"Перамагайце і забяспечвайце тыя свабодныя выбары, якімі яны павінны быць"

Еўрарадыё: 2 кастрычніка парламент у першым чытанні разглядаў змены выбарчага заканадаўства — былі нейкія спрэчкі, дапаўненні, можа, нешта выклікала адмоўную рэакцыю дэпутатаў?

Аляксандр Зазуля: З практыкі жыцця мы прыйшлі да таго, што выбары трэба праводзіць у адзін тур, і гэта пазіцыя ў першым чытанні прынятая дэпутатамі. Адноснай большасці дастаткова будзе, каб стаць дэпутатам. Пры ўмове, што на ўчасткі прыйдзе больш за 50% выбаршчыкаў. Калі адзін кандыдат на ўчастку, то і яўка павінна быць больш за 50% і прагаласаваць за яго мусіць больш за 50%. Дыскусія ўзнікла па пытанні кандыдацкіх фондаў. Фонды ў кандыдатаў павінны быць — гэта дазваляе ім быць максімальна незалежнымі і дае магчымасць данесці сваю пазіцыю праз дадатковыя ўлёткі, акцыі і гэтак далей. Памер фонду абмежаваны, як і памер сумы, якую можа ўнесці жадаючы ў гэты фонд. Па гэтым пытанні ў нас яшчэ будзе абмеркаванне. Сёння кандыдат на парламенцкіх выбарах можа стварыць фонд у памеры 1 тысяча базавых велічынь — 130 мільёнаў рублёў. Ёсць абмежаванне: адзін чалавек ці прадпрыемства можа пералічыць у фонд 10 базавых — 1 мільён 300 тысяч рублёў. Неабходна, да прыкладу, 100 гаспадарак, каб цалкам сфармаваць кандыдацкі фонд. А ёсць рэгіёны, дзе складана знайсці столькі суб’ектаў гаспадаркі. Будзем гэта пытанне абмяркоўваць — каб мог большую суму адзін суб’ект пералічваць. 

Еўрарадыё: Але каб нехта з дэпутатаў катэгарычна супраць пэўнай пазіцыі законапраекта выступіў ці нешта нечаканае прапанаваў — такога не было?

Аляксандр Зазуля: Сёння нічога таемна зрабіць немагчыма, і змены выбарчага заканадаўства ўжо ледзь не год, як актыўна абмяркоўваюцца на ўсіх узроўнях. Былі сустрэчы ў кіраўніка краіны на гэтую тэму, у грамадстве пытанні абмяркоўваліся, я сустракаўся з экспертамі БДІПЧ АБСЕ і з імі ўсе прапановы абгаворвалі.  Хто хацеў — меў магчымасць выказацца па законапраекце раней. Таму на першае пасяджэнне мы прыходзім са сфармаванымі падыходамі. Ну, не павінна быць так, як зараз адбываецца ў паважаных мной ЗША — дэпутаты пайшлі за свой кошт у адпачынак, бо не здолелі дамовіцца, як краіне жыць далей. Неабходна знаходзіць кампрамісы. Нягледзячы на тое, што ў кожнага з нас ёсць свае меркаванне.

Еўрарадыё: Фонд у 127 тысяч долараў для кандыдата ў прэзідэнты і 130 мільёнаў рублёў для кандыдата ў дэпутаты парламенту — гэтых грошай, вы лічыце, дастаткова для правядзення нармальнай выбарчай кампаніі?

Аляксандр Зазуля: Для Беларусі гэта тыя сумы, якія дазваляюць кандыдату паўнавартасна заявіць сябе перад выбаршчыкамі. Наша грамадства не абыякава да палітычных працэсаў, на прэзідэнцкіх і на парламенцкіх выбарах актыўнасць выбаршчыкаў высокая. З улікам гэтага ўказаных сум будзе дастаткова. Глядзіце, выступы па тэлебачанні, старонкі ў газетах, друк плакатаў з агульнай інфармацыяй аплачвае выбарчая камісія. На апошніх выбарах у парламент я сабраў у свой фонд каля 30 мільёнаў рублёў. За гэтыя грошы ў мяне былі два бігборды, правёў цікавы пікет, набыў эфір на нашым кобрынскім тэлебачанні, старонкі пад праграму ў газетах. І добра патраціўся на паліва для машыны — я ведаю, што нашы выбаршчыкі любяць глядзець свайму кандыдату ў вочы. Для ўсіх гэтых пазіцый гэтых грошай, з майго вопыту, дастаткова.

Еўрарадыё: А ці лёгка ў нашай краіне сабраць кандыдату “па людзях” нават тыя ж 130 мільёнаў рублёў?

Аляксандр Зазуля: Мне было лёгка!

Еўрарадыё: Падзяліцеся сакрэтам — якім чынам?

Аляксандр Зазуля: Мы часам думаем, што можна “выехаць” на нейкай інтрызе. Можна, але часова. Я вось чытаю ў інтэрнэце, што Лябедзька ў ЗША перадаў Абаму петыцыю супраць расійскай ваеннай базы ў Беларусі. І разумею — падыгрывае! Калі б яго фінансаванне ішло з расійскага боку, то сёння ён быў бы ў Крамлі, дзе пакінуў бы петыцыю супраць нанясення ўдараў па Сірыі і супраць размяшчэння амерыканкай СПА ў Польшчы. Бо ён залежаў бы ад Крамля. А сёння ён залежыць ад Амерыкі і гэтую петыцыю пакідае. Але праўда ў тым, што як Польшча саюзнік ЗША па NATO, гэтак і мы саюзнікі Расіі па АДКБ. І сёння мы, нягледзячы на ўсе складанасці, маем пэўныя прэферэнцыі з боку саюзнай Расіі ў прыватнасці і Мытнага саюза ў цэлым. І таму вырашаем пэўныя пазіцыі згодна з тымі падыходамі, якія выгадныя Беларусі. У вас чытаю, як Някляеў у Польшчы “гаварыў пра тое, каб для беларусаў былі танныя візы і яны мелі магчымасць набываць танныя тавары ў Польшчы”. Дык давайце ўвогуле аддадзім усе нашы грошы Польшчы! Пытанне ж не ў кошце, а ў тым, хто сёння фармуе наш бюджэт. Я разумею, што там зараз тавары таннейшыя. Але чаму там танней? Бо мы, усе разам, не зусім добра працуем. Мы чакаем, каб нам заплацілі, падвысілі заработную плату. А ў нас у галаве павінны быць іншае: мы павінны думаць, як зарабіць. Не хапае 8 гадзін — трэба працаваць 12. Мы павінны навучыцца зарабляць, каб жыць на гэтых коштах.

Я разумею, каб Някляеў з’ездзіў у Польшчу і адтуль сказаў: “Тут у мяне вераць і гатовыя ў Беларусь укласці пэўную суму грошай”. А то ён паехаў па бясплатныя візы. Не ў коштах пытанне, а ў тым, наколькі мы самі можам свой дабрабыт сабе забяспечыць. Калі ў мяне заробак будзе 5 тысяч долараў, то якія праблемы ў тым, каб аддаваць за кілаграм каўбасы 50 долараў? Я гэта да таго, што палітыкі, якія такімі метадамі будуць сабе імідж рабіць, нашымі грамадзянамі не будзе ўспрымацца.

Еўрарадыё: І грошай у выбарчы фонд такім палітыкам не дадуць… Але ў той жа момант мы маем папярэджанне ад кіраўніка краіны бізнесменам: будуць фінансава ўдзельнічаць у палітычных працэсах — будуць мець праблемы. Відавочна, што не дадуць грошы апазіцыянеру і кіраўнікі мясцовых дзяржаўных прадпрыемстваў… Дзе ж тут роўныя для ўсіх умовы?

Аляксандр Зазуля: Складана мне сказаць, дзе ім сёння шукаць грошы. Тым не менш гэтыя заявы Лябедзькі і Някляева — гэта пачатак іх выбарчай кампаніі, яны заявілі сваю пазіцыю. Паглядзім, ці дадуць ім пад гэтыя пазіцыі суб’екты, якія маюць на гэта заканадаўчае права, грашовыя сродкі. Іх фонд — у іх руках.

Еўрарадыё: Вы ўжо казалі Еўрарадыё пра сваю згоду з забаронай байкоту выбараў і вынясення на рэферэндум пытання пошлін — вам не падаецца, што гэтымі нормамі ў людзей забіраецца апошняя магчымасць выказаць свой пратэст?

Аляксандр Зазуля: Выбарчая кампанія дае магчымасць кандыдату выказваць сваю пазіцыю па ўсіх пытаннях. А то што гэта за пазіцыя: я супраць выбараў?!

Еўрарадыё: Яны ж тлумачаць, чаму яна такая — бо ў нас няма свабодных справядлівых выбараў…

Аляксандр Зазуля: Сітуацыя такая: змагайцеся, перамагайце і забяспечвайце тыя свабодныя выбары, такія, якімі яны, на ваш погляд, павінны быць. А так — гэтыя ўсе заявы — ад бяссілля.

Еўрарадыё: Вы ведаеце хаця б адзін прыклад, калі апазіцыі цягам апошняга года далі дазвол хоць на адзін пікет пратэсту?

Аляксандр Зазуля: Сёння дастаткова магчымасцяў, каб заявіць пра сваю пазіцыю. Як мінімум — ёсць інтэрнэт. Зразумела, своеасаблівасці ёсць, і дзяржава, што натуральна, клапоціцца пра спакой у сваіх уладаннях. Магчыма, ёсць і нейкія перастрахоўкі — я гэтага не выключаю. Але і для таго, каб без нейкіх крайнасцяў заявіць сваю пазіцыю, у чалавека магчымасці ёсць. Я разумею, што сёння падабаецца быць бітым, але ў нас бітых не любяць. Усе ж гэтыя грамадзяне з апазіцыі, на мой погляд, недзе і штучна нарываюцца на тое, каб іх білі. Спадзяючыся, што з-за гэтага займеюць пэўныя прэферэнцыі ў вачах выбаршчыкаў. У той жа час краіна працуе над тым, каб нейкіх акцый, якія прыводзілі б да нейкіх пагромаў, не было. І  я з гэтым згодны. Без дысцыпліны і пэўных абмежаванняў нідзе не абысціся.

Еўрарадыё: Ва ўлётцы абавязкова трэба ўказваць, за што кандыдат жыве, адкуль у яго сродкі. Апазіцыянераў папракаюць іх беспрацоўнасцю, але што рабіць, калі актывістаў наўмысна не бяруць на працу?

Аляксандр Зазуля: Вось, Лябедзька і яго паплечнікі прывозяць пэўныя рэсурсы, іх справа — адкуль, але няхай на гэтыя грошы арганізуюць прадпрыемства і бяруць такіх да сябе на працу. Магу, як прадпрымальнік у мінулым, даць некалькі бясплатных парад, як і што трэба арганізоўваць. Наша прадпрыемства пачыналася з 5 чалавек, а зараз там больш за 100, і прадпрыемства паспяхова працуе. Каб арганізаваць бізнес, асабліва ў рэгіёнах, наша краіна дае вялікія прэферэнцыі! Як прыклад — наш кобрынскі актывіст Георгій Дзмітрук (былы сустаршыня БХД. — заўв. Еўрарадыё). Яны выкупілі ў свой час будынак школы на тэрыторыі вайсковай часткі і, прыцягваючы інвестыцыі з Галандыі, арганізавалі там цэнтр рэабілітацыі для дзяцей. Як дэпутат я ім дапамагаў вырашыць пэўныя пытанні — калі добрая справа робіцца, мы ўсе разам. Хай з Дзмітрука астатнія прыклад бяруць.

Еўрарадыё: Прапановы па зменах у выбарчае заканадаўства, як вы і сказалі, абмяркоўваюцца ў незалежных СМІ не першы месяц. Вы ў гэтым абмеркаванні знайшлі хоць нешта карыснае?

Аляксандр Зазуля: Я не ўбачыў крытыкі — была толькі нянавісць і агульнае адмаўленне. Мы можам быць не згодныя з усім парламентам, не ўспрымаць большасць пазіцый, але трэба аб’ектыўна ўсе пытанні абмяркоўваць, а не выказваць нянавісць.

Еўрарадыё: Напярэдадні мясцовых выбараў ўтварылася кааліцыя “За свабодныя і справядлівы выбары дзеля лепшага жыцця” — якія ў нас выбары, на вашу думку?

Аляксандр Зазуля: Давайце так: суб’ект, які сёння знаходзіцца пры ўладзе, у любым выпадку будзе мець больш шансаў для рэалізацыі сваіх выбарных пазіцый. Трэба разумець, што нашы грамадзяне ацэньваюць кандыдатаў з пазіцыі атрымання магчымых выгадаў ад таго кандыдата, на якога яны будуць рабіць стаўку. Што чакаць ад улады, людзі ведаюць, і таму іншым кажуць: “Выбачайце, але пакуль без вас”. Вось, калі апаненты намацаюць ў выбаршчыкаў “болевую кропку”… Але я пакуль не бачу, каб гэта “намацванне” ў іх праглядалася.

Еўрарадыё: Вы кажыце: дэпутаты шмат працуюць над законапраектамі да іх разгляду і таму вострых дэбатаў па іх на пасяджэнні няма. Плануецца тэлетрансляцыя вашых пасяджэнняў — думаеце, без вострых дэбатаў яны будуць цікавыя гледачу?

Аляксандр Зазуля: У нас няма звычкі кідацца памідорамі адзін у другога. І я рады гэтаму. Парламент — гэта не шоу. На шоу, калі ласка, можна пайсці ў Купалаўскі тэатр — яго адрэстаўравалі…

Парламент — гэта орган, які павінен выдаваць заканадаўчыя акты. Якасць іх бывае добрая, а бывае, на жаль, мы дапускаем, што… не цалкам рэгулююцца нейкія працэсы гэтым заканадаўчым актам. Але мы яшчэ маладая дзяржава. І калі пачнём, замест таго, каб заканадаўчы падмурак будаваць, кідацца памідорамі, то хада наперад запаволіцца. 

Еўрарадыё: Дарогу ў гэты сур’ёзны орган кандыдатам не ад улады, апазіцыянерам, незалежным, самавылучэнцам прапанаваныя змены ў выбарчае заканадаўства аблягчае ці не?

Аляксандр Зазуля: Аблягчае. Але гэтым незалежным і самавылучэнцам яшчэ ўчора трэба было знайсці той занятак, якія б дазваляў яму быць пазнавальным у акрузе. А то яны за месяц да выбарчай кампаніі рэгіструюцца індывідуальнымі прадпрымальнікамі, каб запісу “беспрацоўны” не было. Што гэта?! Зразумела, што паспяховыя людзі адзін аднаго ведаюць, падтрымліваюць і вызначаюцца, каб на чале з ім ісці да мэты камандай. У каманды заўсёды больш шансаў. Хопіць розуму ў лідараў апазіцыі, каб добра распарадзіцца тымі рэсурсамі, якія яны разам займеюць — шанец у іх ёсць. Але ўпэўнены, што розуму ў іх не хопіць — гэта клінічнае захворванне.

Еўрарадыё: Якое?

Аляксандр Зазуля: Ім падабаецца быць бітымі. У іх ужо няма іскры. Заўважце, як мінімум 10 гадоў, і ад іх — нічога новага!

Фота: Змітра Лукашука