострую рэакцыю СДС. Гэтая ўзброеная групоўка, якую ўзначальваюць курды, была створана для барацьбы з "Ісламскай дзяржавай" (ІДІЛ). У сваёй заяве СДС адзначылі, што "будуць абараняць свае зямлі любой цаной", а рашэнне Вашынгтона назвалі "ўдарам у спіну".

Падзеі апошніх дзён разгортваюцца імкліва. Спачатку парламент Турцыі ўхваліў рашэнне аб пачатку ваеннай аперацыі ў Сірыі. А раніцай 9 кастрычніка агенцтва Bloomberg паведаміла, што турэцкія войскі перасеклі мяжу з Сірыяй.

Курды ў Сірыі мабілізавалі свае сілы ў чаканні турэцкага нападу: яны, у прыватнасці, знялі ахову з найбуйнейшага нафтавага радовішча Сірыі, каб перадыслакаваць яе бліжэй да месца магчымага нападу Турцыі. Позна ўвечары 8 кастрычніка курды таксама паведамілі аб абстрэле іх пазіцый з турэцкага боку.

"Грамадскаe" прааналізавала логіку дзеянняў ЗША і Турцыі, а таксама магчымы ўплыў рашэння Дональда Трампа на падзеі ў Сірыі.

Чаму менавіта цяпер?

Дональд Трамп ужо аб'яўляў аб намерах вывесці амерыканскія войскі з Сірыі ў снежні 2018 года. Тады з-за нязгоды з рашэннем прэзідэнта пайшоў у адстаўку міністр абароны Джым Мэціс. У рэшце рэшт Трамп пасля патрабаванняў Пентагона пакінуў у Сірыі невялікі амерыканскі кантынгент.

Што прымусіла прэзідэнта ЗША зноў успомніць пра вывад войскаў з Сірыі? Дырэктар Цэнтра блізкаўсходніх даследаванняў Ігар Сямівалос знаходзіць прычыны ва ўнутрыпалітычнай плоскасці.

"Відавочна, што для Трампа з'яўляецца важным выкананне яго перадвыбарных абяцанняў. Адным з іх быў выхад з Сірыі. Ён некалькі разоў спрабаваў гэта зрабіць на працягу сваёй кадэнцыі, аднак не атрымлівалася... У любым выпадку, на сённяшні момант, улічваючы магчымы імпічмент і знешнепалітычную сітуацыю, ён хоча паказаць сваім прыхільнікам, што выконвае абяцанні. Для яго гэта — важны элемент перадвыбарнай кампаніі", — растлумачыў ён у эфіры hromadske.

У сваю чаргу Ілія Куса, эксперт па міжнароднай палітыцы Украінскага інстытута будучыні, лічыць, што гэты крок Трампа ёсць прамым працягам яго ўяўленняў аб вядзенні знешняй палітыкі.

"Трамп кіраваўся логікай Трампа. Яго матывацыя вельмі простая: адсякаць усе праекты, якія не прыносяць яму асабіста нейкага "прыбытку" ці "дывідэндаў". Вось ён і адсек праект, які ён асабіста лічыў пазбаўленым сэнсу, эканамічна нявыгадным і нерэнтабельным", — каментуе hromadske эксперт.

Магчымасць узаемнай дамоўленасці Трампа і Эрдагана па Сірыі Ілія Куса лічыць малаімавернай: "Асаблівага гандлю паміж ЗША і Турцыяй не было па той прычыне, што Вашынгтон апынуўся ў больш слабай пазіцыі, чым Анкара. Я ў цэлым думаю, што гэта быў аднабаковы крок Трампа, якому з самага пачатку сітуацыя з курдамі пачала дакучаць".

Як паведаміла выданне Politico, Трамп прыняў рашэнне аб выхадзе ЗША з Сірыі насуперак парадам сваіх дарадцаў па нацыянальнай бяспецы. А раскрытыкавалі яго нават аднапартыйцы амерыканскага прэзідэнта — у прыватнасці лідар рэспубліканскай большасці ў Сенаце Мітч Макконэл і былы пастаянны прадстаўнік ЗША ў ААН Нікі Хэйлі.

У адказ на крытыку 8 кастрычніка Трамп падкрэсліў у сваім акаўнце ў "Твітэры": ЗША не пакідаюць курдаў на волю лёсу і дапамагаюць ім зброяй і фінансамі. А яшчэ прыгразіў, што "любыя неапраўданыя або непатрэбныя баявыя дзеянні Турцыі балюча ўдараць па яе эканоміцы і яе вельмі нестабільнай валюце". А за дзень да таго амерыканскі прэзідэнт адкрыта заявіў, што "знішчыць і спустошыць эканоміку Турцыі", калі тая зробіць нешта, што, на яго думку, "забаронена".

Турцыя і курды: няпростыя адносіны

У заяве Белага дома па выніках тэлефоннай размовы Трампа і Эрдагана не было ні слова пра курдаў. А між тым менавіта яны з'яўляюцца аб'ектам наступальнай аперацыі Турцыі.

"Ёсць у нас такі выраз: мы можам прыйсці ў любую ноч без папярэджання, — заявіў Эрдаган на сустрэчы з журналістамі 7 кастрычніка. — Мірыцца з пагрозамі гэтых тэрарыстычных груп больш не з'яўляецца для нас магчымым".

Пад "тэрарыстычнымі групамі" прэзідэнт Турцыі меў на ўвазе курдскіх байцоў, якія ваююць у Сірыі.

Курды — чацвёртая па колькасці этнічная абшчына на Блізкім Усходзе, якая расселена на тэрыторыі сучасных Турцыі, Ірака, Ірана, Сірыі і Арменіі. У іх ніколі не было ўласнай дзяржавы, хоць барацьба за яе вялася з канца Першай сусветнай вайны.

Статус курдаў у розных краінах адрозніваецца: у Іраку, напрыклад, яны маюць уласную аўтаномію, а ў Турцыі зазнаюць пастаянныя ўціскі. У 1978 годзе турэцкія курды стварылі "Рабочую партыю Курдыстана" (РПК), якая з сярэдзіны 1980-х гадоў арганізоўвала тэракты супраць афіцыйных асоб і ўстаноў Турцыі. У выніку загінула каля 40 тысяч чалавек.

У той жа час супраць Ісламскай дзяржавы вядзе барацьбу іншая курдская арганізацыя — "Атрады народнай самаабароны" (АНС), якія становяць сабой узброенае крыло сірыйскай "Партыі дэмакратычнага адзінства". АНС з'яўляюцца асноўнай групоўкай "Сірыйскіх дэмакратычных сіл".

Пераможцы ў вайне з ІДІЛ, адданыя Злучанымі Штатамі?

У 2013 годзе баевікі ІДІЛ уварваліся на тэрыторыю паўночнай Сірыі, дзе пражываюць курды. Атрады народнай самаабароны пачалі ўзброеную барацьбу супраць "Ісламскай дзяржавы" пад эгідай СДС. Да 2017 года яны аднавілі кантроль над большай часткай паўночнага ўсходу Сірыі, які мяжуе з Турцыяй.

Улады Турцыі і ЗША лічаць "Рабочую партыю Курдыстана" тэрарыстычнай арганізацыяй. Але ў дачыненні да курдскіх "Атрадаў народнай самаабароны" іх пазіцыі разыходзяцца: Анкара лічыць АНС "працягам" РПК, тады як Вашынгтон разглядае іх як аснову паўстанцкіх сіл, якія змагаюцца супраць ІДІЛ у Сірыі.

"Адна з прычын пачатку Турцыяй ваеннай кампаніі заключаецца ў тым, што яна лічыць сірыйскіх курдаў тэрарыстычнай арганізацыяй і пагрозай нацыянальнай бяспецы і бяспецы межаў. Адпаведна, яе мэта — зачысціць прыгранічную паласу для таго, каб нейтралізаваць гэтую пагрозу і абарваць сувязі сірыйскіх курдаў з турэцкімі па іншы бок мяжы", — кажа ў інтэрв'ю hromadske Ілія Куса.

Ваенная аперацыя Турцыі: якой яна будзе?

Пакуль Турцыя толькі ажыццяўляе падрыхтоўчыя манеўры для правядзення аперацыі, таму немагчыма дакладна спрагназаваць яе маштаб. Раней Эрдаган заяўляў аб стварэнні "калідора бяспекі" даўжынёй 480 кіламетраў, які ідзе на 20 кіламетраў углыб Сірыі (у рэчаіснасці ён можа быць нашмат меншым). Туды плануюць перасяліць частку сірыйскіх бежанцаў, якія пражываюць на тэрыторыі Турцыі, — іх цяпер 3,6 мільёна.

"У гэтым "калідоры бяспекі" будуць стаяць турэцкія войскі пры падтрымцы мясцовых пратурэцкіх сірыйскіх і арабскіх груповак. Так будзе забяспечаны доўгатэрміновы ўплыў Турцыі на Паўночную Сірыю — па сутнасці, па схеме "ДНР-ЛНР", як у нас на ўсходзе з боку Расіі", — дадае Ілія Куса.

Такі кантроль можа заключацца і ў змене складу насельніцтва рэгіёна, дадае Ігар Сямівалос: "Эрдаган хоча змяніць этнічны склад насельніцтва паўночных рэгіёнаў Сірыі, засяліўшы іх лаяльным насельніцтвам. Такім чынам курды застануцца ў меншасці, і сітуацыя з магчымым курдскім паўстаннем проста знікне".

У выпадку, калі Анкара ўвасобіць задуманае ў жыццё, курдскія ўзброеныя атрады на поўначы Сірыі, хутчэй за ўсё, будуць разгромленыя, прагназуе Ілія Куса: "Яны пойдуць у глыбокае падполле і разгорнуць кампанію тэрору супраць турэцкіх акупантаў, як гэта цяпер адбываецца ў сірыйска-курдскім рэгіёне Афрын на поўначы Сірыі, які туркі акупавалі летась".

Эксперт дадае: нешматлікі амерыканскі кантынгент у Сірыі з'яўляецца, хутчэй, палітычнай, чым ваеннай падтрымкай курдаў. І ў выпадку яго знікнення засцерагчыся ад разгрому з боку турэцкага войска курды могуць толькі праз "шырокае кампраміснае пагадненне з удзелам Турцыі, Расіі, Ірана і, вядома, сірыйскай улады".

І сапраўды, 8 кастрычніка стала вядома, што курды звярнуліся па дапамогу да ўрада Башара аль-Асада ў Сірыі, з якім яны знаходзяцца ў стане "ні міру, ні вайны", а таксама да Расіі, якая падтрымлівае Дамаск. Ад першага яны чакаюць ваенную дапамогу, ад другой — закрыцця фактычна кантраляванай Расіяй авіяцыйнай прасторы над Сірыяй для турэцкай авіяцыі. А кіраўнік расійскага МЗС Сяргей Лаўроў абмеркаваў сітуацыю ў Сірыі са сваім турэцкім калегам; праўда, пра дэталі перамоў не паведамлялася.

Ці магчыма вяртанне ІДІЛ?

Узначаленыя курдамі "Сірыйскія дэмакратычныя сілы" ў адказ на рашэнне Трампа аб вывадзе войскаў намякнулі: гэта можа прывесці да адраджэння "Ісламскай дзяржавы".

"У нас шмат працы па недапушчэнні вяртання ІДІЛ і замацаванні нашых дасягненняў, — заявіў у "Твітэры" прадстаўнік СДС Мустафа Балі. — Калі Амерыка сыдзе, усё гэта знікне". А па словах аднаго з курдскіх генералаў, утрыманне палонных байцоў "Ісламскай дзяржавы" пасля ўварвання Турцыі стане "другараднай справай".

Эксперт Ілія Куса лічыць, што такія заявы курдскага боку з'яўляюцца не больш чым "страшылкай", да якой ён вымушаны звяртацца з-за сваёй слабай пазіцыі: "Я не веру ў тое, што "Ісламская дзяржава" можа быць адроджана ў той форме, у якой яна існавала да свайго разгрому. Узмацніць ІДІЛ, скажам, выпусціўшы некалькі дзясяткаў тысяч людзей з лагераў і турмаў, курды могуць. Пытанне ў тым, што дрэнна будзе ўсім — і курдам у тым ліку".

Эксперт таксама заклікае не перабольшваць значэнне заявы Белага дома пра лёс палонных байцоў "Ісламскай дзяржавы" з еўрапейскіх краін, якія ўжо доўгі час адмаўляюцца рэпатрыяваць сваіх грамадзян з Сірыі.

"Зняволеных з еўрапейскіх краін (якіх там, дарэчы, меншасць) не аддадуць на разарванне Турцыі па той прычыне, што яны не знаходзяцца ў зоне, якая будзе ахоплена ваеннай аперацыяй Турцыі. Таму заява Белага дома, я думаю, была проста блефам: маўляў, хочаце ўварвацца — поспехаў у разбіранні з праблемамі, якія там ужо ёсць. Гэтае пытанне трэба разглядаць сумесна з заявай курдаў пра тое, што яны выпусцяць баевікоў "Ісламскай дзяржавы" на волю. Але я думаю, што нічога практычнага за гэтым не крыецца", — сцвярджае Ілія Куса.