Пратасеня: Свае палітычныя погляды крымінальнікі выказваюць толькі мацюкамі

    “У той секцыі, дзе я быў, палітычныя знаходзіліся неаднаразова – пачынаючы з 2005 года”

Еўрарадыё: Давайце вернемся ў мінулае – якая была ваша рэакцыя на прысуд, які вам абвясціў суддзя?

Андрэй Пратасеня: Гэта быў шок. Я не разбіраюся ў заканадаўстве, у мяне не было патрэбы ведаць ўсе гэтыя артыкулы, законы. Я жыў цудоўным жыццём і нічога не выглядала на тое, што я апынуся за кратамі. І я да апошняга не мог паверыць, што так будзе. Мне здавалася, што ўмоўнае дадуць, ці штрафам абмяжуюцца. Я збіраў характарыстыкі – думаў, што гэта дапаможа. Але апынулася, што гэта нікому не патрэбна, усё было загадзя вырашана. Для мяне ж гэта стала нечаканасцю.

Еўрарадыё: Усе мы чыталі нейкія крымінальныя раманы, чулі пра страшных “наколатых” зэкаў, адміністрацыю, якая здзекуецца з асуджаных. Страшна было, калі ехалі ў калонію?

Андрэй Пратасеня: Я не сутыкаўся з аповедамі пра калоніі, не глядзеў крымінальныя серыялы і таму ніякага ўвогуле ўяўлення пра яе не меў. А калі патрапіў у СІЗА, то сядзеў у адной камеры з асуджаным. Ён мне расказаў, што хвалявацца няма чаго, паўсюль можна жыць, нічога страшнага ў гэтым няма. Што могуць быць спрэчныя моманты, але ўсё можна вырашыць. Таму, я нічога страшнага ад калоніі не чакаў і нічога такога “дзікага”, што паказвае тэлебачанне, нейкіх татуяваных здаровых мужыкоў, якія адразу выклікаюць цябе да сябе, цёмных размоў – нічога такога няма. Увогуле, пра нашу калонію кажуць, што гэта як піянерскі лагер. І зняволеныя – самыя розныя людзі, але знайсці з кім пагаварыць заўсёды можна.

Еўрарадыё: Але як вас, палітычных, сустрэлі гэтыя “звычайныя” крымінальнікі?

Андрэй Пратасеня: У той секцыі, дзе я быў, палітычныя знаходзіліся неаднаразова – пачынаючы з 2005 года. Былі людзі, якія засталі яшчэ тых палітычных. І таму асаблівай шуміхі не было, хоць увага і была вялікая. І цікаўнасць была.

    “Адміністрацыя калоніі баялася, што я буду “разлагаць кантынгент”

Еўрарадыё: А чым яны ў вас цікавіліся? Можа, распытвалі пра палітычную сітуацыю, кандыдатаў, яшчэ што?

Андрэй Пратасеня: Асабліва цікавіліся тым, што насамрэч адбывалася 19 снежня. Бо ў іх была інфармацыя выключна тая, што давала дзяржаўнае тэлебачанне. Цікавіліся, колькі насамрэч людзей выйшла на Плошчу. І калі кажаш, што выйшла як мінімум тысяч 30-40, то яны кажуць, што гэта не тыя 3 тысячы, пра якія ім казалі. Пыталіся, што я канкрэтна рабіў, кандыдаты. Нехта пытаўся, ці чытаў я Леніна: калі рэвалюцыянер, то павінен быў Леніна чытаць!

Еўрарадыё: А яны, гэтыя крымінальнікі, сваім поглядамі палітычнымі дзяліліся?

Андрэй Пратасеня: Ведаеш, наколькі я зразумеў, адміністрацыя калоніі баялася, што я буду весці нейкую прапаганду ў калоніі, “разлагаць кантынгент”. Мяне нават папярэджвалі, каб асабліва нічога не казаў, бо гэта адразу стане вядома адміністрацыі. Увогуле, у той першы атрад, куды я трапіў, былі сабраныя “негатыўныя элементы” з усіх атрадаў і таму там вельмі шмат даносаў. Але мне і не было патрэбы там за нешта агітаваць, нешта расказваць пра дзеючую ўладу. Ад саміх асуджаных я чуў такое, што... Калі прыбраць мацюкі і паспрабаваць сказаць культурна, то асуджаныя вельмі незадаволеныя дзеючай уладай.

Еўрарадыё: Незадаволеныя таму, што іх асудзілі і яны знаходзяцца за кратамі?

Андрэй Пратасеня: Не, гэта агульны погляд на жыццё. У што ператвараецца наша жыццё, куды коціцца эканоміка. Усе выдатна ўсё разумеюць! Людзі чытаюць газеты, размаўляюць падчас сустрэч са сваякамі і бачаць, што адбываецца.

Еўрарадыё: З калегамі па зняволенні ты паразумеўся збольшага. А з адміністрацыяй?

Андрэй Пратасеня: Я нікуды не лез асабліва, падстаў не даваў і таму з боку адміністрацыі стаўленне да мяне было як да звычайнага зняволенага – не дзёргалі, не прыставалі, не пагражалі.

Еўрарадыё: Ці даходзіла да вас нейкім чынам альтэрнатыўная інфармацыя?

Андрэй Пратасеня: “Народная воля”, “Наша ніва”, Белгазета”, “Беларусы і рынак” – гэта чатыры асноўныя газеты, якія там вельмі любяць. І калі яны камусьці прыходзіць, то ўсе просяць пачытаць.

Еўрарадыё: А ці ўсе лісты ад сваякоў табе даходзілі? І твае ім?

Андрэй Пратасеня: Такое было, калі я знаходзіўся ў СІЗА КДБ. Туды некаторыя лісты не даходзілі. Там цэнзура, лісты правяралі, асобныя артыкулы з газет выразалі. А калі трапіў у калонію, то даходзілі ўсё лісты – і мае, і мне. Хаця, учора сяброўка сказала, што пісала ліст, але мне ён не прыйшоў. Даходзілі лісты нават з відавочным палітычным зместам, хаця, было відаць, што іх правяралі.

   “Мне, якому лісты прыходзілі дзесяткамі ледзь не кожны дзень, зайздросцілі ўсе”

Еўрарадыё: Пра СІЗА КДБ – ці прымяняліся там да цябе катаванні, пра якія казалі іншыя вязні?

Андрэй Пратасеня: Відавочнага насілля не было. Я ж “засяліўся” туды праз паўтара месяцы пасля ўсіх падзей. Там яшчэ былі невядомыя ў масках – яны троху “чудзілі”. Але пры мне яны былі толькі тыдзень, а потым зніклі. Вось яны выганялі ўсіх з камер, прымушалі распрануцца і прысядаць – каб праверыць, ці не схавана ў нас дзе што. І крыкам прымушалі прысядаць хутчэй і хутчэй. Ад нязвычкі мышцы потым моцна балелі. Сілай прымушалі галаву трымаць ніжэй. Маглі штурхнуць на лесвіцу. Але не было, каб, да прыкладу, падышлі і дубінкай перацягнулі – хутчэй гэта былі метады запалохвання. Але, калі гэта разглядаць з пункту гледжання гуманнасці, то такое ўвогуле непрымальна. Праўда, у нас такая краіна, што я такога чакаў.

Еўрарадыё: Ад каго ў асноўным табе прыходзілі лісты?

Андрэй Пратасеня: Прыходзілі лісты ад родных ды сяброў. Але пазней пачалі прыходзіць лісты ад зусім незнаёмых людзей, грамадскіх арганізацый – дзякуй усім вялікі за падтрымку. Кожны ліст для зняволенага як міні-свята. І мне, якому лісты прыходзілі дзесяткамі ледзь не кожны дзень, зайздросцілі ўсе.

Еўрарадыё: Ты быў у ініцыятыўнай групе Яраслава Раманчука – ці прыйшоў ад яго ліст?

Андрэй Пратасеня: Калі я адмовіўся пісаць прашэнне, прыйшло некалькі лістоў, падпісаных кіраўніцтвам гэтай партыі (Аб’яднанай грамадзянскай партыі – Еўрарадыё). Дый нельга сказаць, што я быў сябрам ініцыятыўнай групы. Дні тры я прыходзіў і дапамагаў ім – у мяне быў вольны час і жаданне. Нават тады напісаў заяву на ўступленне ў партыю, але зразумеў, што палітыка – гэта не маё, і адмовіўся ўступаць. Вось, “Маладыя дэмакраты” мне пісалі... Я не лічу, што я трапіў за краты таму, што дапамагаў АГП і галасаваў за Яраслава Раманчука. Да і на яго было, магчыма, выліта шмат бруду. Я лічу, што ў кожнага сваё жыццё і кожны адказвае за свае ўчынкі. Я не адсочваў: хто мне напісаў, а хто – не. Я атрымліваў лісты, і гэта было мне прыемна. Ніякіх прэтэнзій ні да каго.

Еўрарадыё: Ты сказаў, што спачатку адмовіўся пісаць прашэнне аб памілаванні, але потым напісаў. Што да гэтага падштурхнула?

Андрэй Пратасеня: Я шмат думаў, як людзям гэта паспрабаваць патлумачыць. Але зразумеў, што гэта будзе складана і будзе выглядаць на тое, што я апраўдваюся. І вырашыў нічога не казаць. Так, я спачатку адмовіўся, але адбылася вельмі непрыемная размова з прадстаўніком адміністрацыі і невядомым у цывільным. Яны пагражалі, што, калі не напішу, то мае ўмовы ўтрымання пагоршацца, запалохвалі. Але ніякага пагаршэння пасля не было. Хаця, магчыма, гэта з-за таго, што я пазней вырашыў такі напісаць. Чаму, не магу патлумачыць. Прыміце гэта за факт: спачатку адмовіўся, а потым пагадзіўся.

Еўрарадыё: Не баішся абвінавачванняў у тым, што здаўся, зламаўся?

Андрэй Пратасеня: Так, звонку гэта падаецца, што я здаўся. Адміністрацыя таксама казала: “Ага! Спачатку адмовіўся, а потым даведаўся, што іншых памілавалі і таксама хуценька прыбег!” Але ўсё гэта далёка ад праўды. Праблема ў тым, што людзі любяць абмяркоўваць учынкі іншых людзей. Але кожны павінен глядзець на сваё жыццё. Я не лічу сябе героем. З аднаго боку, я лічу, што правільна паступіў, з іншага – адчуваю цяжар на душы. І я не прашу мяне зразумець. Гэта вельмі небяспечная рэч, калі чалавека пачынаюць альбо нахвальваць, альбо прыніжаць. Асабліва, калі вакол цябе нейкае грамадскае меркаванне фармуецца. Маё жыццё – гэта маё жыццё.

   “У СІЗА КДБ ежа была як у рэстаране”

Еўрарадыё: Як кармілі ў калоніі? Па якіх прысмаках сумаваў?

Андрэй Пратасеня: У СІЗА КДБ ежа была як у рэстаране. А ў калоніі ўсё значна прасцей: на сняданак каша, у абед – суп і каша з мясам, праўда, я мяса не еў, таму другое і не браў, і на вячэру – каша з рыбай. Часам, рыба была добрая, а часам – пакапаешся і нічога не выбераш. Ежа, карацей, нібыта нармальная, але вітамінаў і мінералаў не хапае відавочна. І гэта адразу адбіваецца на здароўі: на зубах, скура пакутуе і пастаянны насмарк – лета, а ты нібыта прастуджаны. Я вельмі люблю фрукты і пастаянна там пра іх марыў. У калоніі фрукты былі толькі ў адным месцы – на карціне над уваходам, якую намалявалі асуджаныя.

Еўрарадыё: А ці былі вашы казармы перанаселеныя?

Андрэй Пратасеня: Не. Ложкі ў два ярусы – трэці не даладоўвалі. Але цяжка пастаянна быць у атачэнні людзей. Няма нават 10 хвілін, каб пабыць у цішыні. Калі я ўчора клаўся спаць, у мяне такі ў вушах звон ад цішыні стаяў, якога я ўжо паўгода не чуў!

Еўрарадыё: Якую прафесію ты асвоіў у калоніі?

Андрэй Пратасеня: Пасля матэматыка-праграміста мае наступныя прафесіі выклікаюць здзіўленне. Спачатку я быў начным днявальным. Але знялі пасля таго, як я з-за дрэннага зроку не заўважыў канралёраў і не ўстаў. Пасля гэтага мяне паставілі прыбіральшчыкам тэрыторыі. А пасля таго, як адмовіўся пісаць прашэнне, мяне накіравалі ў швейны цэх, дзе паставілі ўпакоўшчыкам – выварочваў спецоўкі. Гэта рабская праца. Людзі туды ходзяць не каб зарабляць, а каб нечым заняць час. Я больш за два месяцы адпрацаваў, але так ні разу заробак не атрымаў, але людзі казалі, што атрымліваюць па 20-30 тысяч у месяц. А з іх яшчэ пачынаюць вылічваць за святло, за адзенне – гэта проста дзіка. Што можна сабе набыць за гэтыя 30 тысяч? Я ўжо не кажу пра тое, каб выплаціць, да прыкладу, 5 мільёнаў зыску?

Еўрарадыё: Вызваленне стала нечаканасцю?

Андрэй Пратасеня: Калі я напісаў прашэнне, я аналізаваў сітуацыю з іншымі вызваленымі і кожны дзень чакаў вызвалення. Пакуль не вырашыў не задумвацца над гэтым. Чакаў, што калі вызваленне будзе, то мяне папярэдзяць загадзя. Але вечарам, нечакана, я толькі прачытаў свежы ліст, як мне сказалі сабрацца цягам 30 хвілін. Я нават развітацца з хлопцамі не паспеў. Мяне адвезлі на вакзал і пасадзілі ў аўтобус.

Еўрарадыё: Ці забраў ты з калоніі ўсе тыя лісты, што табе прыходзілі?

Андрэй Пратасеня: Гэта адзінае, што забраў – усе свае рэчы я пакінуў там. Забраў толькі лісты і ручнік, які мне там падаравалі.

      “Магчыма, гэты перыяд быў мне патрэбны”

Еўрарадыё: “Пабудку” сёння не праспаў?

Андрэй Пратасеня: Адчуванне дома разнявольвае. Але не гледзячы на тое, што лёг я а 3 ночы – сам прачнуўся ў 7.30. Раней я ніколі сам так рана не прачынаўся. Я не стаў дзёрганым і тое, каб так ужо прызвычаіўся да гэтага распарадку – проста прачнуўся, але з адчуваннем спакою.

Еўрарадыё: Ты да арышту і сёння – чым адрозніваешся?

Андрэй Пратасеня: Мне падавалася, што там я выканаў грандыёзны аб’ём працы над сабой, здавалася, што шмат чаго ў сабе памяняў. А ўчора мне кажуць: “Ты такі ж, як і быў!” Але мне падаецца, што я вельмі змяніўся, стаў больш глыбокім, напэўна.

Еўрарадыё: Лябезька, па выйсці з СІЗА КДБ распавёў, што там нечакана пачаў пісаць вершы і апавяданні. У цябе такая здольнасць там не прачнулася?

Андрэй Пратасеня: У СІЗА КДБ сядзяць дырэктары заводаў, ваенныя, у званні не ніжэй за палкоўніка. Узровень інтэлектуальны людзей адчуваецца. І амаль у кожнага ўзнікаюць ідэі нешта зрабіць: нехта піша вершы, нехта – кнігі, нехта нават задумваецца аб пастаноўцы фільма. У мяне таксама нарадзіліся думкі напісаць кнігу. Бо гэты шлях, якія я прайшоў, вельмі грандыёзны. Магчыма, самы прадуктыўны перыяд майго жыцця – гэтыя паўгода.

Еўрарадыё: Калі б была магчымасць вярнуць час, ты б ад гэтых месяцаў у калоніі не адмовіўся?

Андрэй Пратасеня: Кожны перыяд у жыцці чалавека – неабходны. Потым падумаеш і, здаецца: можа менавіта табе і было неабходна праз гэта прайсці? Я ні пра што ў сваім жыцці не шкадую, нават пра памылкі. Я не кажу, што гэты час быў для мяне прыемным, але ні пра што не шкадую. Магчыма, гэты перыяд быў мне патрэбны. І пра гэты перыяд я хачу напісаць кнігу. Але палітыка і падзеі 19 снежня будуць там не галоўнымі. Там будзе пра тое, што яны далі для асабістага росту, пераасэнсавання сябе.

Еўрарадыё: Пасля ўсяго, што адбылося ў тваім жыцці, ці будзеш ты браць удзел у жыцці грамадства, акцыях апазіцыі, ты ж “маўклівых акцыях”?

Андрэй Пратасеня: Тое, што мы былі на той мірнай дэманстрацыі 19 снежня – гэта было правільна. Без сумневаў. І пайшоў бы зноў. І калі будзе нейкая акцыя, я паўдзельнічаю ў ёй як звычайны грамадзянін. Хоць ад палітыкі я па-ранейшаму далёка – хоць і “пайшоў” па такім артыкуле.

Фота: Змітра Лукашука