Сюрпрыз эстонскіх выбараў: "прарускасць" — гэта ўжо не такая праблема

Правацэнтрысцкая і ўльтраправая партыі Эстоніі святкуюць вынікі парламенцкіх выбараў. Цяпер кіруючая партыя, якая традыцыйна абараняе інтарэсы рускамоўнага насельніцтва, адсунутая на другое месца, саступіўшы ўсяго адно крэсла ў заканадаўчым сходзе краіны — Рыйгікогу — правацэнтрысцкай "Партыі рэформаў". Ультраправыя еўраскептыкі рэзка ўзмацнілі прысутнасць у парламенце. Эстонскія выбаршчыкі, падобна, выдатна ўпісаліся ў сусветны трэнд на змену палітычных эліт. "Новая Газета-Балтыя" і "Медыясетка" распавядаюць тры самыя цікавыя рэчы пра выбары у самай паспяховай краіне постсавецкага свету.

Хто цяпер будзе кіраваць Эстоніяй?

Цэнтрысцкая партыя, якая прайграла, наракае на нізкую яўку, асабліва ў рэгіёнах, дзе жыве рускамоўнае насельніцтва. На думку эстонскага палітолага Пеэтэра Тайма, паражэнне кіруючай партыі тлумачыцца не толькі нізкай яўкай, але і іх палітыкай на працягу двух з паловай гадоў, у першую чаргу, "падатковым хаосам", які яны стварылі. "Яны праводзілі палітыку пастаяннага ўзняцця акцызаў, — распавёў Тайм "Новай газеце". — Эстонія ў апошнія некалькі гадоў — сусветны лідар у росце цэн практычна на ўсё. У параўнанні з Нарвегіяй, якая заўсёды была дарагой краінай, кошты ў Эстоніі ўжо не здаюцца высокімі".

Вызначаць палітыку ў бліжэйшыя некалькі гадоў, як і склад кіруючай кааліцыі, будзе "Партыя рэформ". Эстонія — парламенцкая дэмакратыя, але прэм'ер-міністра прызначаюць не дэпутаты, а прэзідэнт і звычайна — лідара палітычнай сілы, якая перамагла. У гэтым выпадку гэта Кая Калас, маладая 41-гадовая палітык, якая раней была дэпутатам Еўрапарламента. Там яна займалася супрацоўніцтвам ЕС-Украіна і была вядомая, дзякуючы інавацыйнай IT-палітыцы. Яна можа стаць першай у эстонскай гісторыі жанчынай прэм'ер-міністрам.

Ультраправая кансерватыўная народная партыя (EKRE) таксама святкуе перамогу: нягледзячы на ​​трэцяе месца, яна ўдвая пашырыла сваю прысутнасць у парламенце: з 8% на мінулых выбарах да 17,8%.

Што далей? Паколькі ніхто не набраў больш за 50% галасоў, партыі вымушаныя стварыць кіруючую кааліцыю — перамовы адбудуцца ў бліжэйшыя дні. Апазіцыя, якая перамагла, не выключае супрацоўніцтва з цэнтрысцкай партыяй, якая прайграла, хоць разам яны ўсё роўна зоймуць толькі 52% месцаў. Але, тым не менш, абедзве адмаўляюцца ад магчымага саюза з ультраправымі.

Чым важныя гэтыя выбары за межамі Эстоніі?

Перадаўшы ўладу апазіцыі і аддаўшы галасы ультраправым, эстонскія выбаршчыкі падтрымалі глабальны трэнд на змену палітычных эліт. Ён моцны і ў іншых балтыйскіх краінах. У Латвіі ў мінулым годзе другое месца на выбарах у парламент нечакана заняла папулісцкая партыя KPV LV, утвораная прама перад выбарамі, забраўшы галасы ў традыцыйных партый. У прэзідэнцкай выбарчай кампаніі ў Літве (галасаванне — у траўні) лідзіруе несістэмны кандыдат, эканаміст Гітанас Наўседа.

Пры гэтым Эстонія, нягледзячы на ​​свае больш чым сціплыя памеры, традыцыйна карыстаецца павышанай увагай як самы паспяховы на постсавецкай прасторы прыклад рэформаў. Гэтая краіна — адна з найменш карумпаваных ў свеце: яна займае 18-е месца ў індэксе ўспрымання карупцыі Transparency International, абганяючы на ​​20 пазіцый свайго бліжэйшага суседа па рэгіёне, Літву. Па парытэце пакупніцкай здольнасці эстонцы (разам з літоўцамі) — самыя багатыя ў постсавецкім свеце (45-е месца па даных МВФ і СГА, у параўнанні 56-м месцам Расіі, 70-м Беларусі, 118-м Украіны і 131-м Малдовы) .

"Рускае пытанне" губляе ранейшую сілу

Пасля дзесяцігоддзяў савецкай акупацыі і падаўлення Масквой мясцовай нацыянальнай ідэнтычнасці, этнічны фактар ​​традыцыйна грае важную ролю пры галасаванні ва ўсіх балтыйскіх краінах. Але ў гэты раз у Эстоніі, дзе чвэрць насельніцтва — этнічныя рускія, ён не спрацаваў так, як многія чакалі. Прыклад утворанай перад выбарамі партыі "Эстонія 200" тут вельмі паказальны. У студзені яна запусціла правакацыйную рэкламную кампанію: адзін з прыпынкаў у цэнтры Таліна быў падзелены на зоны "тут толькі рускія" і "тут толькі эстонцы". Такім чынам "Эстонія 200" вырашыла падняць пытанне этнічнай сегрэгацыі (палітыка прымусовага аддзялення рускай меншасці ў грамадскай прасторы, падзел школ) у грамадстве, але эстонцы гэты падыход не ацанілі: рэйтынг партыі абваліўся ўдвая, і яна не трапіла ў парламент.

"Прарускаі" імідж экс-кіруючай Цэнтрысцкай партыі таксама пачаў размывацца ў апошнія гады. У 2016-м яе лідарам стаў цяперашні прэм'ер-міністр і этнічны эстонец Юры Ратас, які размаўляе па-эстонску лепш, чым па-руску. Яго папярэднік, Эдгар Савісаар, які кіраваў партыяй 25 гадоў, таксама займаў "прарускую" пазіцыю па абароне і прыярытызацыі правоў рускамоўнай меншасці, але дадаткова праславіўся карупцыйнымі скандаламі — так, у 2010 годзе яго абвінавачвалі ў выкарыстанні сродкаў, атрыманых з Расіі, для фінансавання выбарчай кампаніі .

У 2016 годзе пракуратура Эстоніі распачала супраць Савісаара крымінальную справу, абвінаваціўшы яго ў атрыманні хабараў і растраце бюджэтных сродкаў. Але ў канцы мінулага года суд спыніў крымінальную справу з-за непадсуднасці Савісаара па стане здароўя (некалькі гадоў таму былому мэру з-за інфекцыйнага захворвання ампутавалі нагу). "Пакуль цэнтрыстамі кіраваў Савісаар, яны былі цалкам выключаныя з кааліцыйных перамоваў, — кажа Пеэтэр Тайм. — Як толькі Савісаара зрынулі, партыя стала рукапаціскальнай. Прарускасць — гэта ўжо не такая праблема".

Пры гэтым Тайм прызнае: для рускамоўнага насельніцтва перамога апазіцыі — дрэнны сігнал. "Партыя рэформаў", якая перамагла, яшчэ да выбараў падымала пытанне аб пераводзе ўсіх школ на эстонскую мову — аналагічная рэформа цяпер праходзіць і ў Латвіі. У абарону пераводу адукацыі на эстонскую на днях выступіла і прэзідэнт краіны Керсці Кальюлайд. Па яе словах, гэты шлях "забяспечыць абарону незалежнасці, мовы і культуры Эстоніі і створыць ўсім жыхарам краіны роўныя магчымасці".

Стаўленне ў Эстоніі да галоўнай "прарускай" партыі моцна адрозніваецца ад суседняй Латвіі. На апошніх выбарах у латвійскі парламент у кастрычніку мінулага года перамагла праруская "Згода", але ўсе астатнія партыі імгненна заявілі, што не гатовыя да супрацоўніцтва і не ўступяць з ім у кааліцыю. У выніку партыя рускай меншасці перамагла на выбарах, але засталася ў апазіцыі.

Выберы парламент у інтэрнэце

Калі адцягнуцца ад палітыкі, яшчэ адна цікавая дэталь эстонскіх выбараў — паступовая замена традыцыйных скрынь з бюлетэнямі на электроннае галасаванне. У гэтым сэнсе Эстонія — глабальны піянер, яна першай у свеце стварыла агульнанацыянальную сістэму выбараў праз інтэрнэт, першае онлайн-галасаванне прайшло яшчэ ў 2005 годзе.

На гэтых выбарах праз інтэрнэт прагаласавалі больш за 25% выбаршчыкаў — астатнія пакуль аддаюць перавагу ўчасткам. Сістэма электроннага галасавання простая: для гэтага трэба зайсці на старонку выбараў і скачаць адмысловую праграму выбаршчыка. Верыфікацыя адбываецца з дапамогай асабістай ID-карты. Далей прыходзіць апавяшчэнне на тэлефон пра тое, што голас улічаны. Пры гэтым выбаршчык можа змяніць сваё рашэнне неабмежаваную колькасць разоў — залічвацца будзе толькі апошні голас. Электроннае галасаванне пачынаецца за два тыдні да выбараў і заканчваецца перад самім днём галасавання.

"Нашы даследаванні паказваюць, што электроннае галасаванне, па меншай меры, настолькі ж бяспечнае, наколькі і традыцыйнае, — распавяла "Новай газеце" прадстаўнік Цэнтральнай выбарчай камісіі Эстоніі Крысці Кірсберг. — У нас не было ніякіх інцыдэнтаў, якія маглі б парушыць канфідэнцыйнасць выбаршчыка або паўплываць на ход выбараў".

Марыя Епіфанава