Праваабаронца: Не выконваючы рашэнні Камітэта ААН, урад парушае канстытуцыю

Аднак беларускі ўрад да гэтага часу адмаўляецца выконваць рашэнні ААН.

Напярэдадні Дня Канстытуцыі Беларусі Еўрарадыё паразмаўляла з кіраўніком Гомельскага Цэнтра стратэгічнай цяжбы, праваабаронцам Леанідам Судаленкам.     

Еўрарадыё: Як часта беларусы скардзяцца ў ААН?

Леанід Судаленка: На сённяшні дзень Камітэт па правах чалавека зарэгістраваў каля 150 індывідуальных паведамленняў беларускіх грамадзян, якія заявілі ў адпаведнасці з артыкулам 61 Канстытуцыі аб парушэнні сваіх правоў і свабод. У дачыненні да 43 з іх устаноўлены факты парушэння правоў, гарантаваных беларусам Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах, нязначная частка спраў была спыненая ў сувязі з згубленымі кантактамі з аўтарамі, астатнія справы чакаюць сваёй чаргі на разгляд.

Еўрарадыё: Што адбываецца пасля прыняцця рашэння?

Леанід Судаленка: Камітэт па правах чалавека накіроўвае тэкст прынятага рашэння непасрэдна самому аўтару і ўраду краіны, паказваючы, якія крокі павінен рабіць урад у дачыненні да прынятага рашэння. Як правіла, рашэнне ўтрымлівае патрабаванні індывідуальнага і агульнага характару. У якасці выканання індывідуальных мер урад, напрыклад, абавязаны аднавіць аўтара ў правах, даць эфектыўныя сродкі прававой абароны, выплаціць кампенсацыі, кампенсаваць аўтару панесеныя па справе выдаткі. Часта па крымінальных справах Камітэт па правах чалавека патрабуе вызваліць аўтара з-пад варты і правесці новае судовае разбіральніцтва. Мерамі агульнага характару могуць з'яўляцца патрабаванні прыцягнуць вінаватых у парушэннях асоб да адказнасці, неабходнасць змены нацыянальнага заканадаўства, крокі па недапушчэнні аналагічных парушэнняў у будучыні. Акрамя таго, урад заўжды абавязаны апублікаваць прынятае рашэнне на дзяржаўнай мове ў прэсе, а таксама на працягу шасці месяцаў паведаміць аб прынятых мерах.

Еўрарадыё: Як урад Беларусі рэагуе на рашэнні, што прымаюцца?

Леанід Судаленка: Да гэтага часу ніводнае з прынятых Камітэтам па правах чалавека рашэнняў не выканана нашай краінай у добраахвотным парадку як у дачыненні да індывідуальных мер, так і ў дачыненні да мер агульнага характару. Прызнаныя ахвяры парушэнняў не атрымліваюць кампенсацый, урад краіны не рэагуе на патрабаванні аб неабходнасці змены нацыянальнага заканадаўства, адмаўляецца публікаваць прынятыя ў дачыненні да яе грамадзян рашэнні, а таксама не робіць крокаў па недапушчэнні аналагічных парушэнняў у будучыні.

Афіцыйная перапіска па гэтым пытанні з дзяржаўнымі органамі паказвае, што беларускія чыноўнікі лічаць прынятыя ў ААН рашэнні як тыя, якія носяць рэкамендацыйны характар. Адказваючы на адзін з запытаў аб неабходнасці выканання прынятых на міжнародным узроўні рашэнняў, першы намеснік міністра замежных спраў паказаў, што гэтыя рашэнні для чыноўнікаў носяць рэкамендацыйны характар і не накладаюць на краіну абавязацельстваў па іх выкананні.

Еўрарадыё: А ці ёсць у Беларусі спецыяльнае для выканання такіх рашэнняў заканадаўства?

Леанід Судаленка: Кожная краіна па-свойму выконвае рашэнні, якія прымаюцца на міжнародным узроўні. Украіна прыняла адмысловы закон, накіраваны на выкананне рашэнняў міжнародных інстанцый, з прыходам новага ўрада аналагічны Закон быў распрацаваны і ў Кыргызстане. У Расіі выкананне ажыццяўляецца праз працэсуальнае заканадаўства. Нашай краіне "вынаходзіць ровар" не патрабуецца: як кажуць — было б жаданне.

У артыкуле 8 Канстытуцыі нашай краіны замацавана палажэнне, згодна з якім Рэспубліка Беларусь прызнае прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права і забяспечвае адпаведнасць ім заканадаўства. Прызнанне краінай прыярытэту агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права на практыцы павінна вызначаць развіццё ў гэтым напрамку ўсёй прававой сістэмы ў цэлым.

Міжнародныя дагаворы падлягаюць добрасумленнаму выкананню Рэспублікай Беларусь у адпаведнасці з міжнародным правам, так прапісана ў нацыянальным законе "Аб міжнародных дагаворах". Адным з ратыфікаваных міжнародных дагавораў нашай краіны з'яўляецца Факультатыўны пратакол да Міжнароднага пакту аб грамадзянскіх і палітычных правах, паводле якога Беларусь выступіла ў якасці самастойнага боку міжнароднай дамовы і выказала згоду на абавязковасць для яе нормаў Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах. Пры гэтым Рэспубліка Беларусь, з'яўляючыся самастойным удзельнікам міжнароднага дагавора, з прычыны Венскай канвенцыі аб праве міжнародных дагавораў не можа спасылацца на палажэнні свайго ўнутранага права ў якасці апраўдання для невыканання зняволенага дамовы.

Як бачым, досыць у працэсуальныя кодэксы ўнесці дапаўненні аб прыярытэце рашэнняў Камітэта па правах чалавека ААН над рашэннямі нацыянальных судоў без прымянення тэрмінаў даўніны — і ўсё, справа зрушыцца з мёртвай кропкі. Наступным крокам можа быць і прыняцце спецыяльнага закона, аднак падкрэсліваю: унясенне дапаўненняў ва ўжо дзеючае заканадаўства здольна паскорыць гэтыя крокі.

Еўрарадыё: З'явілася інфармацыя аб стварэнні ў Беларусі з вашым удзелам арганізацыі, якая будзе займацца праблемай невыканання рашэнняў Камітэта па правах чалавека.

Леанід Судаленка: З кожным годам у Беларусі з'яўляецца ўсё больш і больш прызнаных Камітэтам па правах чалавека ахвяр парушэнняў з боку дзяржавы грамадзянскіх і палітычных правоў. Напрыклад, наша арганізацыя выйшла на той узровень, калі за мінулы год Камітэт па правах чалавека прыняў 5 новых рашэнняў па скаргах жыхароў Гомельскага рэгіёну, 9 новых паведамленняў атрымалі рэгістрацыю і накіраваны ўраду для камунікацыі.

Іншымі словамі, пытанне аб выкананні прынятых рашэнняў з кожным днём будзе гучаць усё гучней і гучней. У нас сапраўды нарадзілася ідэя стварыць рэспубліканскую арганізацыю, якая будзе займацца выключна пытаннямі выканання на тэрыторыі Беларусі прынятых у Камітэце па правах чалавека рашэнняў. Мы бачым яе як пляцоўку, на якой будзе ісці дыялог па гэтым пытанні, у тым ліку і з урадам краіны. У склад арганізацыі мы прапануем ўвайсці ўсім, хто атрымаў перамогу на міжнародным узроўні, а таксама ўсім, хто піша ў Камітэт па правах чалавека скаргі і людзям, што раздзяляюць гэтую пазіцыю.

У любой краіне аб'яднанне людзей адбываецца там, дзе ўрад не заўважае праблемы. Калі аб праблеме маўчаць, вядома, яна ніколі не ссунецца з мёртвай кропкі.