“Цяпер я лічу, што лепшая за многіх з іх”: інтэрв'ю з феміністкай Бэлай Рапапорт

Адна з самых медыйных феміністак Расіі, Бэла Рапапорт прыехала ў Мінск на "Марафон лекцый" ў культ. цэнтры "Корпус". Яе выступ называлася "Што такое сацыяльны канструкт, з чым яго ядуць, а таксама наколькі гэта цвёрдая ежа". Перад івентам Бэла падзялілася з карэспандэнткай Еўрарадыё Настай Бойка думкамі пра мужчын, таксічную маскуліннасць, хатні гвалт, складаны выбар і пра тое, чаму няма сэнсу спрачацца пра прастытуцыю.

Еўрарадыё: Ці можаце растлумачыць на пальцах, што такое фемінізм?

Бэла Рапапорт: Мне здаецца, я ўжо так даўно феміністка, што мой фемінізм пераўтварыўся ў дрэва з кучай галінак і лісця, таму мне цяжка растлумачыць. Ён мае розныя формы не толькі ў маёй галаве, ён мае шмат розных напрамкаў. Я не магу сказаць, што цяпер фемінізм — гэта пра тое, што жанчыны павінны быць роўныя з мужчынамі, для мяне гэта наогул не так. Цяпер ёсць шмат ракурсаў, у якіх я, напрыклад, не хацела б быць роўнай з мужчынамі. Напрыклад, ужываць гвалт, і каб мяне за яго апраўдвалі.

Акрамя таго, свет не дзеліцца выключна на мужчын і жанчын. У маёй галаве фемінізм — гэта барацьба з няроўнасцю, з іерархіяй, са стаўленнем улады. Але не забываючы пра тое, што гендэрны аспект практычна ва ўсіх супольнасцях праходзіць важнай рысай. Там, дзе класавая, расавая няроўнасць — якая заўгодна — гендарная няроўнасць пагаршае любыя іншыя няроўнасці. Пра гэта вельмі важна памятаць.

Еўрарадыё: Вось вы кажаце, што не хацелі б ўжываць гвалт, і каб вас за яго апраўдвалі. Як вы ставіцеся да справы сясцёр Хачатуран?

Бэла Рапапорт: Гэта самаабарона. Гэта зваротны гвалт. Таму ў мяне няма ніякіх пытанняў да справы сясцёр Хачатуран. Не ведаю як у Беларусі, але ў Расіі ў жаночых калоніях значная частка асуджаных сядзіць за тое, што яны забілі сваіх мужоў, партнёраў — пасля шматгадовых катаванняў. Каб гэтыя мужчыны не памерлі, трэба мяняць сістэму. Але жанчын вінаваціць немагчыма, бо гаворка ідзе пра шматгадовыя здзекі.

Еўрарадыё: Якім вы бачыце ідэальны закон аб хатнім гвалце?

Бэла Рапапорт: Гэта павінна быць комплексная гісторыя. Каб ахвярам гвалту, напрыклад, як у Расіі, не даводзілася збіраць падрабязнасці, доказы гвалту, каб яны не працягвалі жыць з гэтым чалавекам. Павінна быць прэвенцыя, павінны быць у школах праграмы, звязаныя з абмеркаваннем гвалту, як ён выглядае, як з ім працаваць, што рабіць, калі з ім сутыкаешся або яго бачыш. Трэба абмяркоўваць, што біцца ў школьным калідоры таксама не фантан. Павінна быць адукацыя. Трэба адукоўваць паліцэйскіх, каб яны разумелі, у чым наогул справа. Мая знаёмая, якую збіў муж, прыйшла ў паліцыю, а ў яе спыталі: "Што, мужа дрэнна сустрэлі?".

Культура павінна мяняцца. Гэта ж не тое, што мужчыны нараджаюцца схільнымі да таго, каб зьбіваць сваіх партнёрак. У прынцыпе, у лесбійскіх адносінах таксама ёсць гвалт. Павінен вельмі шмат абмяркоўвацца сам гвалт. Мы жывем у такіх краінах — я нават на сабе гэта адчуваю — дзе мы падушаныя вельмі моцна.

Еўрарадыё: Якую ролю ў гэтым адыгрываюць палітыка і палітыкі?

Бэла Рапапорт: Я нядаўна была ва Украіне, мае сябры і сяброўкі сядзелі і абмяркоўвалі выбары. На поўным сур'ёзе абмяркоўвалі. Мне стала нясмешна, таму што я зразумела, што ўжо 20 гадоў выціскаю Пуціна са сваёй галавы. З аднаго боку, смешна — няўжо яны абмяркоўваюць на поўным сур'ёзе палітычную праграму кандыдатаў у прэзідэнты, як быццам гэта важна... Гэта так дзіўна! Гэта вельмі на нас уплывае. Мы ўвесь час так жывем, не можам ні на што паўплываць.

Мы разумеем, што палітыкі робяць нешта і мы робім нешта, але гэта не звязана. Тое, што жанчыны абараняюць сваіх гвалтаўнікоў... Справа не ў тым, што яны нешта ведаюць ці нечага не ведаюць. Я, будучы феміністкай, таксама магу трапіць у залежныя адносіны, буду пра гэта ведаць, але самі гэтыя адносіны разбураць маю самаацэнку. Ты можаш прачытаць мільён артыкулаў, але гэта доўгая праца...

Некаторым здаецца, што жанчына вінаватая, што яе адзін раз ударылі, а яна ўзяла і не пайшла [у міліцыю. — Еўрарадыё]. Яны не разумеюць, што жанчына, якую ўдарылі адзін раз, а потым яшчэ раз і яшчэ раз, гэта не зусім тая жанчына, якая была да гэтых адносін. Яна памянялася, яна інакш да гэтага ставіцца.

Закон патрэбны, адукацыя трэба, крызісныя цэнтры патрэбныя, псіхолагі, мянты нармальныя патрэбныя.

Еўрарадыё: Навошта патрэбен фемінізм?

Бэла Рапапорт: Я магу пайсці на фільм, дзе будуць адны мужчынскія персанажы, і нават не заўважыць гэтага, таму што гэта звыкла. А потым думаю, а калі гэты фільм перавярнуць і там будуць адны жаночыя персанажы? Усім падасца, што гэта дзіўны фільм. Калі ўсе сітуацыі пераварочваць, дык апынецца, што няроўнасць вельмі моцнае.

Еўрарадыё: Як так атрымалася?

Бэла Рапапорт: Гістарычна склалася, што жанчын выкарыстоўваюць як рэсурс, і дзеці, якіх яны нараджаюць, таксама рэсурс. Разлічваецца, што мы будзем эмацыйна абслугоўваць, гатаваць, прыбіраць. На жанчынах шмат усяго ляжыць. Я не вельмі прыбіраю. Але, напрыклад, пастаянная ўборка — непрыкметная. Пакуль ты не перастаеш прыбіраць, і ўсё не захламляецца, гэтую працу не заўважаюць, і яна не аплачваецца! Яна не лічыцца працай. А ва ўмовах капіталізму працай лічыцца толькі тое, што аплачваецца...

Мяне хвалюе праблема гвалту. Тое, што я па вуліцах спакойна хадзіць не магу. У Расіі, я ведаю, што калі да мяне будуць прыставаць, біць мяне, людзі нават не заступяцца. Паліцыю дакладна не мае сэнсу клікаць.

Фемінізм — пытанне многіх кантэкстаў. Ад таго, што ты прыходзіш на працу ў 20 гадоў і цябе называюць дзяўчынкай у рэдакцыі, і да цябе дрэнна ставяцца, да таго, што цябе дзяўчынкай называюць, калі табе 36, і ты пішаш артыкулы. Да таго, што ты не можаш спакойна хадзіць па вуліцах, вымушана выбіраць маршруты, разлічваць час — калі цёмна, калі не цёмна.

Еўрарадыё: Часта чую меркаванне, што феміністкі ненавідзяць мужчын. Гэта праўда?

Бэла Рапапорт: Часам так бывае.

Еўрарадыё: А вы?

Бэла Рапапорт: Часам! Увогуле не ненавіджу мужчын. Але люблю жартаваць на тэму таго, што мужчыны мяне бесяць.

Я мужчын пабойваюся. Мне часцей за ўсё некамфортна з мужчынамі.

У мяне ёсць сябры-мужчыны, але гэта максімальна камфортныя, не маскуліннасці персанажы. Скажам так, я не люблю таксічнай маскуліннасці. Многія мужчыны, якія ёю працятыя, выклікаюць у мяне адчуванне небяспечнасці, страх і дыскамфорт. Я не збіраюся гэтага хаваць, каб яны да мяне як да феміністкі добра ставіліся. Няхай яны лепш падумаюць над тым, як сябе ў побач з імі адчуваюць больш слабыя людзі.

Еўрарадыё: То бок вы прызнаеце, што вы слабейшая за мужчын?

Бэла Рапапорт: Ну ў сэнсе? Вядома! Мне складана гаварыць, калі яны мяне перабіваюць. У мяне жаночая гендэрная сацыялізацыя! Я дзяўчынка! Я ўсё жыццё лічыла, што яны лепш за мяне.

Еўрарадыё: А цяпер?

Бэла Рапапорт: Цяпер я лічу, што лепшая за многіх з іх. Пры гэтым мне складана задаць пытанні, перш чым выказаць сваё меркаванне. Я думаю: а ці сапраўды я кампетэнтная? Трэба палезці, праверыць, ці не памылілася... Я ўвесь час спрачаюся з ліберальнымі журналістамі. Божухна, якую яны вярзуць лухту! Яны вярзуць лухту, агрэсіўную лухту!

Ім ніхто не скажа, што яны агрэсіўныя, затое гэта скажуць мне. Яны ўвогуле не парацца, у іх такая самаацэнка... Я часам нават зайздрошчу. Кажуць як хочуць, робяць што хочуць. Адрэжуць рукі жонцы — ніхто нічога не скажа, ніхто не асудзіць. Папрасі касметыку ў Lush, будучы фемкай, запосці тры сторис — і ўсё, цябе ўся краіна хейціць. Гэта ўплывае на маё самаадчуванне. І калі быў "цёлачкагейт", і мяне ўсё хэйцілі, мне было дрэнна.

Еўрарадыё: Я заўважыла, што стаўленне да дзяўчыны і да хлопца з мяккім характарам аднолькавае.

Бэла Рапапорт: Але гэта, па сутнасці, таксама мізагінія. Яны ж да іх ставяцца... Ціпа што ты не як мужык, а як баба. Многія мужчыны кажуць, што ў іх інстынкты, што яны жывёлы па натуры, усякую такую ​​лухту. Я значна больш паважліва да іх стаўлюся, чым яны да сябе. Я лічу, што яны людзі, што яны нараджаюцца выдатнымі хлопчыкамі. Добра было б, каб культура змянілася да таго, каб яны маглі праяўляць свае пачуцці як-небудзь інакш, акрамя таго, каб назапашваць і праяўляць агрэсію. Каб яны маглі плакаць, маглі давяраць жанчынам. Маглі фарбаваць вусны!

Еўрарадыё: Знаёмыя мужчыны з задавальненнем распавядаюць пра свае паходы ў стрыптыз-клубы. Тое, што там адбываецца, не абмяжоўваецца танцамі. Ёсць прыватныя пакоі, дзе за асобную плату мужчына можа мацаць дзяўчыну. Ёсць прастытуцыя. Як вы да гэтага ставіцеся?

Бэла Рапапорт: Для мяне гэта вельмі трыгерная тэма. У нас часта адбываюцца срачы наконт прастытуцыі, я ў іх у апошні час не ўдзельнічаю. Я не абмяркоўваю тых, хто ў гэты бізнес залучаны, навошта яны туды пайшлі, што там робяць. Да людзей, якія атрымліваюць задавальненне ад таго, што займаюцца сексам з тымі, хто іх не хоча, заплаціўшы ім за гэта грошы, і лічаць, што гэта окей, у мяне шмат пытанняў. Я лічу, што гэта адна з самых маргінальных формаў аб'ектывацыі ў прынцыпе сексу, аб'ектывацыі цела, перш за ўсё жаночага. Не толькі жаночага — ёсць і гей-прастытуцыя. Купляюць у асноўным мужчыны.

Сексуальны гвалт, заляцанні ў тым ліку звязаныя з тым, што ў культуры лічыцца прымальным, што секс — гэта паслуга. Калі гэта можна купіць, значыць, гэта можна ўзяць. Атрымліваецца, што нечае цела — гэта не зусім іх цела, а іх за грошы, без гвалту ці яшчэ неяк, можна ўзяць. І ў гэтым і ёсць задавальненне. Не ў тым, каб заняцца сексам з некім, хто цябе хоча. Хіба мала магчымасцяў памацаць голую жанчыну за геніталіі цяпер, у эпоху "Ціндара"? Але для гэтага трэба з ёй пазнаёміцца, трэба пагаварыць, даведацца, хоча яна гэтага ці не. Але ты гэтага рабіць не хочаш! Ты хочаш пайсці, заплаціць грошы, і зрабіць гэта так.

У фемінізме шмат спрэчак на гэтую тэму. Ціпа секс-праца — гэта таксама праца. Але я заўсёды сваёй пазіцыі буду прытрымлівацца, ніколі яе не змяню. Проста я перастала ўдзельнічаць у спрэчках.

Еўрарадыё: Але дзяўчыны самі гэта выбіраюць.

Бэла Рапапорт: Дзяўчыны таксама выбіраюць жыць з тымі, хто іх б'е. Напрыклад, у крызісных цэнтрах ёсць такое правіла, што калі ты не хочаш, дык ніхто цябе [з сітуацыі хатняга гвалту. — Еўрарадыё] не выцягвае. Гэта рашэнне павінна быць прынята самастойна.

Выбар адбываецца ў сілу розных абставінаў. І я не хачу абмяркоўваць выбар дзяўчын, я хачу абмяркоўваць выбар тых, хто гэтым карыстаецца. Я хачу абмяркоўваць культуру, у якой гэты выбар складаецца і змяняць яе, каб гэты выбар адбываўся радзей. Мяне вельмі раздражняе, што фокус робіцца на тых, хто выбірае танцаваць стрыптыз, а не на кліентах. Стрыптызёршы стыгматызаваныя. З аднаго боку імі пагарджаюць, з іншага кажуць, што ў іх ёсць свабода выбару, і давайце іх у гэтым падтрымаем. Але тых, хто карыстаецца, ніхто не чапае, не абмяркоўвае і не асуджае.

Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.

Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.